Sowjetscy wojacy po krawnych bojach stolicu Němskeje Berlin zdobyli
5. meje před 75 lětami wudyri w čěskej stolicy Praha zběžk přećiwo němskemu wójsku a zarjadow okupantow w tak mjenowanym protektoraće. Hižo dny do toho dóńdźe we wšelakich městach Čěskeje, kaž w Železnym Brodźe, Novej Pace a Nymburku k zběžkam. 3. meje wobsadźichu partizanojo ze srjedźočěskich lěsow Beroun a Příbram. 4. meje zběhnychu so dźěłaćerjo Škoda-fabrikow w Plznje a Kladnom a wuwołachu tam swobodnu Čěskosłowaksku. Hižo 4. apryla 1945 wutworichu w słowakskich Košicach knježerstwo Čechow a Słowakow z lěwicarskim socialdemokratom Zdeněkom Fierlingerom jako ministerskim prezidentom, a Edvard Beneš wróći so jako prezident z Londona do Košic.
Delnjoserbski spěwnik wudał
W dźiwadle „prosće wisajo wostał“
Na premjernym swjedźenju krucha „Greta“, w kotrymž je jako jedyn z třoch elewow činohrajneho studija Budyskeho NSLDź sobu hrał, njeje so Clemens Bobka hižo wobdźělić móhł. Jewišćo wopušćiwši je direktnje do Berlina jěł. Wšako měješe na tamnišej Uniwersiće wuměłstwow nazajtra wot ranja rozsudne 3. koło pruwowanja za dźiwadźelenje. Samo jeho pruwowanski termin su serbskeje premjery dla přesunyli. Dźeń na to bě jasne, zo je wón mjez tymi dźesać wuzwolenymi, kotrychž tam wot 1. apryla za načasne dźiwadło wukubłuja. „Bě to cyle emocionalny wokomik, jako swoje mjeno na lisćinje wuhladach“, měni 19lětny. Zdobom je to jónkrótnosć w stawiznach činohrajneho studija, zo dźiwadłowa šula elewu wosrjedź časa wotwabi.
Kóncej Druheje swětoweje wójny wěnuje so wosebita wustajeńca w ...
Jejka samo drapali a wužrawali
Dwě spóznawanskej marce
Před 75 lětami mandźelskaj Jurij a Marka Cyžec z jatby wuswobodźenaj
Marce dari mi Ludmila Jelinková, dźowka něhdyšeho generalneho sekretara Serbsko-łužiskeje narodneje rady Jurja Cyža, kotruž wopytachmoj z mandźelskej před lětomaj blisko Prahi. Stej to marce, kotrejž měještaj jeje staršej při sebi, jako Čerwjena armeja 27. apryla 1945 jeju a dalšich z přepytowanskeje jatby Volksgerichtshofa w Podstupimje wuswobodźi. Za hrózbnu a nječłowjesku nacionalsocialistisku justicu běchu jeći jenož čisła, nan Jurij dósta kulojtu metalowu marku ze zastancowanej ličbu 172 a mać Marja (Marka) 194. W poslednim wokomiku, po spěšnym postupowanju sowjetskeje fronty, buštaj wonaj wumóženaj, po tym zo běchu jeju 20. apryla w jednanju w sydarni před 6. senatom Volksgerichtshofa na Kaisera Wilhelmowej 8 w Podstupimje zasudźili: Jurja Cyža k smjerći a Marku Cyžowu k wosom lětam jastwa. Wotprawjeny Jurij Cyž na zbožo njebu, dokelž běchu zasudźenych nacionalsocialistiskeje justicy na druhich městnach wotprawjeli, a fronta steješe před městom.
We wućekach – Im Zwiespalt!? Mysle k biografiji Benedikta Dyrlicha
Jako so 1. sakska krajna wustajeńca „Čas a wěčnosć“ w lěće 1998 w klóštrje Marijinej hwězdźe wotmě, dojědźech sej zhromadnje ze swojimaj kuzinomaj Bärbel a Moniku – wobě stej wyšej studijnej radźićelce z najhłubšeho zapada Němskeje, kubłanej, pobožno-katolskej a wobrotnej – do Pančic. Wuhladawši prěnju dwurěčnu nadróžnu taflu so mje Bärbel wopraša, hač smy hižo w Pólskej. Ně, w Serbach. Aha – Spočatk to kubłanskeje jězby, w kotrejež wobłuku zamóch žonomaj ze zapada jako wuchodny Němc wo skerje njeznatym bliskim kraju rozprawjeć.
Na to so dopomnich, jako wzach tele dny wćipnje „dokumentarisku awtobiografiju“ Benedikta Dyrlicha do ruki. Awtor, hač do lěta 2011 šefredaktor Serbskich Nowin, je mi dołhi čas stajnje pozbudźowacy a w datym padźe tež bojowniski kolega. Jeho nětko wozjewjene dopomnjenki započinaja so 1964 w Nowej Wjesce, hdźež je so 1950 do swójby małoratarja narodźił a hdźež je hač do časa młodosće tež bydlił.
Horce boje wo Kaponicu a w Delanach howrili
29. apryla 1945 dóńdźe k nowemu wohrožacemu połoženju na fronće w Hornjej Łužicy. 2. pólska armeja a jednotki 52. sowjetskeje armeje wojowachu přećiwo z juha a wuchoda nadběhowacym diwizijam němskeje wójnskeje skupiny Srjedźa pod komandom generalneho pólneho maršala Ferdinanda Schörnera. Jeho jednotki běchu sej Kinspork a Kamjenc wróćo zdobyli. Zakitowanska linija lěweho křidła 1. ukrainskeje fronty započa so pola Němskich Pazlic a wjedźeše přez Pěskecy, Nowoslicy, Koslow a Šešow na Kaponicu a wottam přez Łomsk pola Njeswačidła do Minakała. Dokelž běchu so pólscy wojacy tankow a pancerowanych bojowych jězdźidłow dla wot 25. apryla na sewjer wróćo sćahnyć dyrbjeli, přikaza maršal Konjew 5. gardowu armeju z dalšimi jednotkami zesylnić. Zdobom poda so sowjetski 4. tankowy korps do Delan a do wokoliny Njeswačidła.
Serbskeho wuměłca hišće raz cyle znowa zeznała
Budyšin (CS/SN). Lětsa 13. junija by Měrćin Nowak-Njechorński 120. narodniny swjećił. 6. julija 1990 pak je serbski tworjacy wuměłc zemrěł. Tychleju kulojteju jubilejow dla spomina Silke Reiter z Budyskeje měšćanskeje biblioteki hnydom pódla čitarnje z małej přehladku na woblubowaneho „molerja z lipowym łopješkom“. Wona so nadźija, zo smě knihownju spočatk meje zaso wotewrěć, tak zo móža sej mnozy małku wustajeńcu wobhladać. Pokazki je Reiter bjezwuwzaćnje z fundusa biblioteki brała. Wšako bě serbski spisowaćel, publicist a wuměłc chětro produktiwny a mnohostronski. Cyłkownje 45 medijow je wona wupytała. Nimo knihow su to tačele, cejdejki a spěwnički, kotrež bě Njechorński ilustrował. Mjez wustajenymi knihami je tohorunja „bestseller“ „Sagen der Lausitz“, kotryž bu njeličomne razy nakładowany. Tež wot njeho ilustrowana kniha „Krabat“ je přeco hišće chětro popularna, a ju sej mnozy wupožčeja, kaž Silke Reiter wobkruća.
Njeswačidło a „dolina smjerće“ krawne bitwišća
26. a 27. apryla 1945 howrjachu ćežke boje w Hornjej Łužicy wokoło Pančic-Kukowa, Chrósćic, Njeswačidła, Kaponicy, Łaza a w Delanach. Dny do toho běchu němske armeje wójnskeje skupiny Srjedźa – wone stejachu sewjernje Zhorjelca, pola Lubija a předewšěm w sewjernej a srjedźnej Čěskej – do mócneje napřećiwneje ofensiwy přećiwo lěwemu křidłu 1. ukrainskeje fronty stupili. Skupinu Srjedźa rozkazowaše generalny pólny maršal Ferdinand Schörner, kotremuž jeho hrózbneho wustupowanja dla wojacy „kruteho Ferdinanda“ rěkachu.
