Jednorěčnosćje hojomna chorosć
W tutej kolumnje powědaja štyrjo redakciji SN znaći mjezynarodni awtorojo, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Běše pak něhdy, w lěće 2018, zo přednošowaše prof. Wink we Waršawje wo tym, kak móža ludźo z mjeńšinowych kulturow sej swoju rěč a kulturu wobchować.
Kaž přepytowanja pokazowachu, běchu starši španišćinu rěčacych Američanow njezbožowni, zo jich dźěći swójbnu rěč a kulturu zhubjeja a so do jendźelskorěčneje dominantneje kultury asimiluja (připódla prajene, jendźelšćina NJEJE oficialna hamtska rěč USA). Njeby so ty starosćił(a), byštej-li so twoja rěč a kultura na te wašnje zhubiłoj? W někotrych regionach USA přewjedźechu španisce rěčacy starši měrliwe demonstracije a žadachu sej wjace wuwučowanja španišćiny w šulach, zo bychu swoju kulturu zakitowali. Grafito na wozu podzemskeje železnicy w New Yorku samo namjetowaše: „Mexiscy Američenjo, kotřiž španisce njerěča, njech so na swojich chilijowych bunach zaduša – přeradnicy!“
Z namrěwstwom do přichoda
Projekt wo imaterielnym kulturnym herbstwje Delnjeje Łužicy běži
Dóstanješ-li wědomostny projekt we wobjimje 1,5 milionow eurow spěchowany, da je tež wobjim dźěłowych pakćikow a wobdźělenych slědźerjow wulki. To płaći tohorunja za prěni serbski projekt strukturneje změny w Delnjej Łužicy z oficialnym titulom „Hódnoćenje imaterielneho kulturneho namrěwstwa Delnjeje Łužicy w němsko-serbskim konteksće“ (IKN). Wot lońšeho oktobra hač do kónca lěta 2021 běži projekt, kotryž zapřijima ze Serbskeho instituta, Delnjołužiskeje projektneje towaršnosće Domowiny (Dompro), Domizniskeho muzeja Dešno kaž tež zwonka institucijow wjace hač 20 sobuskutkowacych w pjeć hłownych dźěłowych cyłkach z wjacorymi dźělnymi projektami – wot projektoweho managementa přez wutwar zwjazkarstwa Łužiski muzejowy kraj, inwentarizaciju delnjoserbskeho kulturneho namrěwstwa hač k wuwiću strategijow za domizniske muzeje a nowych turistiskich poskitkow.
Hoberske předewzaće
„Kraßne Modlerske knihi“
Serbja maja hišće časćišo na swojich knižnych polcach stare nabožne knihi stejo. Z rěčneho wida su wosebje starožitnosće z časa do lěta 1840 zajimawe. Jedna tajka knižka, zwjazowaca dweju mužow, kotrajž staj nam z hinašich přičin znataj, je: „Neb. Kn. M. Krystijana Wajsy kraßne Modlerske knihi, sa jeno evangeliskeho kscheszijana ...“. Awtor němskeje předłohi Christian Weise (1642–1708) je dźensa hišće znaty w zwisku ze skutkowanjom jako rektor Žitawskeho gymnazija, hdźež załoži dramatiske dźiwadłowe předstajenja šulerjow a spisa za to mnoholičbne teksty. Běše studowany magister teologije. Jako nawoda tamnišeje radneje biblioteki (dźensniša Christiana Weisowa biblioteka) je ju jara rozšěrił.
„Krabat“ Gerlacha znowa wušoł
Dalši, druhi nowonakład němskeje knihi „Krabat abo kuzłarska šula“ wučerja a spisowaćela Kurta Gerlacha je tele dny w Hornjołužiskim nakładnistwje wušoł.
Prěni nakład knihi běše 1925, druhi hakle před třomi lětami. Dokelž bě bórze rozebrany, je so wnučk awtora, archeolog a spisowaćel Thomas Gerlach, za dalše wudaće rozsudźił a k tomu předsłowo napisał. Annett Wolf je knihu bohaće ilustrowała. Wosom cyłostronskich barbnych wobrazow a wjele mjeńšich wignetow na cyłkownje 72 stronach wabi do čitanja.
„Krabat abo kuzłarska šula“, prěnja beletristiska stawizna wo žiwjenju a skutkowanju Krabata w němskej rěči, je na njezwučene wašnje napjeće powědana, 25 lět po prěnim wudaću Jurja Pilka a nimale 30 lět do Měrćina Nowaka-Njechorńskeho.
Němski Oscar w dobrej stwě
Gabriela Marija Šmajdźina z Němskim filmowym mytom wuznamjenjena
„Systemsprenger“ rěka hrajny film, kotremuž je Němska filmowa akademija lětsa swoje myto w dohromady wosom kategorijach spožčiła. Jednu z požadanych „Lola“ mjenowanych statuetow, mjenujcy wonu za najlěpšu žónsku pódlansku rólu (jendźelski terminus „supporting actor“ by so tu přiwšěm skerje hodźał), zdoby sej serbska dźiwadźelnica Gabriela Marija Šmajdźina. Bosćan Nawka je so z njej rozmołwjał.
Knjeni Šmajdźina, kak so čujeće? Sće z tajkim wuspěchom ličiła?
Sebjewědomje a modisce
Modernizowana serbska drasta Cecilije Nawkec
Mjeno Cecilije Nawkec je wusko z nowotarstwom pola serbskeje katolskeje drasty do wójny a po lěće 1945 splećene. Njedawno dósta Budyski Serbski muzej hnydom z dweju žórłow zajimawe přikłady poskićene. Maruša Šołćic a Chrysta Meškankowa darištej ze swójbneho wobsydstwa drastu, kotraž wuznamjenja so z praktiskosću a estetiku, wosebje njezwučenych barbow płatu a abstraktnych floralnych wušiwankow po naćiskach Měrćina Nowaka-Njechorńskeho dla.
Zabawny klasikar
„Wajchtar trubi“ a ze swojeho kućika trubi nam retomas zabawnych podawiznow. 1967 wozjewi serbski spisowaćel Jan Wornar zběrku 30 powědančkow. Zwjazowacy element je postawa nócneho wjesneho stražnika, kiž skoro wšitko zhoni, a wjele wě abo sam sobu dožiwja. Jednotliwe epizody su zdźěla awtobiografisce inspirěrowane, zdźěla nazběrane a snano tež wumyslene. Při tym su po zaćišću spisarja wone stawiznički awtobiografiskeho razu, z wida młodeho pachoła najsylnišo skutkowace.
Rěčny stil orientuje so na wjesnej serbšćinje, štož pak njerěka, zo je Jan Wornar w jednorej rěči pisał, skerje nawopak. Hladajo mjez druhim na wobłuk cyłkowneho wjesneho žiwjenja napadnje jara bohaty słowoskład. Zeznajomjamy so z wobswětom, kotryž tworjachu ratarstwo, wjesny cyłk a serbski miljej. Jako čitar pytnješ, zo je awtor wšitke swoje postawy, tež trochu „jednore“, poprawom rady měł.
Dźiwajo na to, zo bě rysowany wobswět knihi hižo za čas wudaća zašoł, zda so dźensa wězo ćim zdaleniši. Tak su knihi kaž „Wajchtar“ a podobne kaž wokno do zašłosće. Měrćin Brycka
Naš akcent je naše bohatstwo
W tutej kolumnje powědaja štyrjo redakciji SN znaći mjezynarodni awtorojo, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Snano to njewěriće, bě pak čas, zo prof. Wink njebě hišće z profesorom. Bě 23 lět stary, měješe wulke sony a bě wćipny na swět. Wćipnosć jeho wabješe so na puć nastajić. Wink chcyše sej swět wotkryć.
A tak poda so přichodny profesor na studij do Parisa. Rjanosć twarjenjow, bohatosć wukładnych woknow, powěsće wo měsće romantiskich zetkanjow a słódneje kuchnje młodeho studenta tróšku zatrašichu. Nimo toho cuza rěč, komplikowany system podzemskeje železnicy, wša uniwersitna běrokratija ... Wšo to je wuskutkowało, zo njebě sej hižo tak wěsty, hač budźe kmany tu cyłe lěto wutrać. Rozmyslowaše, hač bě wćipnosć woprawdźe dobry poradźowar.
Z KAMERU PO CYŁEJ ŁUŽICY A DO SWĚTA1. dźěl
Dr. Toni Bruk rozprawja wo wuwiću serbskeho filma
Pod nadpismom „Z kameru po Łužicy a do swěta won“ wěnuje so w nowej seriji w Serbskich Nowinach filmowc dr. Toni Bruk stawiznam serbskeho filma. Mjez druhim rozprawja wón w swojich wuwjedźenjach wo wosebitosćach a njewšědnosćach před a za kameru kaž tež wo wuwiću serbskeho filma hač do přitomnosće.
Dźěćacy časopis Płomjo wabješe w 1960tych lětach młodych čitarjow hdys a hdys do wupisanja mytow. Jedna tema bě „Aktuality filma w NDR“. Hnydom sym so prašenjam wěnował a redakciji pisał. Njebudźeće wěrić, ale dobych 1. městno: třidnjowsku jězbu z fotografom Steffenom Langu a redaktorom Geratom Libšom do Filmoweje fabriki DEFA w Babelsbergu. Jara sym so wjeselił – kak móhł so hinak dóstać do swěta kuzła, princesnow a rubježnikow ...
Čas žiwjenja sej swojeho serbskeho pochada wědoma była
„Mała, čiła, tež rozwažowaca žona wobstaruje dom a zahrodu, pleńči sykorki runje tak kaž wroble, wari a pječe wurjadnje, wopytuje a pohosća swoje štyri dźěći, wnučki, přećelow. Ale ,připódla‘ tež hišće knihi pisa, před lětami na přikład ,Der Hügel vor der Stadt‘ wo wurywankach na Wowčej horje pola Budyšina. Tež wšitke jeje listy čitaš kaž powědančka.“ Tak pisaše k 80. narodninam Tiny Schulze-Gerlach jeje přećelka Lora Kowarjowa, kolegina-spisowaćelka a přełožowarka.
