Z wudaća: štwórtk, 05 decembera 2019

Njewšědna namakanka

Wóspork. Nawoda Wósporskeje po­prjancarnje Sebastian Walther je na hornjej łubi muzeja drohoćinku namakał. Wčera přepoda wón Sakskej krajnej bibliotece dźewjeć spisow z reformaciskeho časa. Dotal běchu fachowcy z toho wuchadźeli, zo su wone zhubjene. Su to wosebje prědowanske dokumenty ze 16., 17. a 18. lětstotka.

Nowe předsydstwo wolili

Kulow. Towarstwo United Clubs for Kulow ma nowe předsydstwo. Martin Kretschmer naslěduje Phillipa Koplanskeho na čole zjednoćenstwa młodźinskich klubow Kulowa a wokoliny. Dalši nowi čłonojo předsydstwa su městopředsyda Matthias Kliemank, pokładnik Franz Wiedemann kaž tež za zjawnostne dźěło zamołwity Ławrjenc Lipič a inwentarnik Daniel Šiman.

Psy w azylowym domje dowolene

Praha. Lětsa smědźa bjezdomni w čěskej stolicy prěni raz do azylowych domow tež swoje psyče lubuški sobu wzać. Dotal běchu mnozy z přičiny zakaza dobro­wólnje zwonka přebywanišćow na hasy zwostawali. Po lětušim přepytowanju ma Praha něhdźe 3 250 bjezdomnych, za cyłu Čěsku republiku trochuja jich ličbu na něhdźe 24 000.

Mnohe žadanja, wuhlowy kompromis skónčnje zwoprawdźić

Čorna Pumpa (SN/at). Njewěstota je wulka w koncernje Łužiska energija a milinarnje (LEAG). Tam čakaja po docpěću kompromisa komisije za rozrost, strukturnu změnu a dźěło lětsa 28. januara nastupajo kónc wudobywanja a zmilinjenja brunicy na to, zo jón w formje zakonjow zwoprawdźa. Přerjadowanje dweju blokow Janšojskeje milinarnje do strategiskeje rezerwy a nachwilnje za­wrjena Janšojska jama, dokelž dyrbja wobswětowe pruwowanja nachwatać, napjatosć powjetšatej. Hněw zbudźiła je akcija zwjazkarstwa „Ende Gelände“ za klimu a přećiwo brunicy minjeny kónc tydźenja. Sobudźěłaćerjo LEAG čuja so za po­litiku zwjazkoweho knježerstwa njewoprawnjenje wobwinowani.

Dr. Robert Lorenc wuhotuje prěnju zhromadnu pućowansku wustajeńcu štyrjoch awtochtonych narodnych mjeńšin a rěčnikow delnjoněmčiny. Cordula Ratajczakowa je so z europskim etnologom ze Serbskeho instituta rozmołwjała.

Kajke su wužadanja wustajeńcy?

R. Lorenc: Technisce dyrbiš so w pućowanskej wustajeńcy wjele bóle koncentrować, dokelž je městno jara wobmje­zowane. Wobsahowje chcemy pjeć cyle rozdźělnych skupin předstajić – dansku a frizisku mjeńšinu, Sintow a Romow, Serbow a rěčnikow delnjoněmčiny. Woni njerozeznawaja so jenož mjez sobu, ale tež w swojej skupinje samej kaž Hornjo- a Delnjoserbja. Chcemy stereo­typy a definicije wobeńć. K tomu přińdźe, zo je to prěni raz, zo chcedźa so zhromadnje pre­zen­tować. Tuž je hižo wuspěch, zo smy po cyłym lěće intensiwneje mjezsobneje wuměny a mnohich zetkanjach w Berlinskim mjeńšinowym sekretariaće w zwjaz­kowym minister­stwje nutřkowneho zhromadny koncept wobzamknyli.

Što je zakładna ideja koncepta?

Z wosebitym swjedźenjom zakónči Budy­ski Serbski muzej zajutřišim sobotu­, dalši dźěl projekta, na kotrymž su serbscy a pólscy šulerjo wobdźěleni byli: widejowy přewodnik w pólšćinje.

Budyšin (SN/MiR). 37 nowych mobilnych nastrojow čaka při kasy muzeja wot wčerawšeho na zajimcow, kotřiž chcedźa sami­ po trajnej wustajeńcy chodźić. Sobudźěłaćerjo su je hižo testowali. Wšako maja elektroniske přewodniki nětko dorosćenych kaž tež dźěći po muzeju wodźić. Poskitk je darmotny. Kóždy tajki móžetaj dwaj zajimcaj runočasnje wužiwać. Hač do hód ma muzej dalše 23 tajkich nastrojow dóstać. Wuzwolić móža sej zajimcy štyri rěče: serbsku, němsku a jendźelsku, wotnětka tež pólsku. „Nowa generacija wopytowarjow muzeja je mobilniša. Tomu wužadanju ze swojim poskitkom wotpowědujemy“, zwuraznja nawodnica muzeja Christina Boguszowa, „zwěsćamy, zo su Polacy najsylniša skupina zwonka Němskeje kotraž sem přichadźa, slěduja Češa. Widejowy přewodnik w pólšćinje je přidatna móžnosć za naš muzej wabić. Čěska wersija ma slědować.“

Budyšin (SN/bn). Wosebity poskitk Serbskeho ludoweho ansambla su předstajenja wuzwolenych produkcijow za šulerjow. Wčera je něhdźe 150 młodostnych 10. do 12. lětnika Serbskeho gymnazija Budyšin (SGB) inscenaciju „Za Marju – Wosrjedź nocy“ dožiwiło. Dźensa předstajichu rejwanski kruch samsnej ličbje šulerjow z Biskopičanskeho Goethoweho a Budyskeho Melanchthonoweho gymnazija. SLA chce z poskitkom młody publikum za hudźbu a balet zahorić, wučerjo maja jón za „předmjety přesahowace, powšitkownu wědu šěrjace wudospołnjenje wučby“, kaž SGB zdźěla.

Berlin (dpa/SN). Dźeń do napjeće wočakowaneho stronskeho zjězda SPD w Berlinje su dźensa hišće raz dokument wobdźěłali, kotryž ma prěni połčas wulkeje koalicije CDU/CSU a SPD bilancować. Stronske předsydstwo chcyše naćisk w běhu dnja schwalić. Přichodnaj předsydaj socialdemokratow Saskia Esken a Norbert Walter-Borjans běštaj naćisk z prezidijom strony předźěłałoj. Wočakuja, zo so přiwisnicy wulkeje koalicije na kóncu přećiwo pesimistam w stronje přesadźa.

Wotsadźenje woprawnjene

Washington (dpa/SN). Wjacori profesorojo prawniskich wědomosćow su prezidentej USA Donaldej Trumpej w kongresu přeńdźenja wumjetowali, kotrež bychu jeho wotsadźenje woprawnili. Trump je swoje zastojnstwo na dobro wosobinskich lěpšin znjewužiwał, za čož měli jeho wotsadźić, rjekny Noah Feldman z Harvardskeje uniwersity w justicnym wuběrku. Demokraća Donaldej Trumpej wumjetuja, zo je ukrainskeho prezidenta Zelenskeho nuzować chcył, přepytowanja přećiwo Trumpowemu kontrahentej Joewej Bidenej zahajić.

Wušo hromadźe dźěłać

Generalny stawk francoskich dźěłarnikow přećiwo rentowej reformje je dźensa železniski wobchad kraja zlemił. Demonstranća zaraćichu zdobom wažne dróhi, štož wjedźeše ke chaotiskim poměram, kaž tule njedaloko města Dunkerque. W běhu dnja běchu­ wulkozarjadowanja we wjacorych městach planowane. Je to najwjetša tajka akcija minjenych lět. Foto: dpa/Marc Demeure

Na wósliku dale pućować móhła klimowa aktiwistka Greta Thunberg po puću na swětowu klimowu konferencu w španiskim Madridźe. Nabožne towarstwo španiskeje gmejny njedaloko města To­ledo je to šwedskej aktiwistce poskićiło, přizamkujo so jeje bojej za škit klimy. „Naši předchadnicy su tónle wobchadny srědk wužiwali, a tón klimje najmjenje škodźi.“ 16lětna Thunberg bě wutoru z płachtakom z USA přijěła, zo by lětadło wobešła, a chce nětko dale do Madrida.

Něhdźe 350 wupyšenych hodownych štomikow je Thomas Jeromin w delnjosakskim Rintelnje w swojim domje nastajał, samo w kupjeli a na chódbje. Pyšić započał bě je hižo w awgusće. Material a ideje za to zběra kuchar přez cyłe lěto. Rekordny institut Němskeje je zběrku mjeztym jako­ rekord připóznał, Guinnessowa kniha nic. Wot lěta 2011 je hač do 30 000 eurow za štomiki wudał.

Budyšin (SN/MkWj). Bywši zapósłanc Lěwicy w Sakskim krajnym sejmje Hajko Kozel je dale rěčnik Budyskeho wokrjesneho zwjazka strony za serbske naležnosće. Delegaća wo­krjesneho zjězda su jeho minjenu sobotu w zastojnstwje wobkrućili. Kozelej je w tym zwisku wosebje wažne, zo je tak zastupnistwo Serbow we wokrjesnym předsydstwje Lěwicy dale zaručene, kaž wón Serbskim Nowinam rjekny.

W swojej funkciji chce so rodźeny Stróžan za to zasadźeć, zo zakładne zhromadne dźěło na dobro Serbow přez stronske mjezy pěstuja, na přikład ze serbskej skupinu w SPD a pola Zelenych. Po tym puću móhli němskich wobydlerjow bóle za serbske temy sensibilizować, wšako woni nutřkoserbske naležnosće njeznaja. Swoje informacije poćahuja ze Sakskeje nowiny abo z němskorěčneje přiłohi SN. Wažne Kozelej tohorunja je, w koaliciskimaj zrěčenjomaj Sakskeje a Braniborskeje zakótwjene serbske naležnosće zwoprawdźić. Tak chce wón tež ministerstwa narěčeć.

Berlin (dpa/SN). Tempo 120, wyše dawki na diesel, wotstronjenje pawšale za powołanskich dojězdźowarjow, wyšu mawt za nakładne awta: Zo móhła Němska swoje klimowe zaměry we wobchadźe spjelnić, je zwjazkowy wobswětowy zarjad hižo w lěću w internej rozprawje dosć drastiske naprawy namjetował, kaž nowina Süddeutsche Zeitung dźensa rozprawja.

Tak měli wšitke priwilegije wotpadnyć, na přikład pola słužbnych awtow abo pola diesela. Nadróžny popłatk za nakładne awta dyrbi wjele dróši być, pawšala za dojězdźowarjow šmórnjena. Na awtodróhach měli spěšnje limit 120 kilometrow na hodźinu wukazać, w dokumenće rěka. Tak by so dawk na diesel, kotryž ma dotal dawkowe lěpšiny, hač do lěta 2030 wo dobre 70 centow na 1,19 eurow wob liter zwyšił. Bencin by potom 47 centow dróši był.

Dokument běchu po informacijach nowinarjow hižo w juniju zestajeli, jako přihotowaše zwjazkowe knježerstwo klimowy paket. Wozjewili pak jón njejsu. Wobswětowe a wobchadne ministerstwo sej zamołwitosć za zdźěłanje namjetow mjez sobu přisuwatej.