Z wudaća: pjatk, 16 julija 2021

Z traktorom zwróćił

Ješicy. K njewšědnemu wobchadnemu njezbožu wołachu policiju a wohnjowu woboru wčera wječor w Ješicach (Jeschütz) pola Delnjeje Hórki. Tam chcyše wodźer traktora z připowěšakom z hłowneje dróhi na dwór ratarskeho zawoda wotbočić. Při tym wjacore tony ćežke jězdźidło zwróći. Připowěšak drje wosta na swojich štyrjoch kolesach, suny pak so do traktora, kotrehož wodźer so zrani. Jeho dowjezechu do chorownje. Přičiny nje­zboža njejsu hišće dowuslědźene. Tuchwilu přepytuja, hač bě traktorist přespěšnje po puću abo hač su někajke hinaše wobstejnosće rólu hrali.

Asemblaža Měrki Pawlikoweje „Žony zajimuja so em bóle za žaby, mužojo za kopańcu“ 2018, 80 x 33 x 36 cm

Čitamoj a kupujemoj knihi bjez přestaća. Knihi su naju (tele-)wizory do swěta a runje tak do nutřkowneho swěta ludźi. Jedna z minjeny čas čitanych je Jurja Kochowy dźenik „Gruben – Rand – Notizen“. Smój sej jón mjez sobu z ruki wzałoj, ­dokelž je naju do čitanja ćahnył. Tež měsacy po tym wo Kochowej knize rěčimoj, hdyž dźe wo prašenja přitomnosće, a přirunamoj swoje měnjenje z Kochowym. Při tym wjace na to njemyslimoj, zo je w němskej rěči spisana. Za naju je wona serbska kniha. Serbska literatura w němskej rěči? Hač w tym padźe tak je, abo je to scyła móžno, njech wědomostnicy rozsudźa!

Jednanje na kromje wuhlowych jamow, kaž titul praji, tak jara do čitanja njewabi. Tola čłowjek dyrbi wědźeć: Tu njeńdźe jenož wo wuhlo, dźe wo žiwjenje scyła. Dźe wo nas w našim času. Kniha móhła tež rěkać: Swójba a swět – w přewrótach časa. Jurij Koch wopisuje pri­watne ­žiwjenje we wuskim zwisku z po­litiskimi prudami. To so dźiwaš, kak sylnje po­litika do našeho swójbneho ži­wjenja ­zasahuje. Kak wona našim dźěćom jich ­powołanja nadiktuje, jich prócu wo ­zastup do sebjezastaranja.

Awtor rozmysluje wo swojej knize „Poetik der Metamorphose. Zu den Gedichten von Róža Domašcyna“

Mnozy čitarjo maja z basnjemi Róže Domašcyneje swoje ćeže. To ma wjacore přičiny, kotrymž so přichodnje hišće wěnuju. Zasadnje je tak, zo so lyrika Domašcyneje z wěstej poetiskej radikalitu wu­znamjenja. To drje je někotremužkuli ćerń we wóčku, dokelž so poetka starodawnych serbskich hódnotow, kaž na přikład katolskeje nabožiny abo folkloristiskich praktikow, njejima. To prosće jeje swět njeje.

Jěwa-Marja Čornakec da wroblikej Fridej a jeho přećelam myšce Pip-pip, jěžikej Kałačikej a žabce Šlapce zaso nowu składnosć, dobre přećelske skutki zdokonjeć a tak wulkotny dyrdomdej dožiwić. Nowowudaće „Kak su wroblik Frido a jeho přećeljo sroki pjekli“ dóstanjeće za 6,90 eurow w knižnych a dalšich wobchodach. Z radźenymi ilustracijemi Güntera Wongela je Ludowe nakładnistwo Domowina knihu produkowało. Z ptačokwasnej stawizničku spisowaćelka Jěwa-Marja Čornakec swój wuspěšny rjad dale wjedźe a po jutrownej stawizničce dalši serbski nałožk do srjedźišća staji.

Čitanski pohon dźěćom

Zwučeny knižny format wopřijima 16 stron z jednorej serbskej rěču, tak zo je cilowa skupina dosć wulka. Kompaktne wudaće je zawěsće tež čitanski pohon dźěćom, kotrež přerady tołste knihi do ruki njebjeru. Předležacy bestseller serbskeje dźěćaceje literatury z přijomnej wulkosću pisma a přewidnej ličbu stron dźě do čitanja wabi. Njejedna so tu jenož wo eksemplar za samočitanje, ně, z ilustracijemi hodźi so twórba mjez druhim tež jara derje za předčitanje.

Někotre mysle tež ze serbskeho wida wo knize Emilije Smechowski „Wir Strebermigranten“(„My, super imigranci“)

We wobłuku swojeho masterskeho dźěła zaběram so z literaturu pólskich spisowaćelow, kotřiž su do Němskeje wotpućowali. Zajim leži při tym na načasnych twórbach. Wašnje pisanja a wobchad ­z identitu stej centralnej dypkaj rozestajenjow.

Zakład přepytowanjow twori debitowa kniha „Wir Strebermigranten“ Emilije Smechowski. Na esejistiske wašnje powěda žurnalistka, kotraž dźěła dźensa za najwjetši němski tydźenik Die Zeit, kak je 1988 w starobje pjeć lět ze sotru a staršimaj z Pólskeje do Němskeje přišła. Lěta 1981 ze stron komunistiskeho režima wuwołany wójnski staw, kotryž traješe dwě lěće, ale předewšěm hospodarska kriza a njespokojace žiwjenske wuměnjenja běchu rozsudej staršeju polěkowali. Tak dyrbješe so młoda Emilia zahe ze swojej domiznu, kašubskim městom Wejherowo, kotrež leži blisko Gdańska, rozžohnować.

W tutej kolum­nje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezy­narodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich­ nazhonjenjach a do­žiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych­ mjeńšin.

Jako bě hišće hólčo, měješe prof. Wink problem. Boješe so hłupak być. Boješe so směšnosće, kiž přećelow k tomu pohnuwaše, jeho wusměšować a kotraž bě staršimaj składnosć jeho kritizować. Boješe so, zo jemu wosoł rěkaja.

Na swojich mnohich jězbach bě Wink tež jónu w regionje Kociewie. Je to etnokulturna kónčina w Pólskej něhdźe mjez Waršawu a Gdańskom, hdźež bě hósć italsko-pólskeje swójby. Derje wuspany stupi wón při schadźenju słónca na dwór a hladaše do konjencow. Tam, blisko rjanych jěchanskich konjow a derje hladanych ponyjow, wuhlada šěsć wóslikow. Na prěni napohlad wone ani rjane njeběchu ani wosebje inteligentne njewupadachu. Wone tam prosće stejachu.

Foto: Sophia BudarjecLube dźěći, Lotka je so zaso na puć podała, tónkróć do wěsteho wobchoda w Ral­bi­cach. W kóždym kućiku tu wonja, a wšitko je pisane. Mój, Lotka a Sophia, smój pola Mariany Dittrichoweje. Hižo štyrnaće lět dósta­waš w jeje Ralbičanskim wobchodźe přewšo rjane kwěćele, z kwětkow tykane abo wupytane dariki. Lotka je z pychi kwětkow cyle wobkuzłana. Jako so wona floristku Marianu za tym praša, što je ju pohnuło wobchodej dać mjeno „Kostrjanc“, wona tole praji: „To je kwětka, kotruž sym hižo jako dźěćo rady měła. Kostrjanc zwjazuje mje z Łužicu a ze začućom, zo sym doma.“ Kajke to rjane słowa. Tola tež pola Mariany přeco wšitko hładce njeběži. Jónu bě roła skóncowana. Mały wobchod a wšitke kwětki bychu nimale wulku škodu poćerpjeli. Na zbožo pak ma knjeni Dittrichowa dobrej wuši. Słyšo spodźiwny zwuk so wona dźiwaše, što tak jara šumi. Spěšnje je tuž reago­wała, a tak je so wšitko derje kónčiło. Ralbičanski kwětkowy wobchod „Kostrjanc“ je Lotku a Sophiju tak inspirował, zo stej za was, lube dźěći, mandala spřihotowałoj. Wjele wjesela při wumolowanju!

Foto: Anne Menzel
Hura!! Dokelž směmy skónčnje zaso pućować, su so šulerjo 6. lětnika Wóslinčanskeje srjedźneje šule při najrjeńšim na slědy Krabata podali. Tema dnja rěkaše „Krabata dožiwić – stawizny rozumić“. W dwěmaj skupinomaj wobhladachmy sej wšitko to, štož bě w Čornym Chołmcu na ležownosći Krabatoweho młyna nastało. Nawuknyli smy při tym wjele wo žiwjenju a skutkowanju młodeho kuzłarja. Na kubłanskej šćežce su so šulerjo jako Čorny młynk, kmótr, jědnaće młynskich, kantorka a Krabat předstajili. Hrali su tež scenu, kak bě so Krabat k Čornemu młynkej dóstał. Po wobjedźe z legendarnymi butřankowymi plincami a čor­nym lodom bě naš wulět bohužel hižo nimo. Smy pak sej přezjedni – wulět do Krabatoweho raja wostanje nam hišće dołho w po­mjatku. Anne Menzel, rjadowniska wučerka 6. lětnika Křesćanskeje šule Wóslink

Fota: Bernadett Lanzyna
We Wor­kle­čan­skim horće su so dźěći kaž tež kubłarki ze šulerjemi 4. lětnika rozžohno­wali a zdobom dźak kubłarkam ­wu­­­prajili. Srjedu, 7. julija, wotměchu tuž wjesoły swjedźeń, kotryž měješe hesło „woda“. Dźěći běchu so předrasćili, a ku­błarki su je z wodowymi hrami ­pře­­kwapili. Tak dyrbjachu na přikład wodu transpor­to­wać, wodowe bomby na noze njesć a z wodu na na­stroje třěleć. Tež stacija z rjanymi nalěpkami za kožu je so dźěćom spodo­bała. Wutrobny dźak našim pilnym star­šim za jich wulki anga­žement. Team horta „K wód­ne­mu mužej“ Worklecy