W chronice klóštra Marijineje hwězdy je zapisane, zo bu w Hózku, mjeztym do Kulowa zagmejnowanym, lěta 1380 při Čornym Halštrowje młyn natwarjeny. W běhu časa su jón powjetšeli a wotpowědnje techniskemu wuwiću přetwarjeli.

Před połdra lětstotkom wulki woheń Hózkowski młyn dospołnje zniči. W lěće 1861 młyn zaso natwarichu, 1935 pak tam poslednju muku mlějachu. Wulki štyristronski statok njebu wot toho časa změnjeny. Nic, kaž to wot druhdźe znajemy, njesteji tam bydlenski dom při puću, ale bróžnja, do kotrejež burja swoje zorno za mlěće w młynje wožachu.

Areal rozpadował

Kak Ladinjenjo w južnotirolskich dołach Dolomitow hody swjeća

Hody ludźo nimale po cyłym swěće swjeća, wšudźe pak tróšku hinak a na swoje wašnje. To płaći tež za Ladinow w Južnym Tirolu. Šefredaktor ladinskich nowin La suc di Ladins (hłós Ladinjanow) Iaco Rigo je našemu wječornikej powědał, kak so w dolomitiskich dołach Italskeje bydlacy na swjedźeń Jězusoweho naroda přihotuja. Sam bydli wón w dole Val Badia, we wsy La liby Mareo.

Dźensa zwučene nałožki wokoło hód su hi­šće poměrnje młode. Konkretne po­wě­sće nastupajo namakamy w Budyskich tydźenskich nowinach (Budissinische wöchentliche Nachrichten) z lěta 1782 prěnju zdźělenku – přeprošenje na wustajeńcu „Betlehem“, kotraž hodźeše so za dwaj grošej wobhladać. Při tym jednaše so wo na wjetšej přestrjeni natwarjeny „Boži narodk“ ze wšelakimi palastami a hinašimi twarjenjemi, tež z „babylonskej wěžu“ a wotpowědnej iluminaciju. Tute přeprošenje so přichodne lětdźesatki wospjetowaše. Prěni nawěšk za hodowny dar bě 1814 wozjewjeny, a to za knižku, kotruž móžachu sej pola knihikupca Šołty kupić: „Militärisches ABC- und Bilderbüchlein für die Jugend“. Trochu konkretniše wabjenja běchu sydom lět pozdźišo. To poskićeše tružer (Drechsler) Leißring wšelake hrajki kaž tež „kožane pópki z a bjez hłowy.“ K hodam 1828 inserěrowaštaj C. G. Dominik při Hłownym torhošću, naličejo swój sortiment „flintow, tesakow, lakěrowane dźěćace hrajki z mosaza abo blacha kaž tež wšelake lampy jako pomoc za studowanje“, a jehłar (Nadler) Hammer jun.

Swojorazny mechaniski Boži narodk w najmjeńšim a najstaršim domje čěskeho Frýdlanta wopytowarjow přiwabja

Husćišo dojědźemoj sej z mužom za hranicu do Čech. Krajina wabi do pućowanja a hosćency na wobjed. Dlěje hižo planowachmoj z dźowku a wnučku wulět do hórkateje krajiny Podkyrkonošow. Naš hłowny zaměr bě tónraz městačko Frýdlant. Z awtom trjebachmy njecyłu ho­dźinu. Zaparkowachmy njedaloko něhdyšeje piwarnje při krasnje wijatej so rěce Smědá. Hnydom za mostom wjedźe pućik horje k hrodej. W krajinje dominantny hród Frýdlant drje je jedyn z najznaćišich w Sewjernych Čechach. Něhdy měješe nadawk, wikowanski puć do Łužicy škitać. Stawizny hrodu započinaja so w 13. lětstotku. 1625 přeńdźe hród a jeho wobsydstwo do rukow wójwody Albrechta von Wallensteina, kiž pak jón jenož dźewjeć lět hač do swo­jeje smjerće wobsedźeše a so tu lědy zjewi. Při­wšěm wěnuje so jedna rumnosć jeho wosobje. Došedši na dwór hrodu přizamknychmy so wodźenju młodeje stawiznarki.