„Kak móhło so to stać, zo nichtó njemže serbsce žwać? To tola móžno njej’, přeco telko zmylkow.“ Takle spěwachu Sorabičenjo minjenu sobotu na jewišću Budyskeje „Króny“. W kabaretnym přinošku wěnowachu so woni dźensnišemu stawej serbšćiny. Třo rjekojo pytaja za žórłom čisteje rěče, te pak je z germani­zmami a anglicizmami zanjerodźene. Cuzbnikaj staj dual a kóncowku z kužoła wutłóčiłoj. Lipšćanscy studenća pak njeběchu na lětušej schadźowance jeničcy, kiž su so kritisce z kwalitu serbšćiny rozestajeli. „My smy přichod serbstwa, kiž hižo prawje serbsce njerěči“, tež dwanatkarjo Serbskeho gymnazija Budyšin jara sebjekritisce w swojim přinošku zwěsćichu. We wideju Serbskeje Murje so mudrowarski syn na rěčnu kwalitu swojeju staršeju hórši a jeju stajnje koriguje, doniž to jeho nan syte nima.

Njeby-li žanr w Serbach hižo na – wot­wisnje wot definicije – znajmjeńša dwaceći lět trajacu tradiciju zhladował, by „hudźbne widejo“ dobry kandidat za hornjoserbske słowo lěta 2021 było. „Spočatk doby serbskeho hudźbneho wideja?“, prašeše so kolega Bosćan Nawka hižo loni w awgusće, jako bě skupina Astronawt prěni widejoklip na Youtube-kanalu „Serbska hudźba – Sorbian music“ wozjewiła. Mjeztym namakaš tam dohromady dwanaće přinoškow, dwaj z nich dožiwi­štej na lětušim Choćebuskim filmowym festiwalu (CFF) swoju premjeru, dalšej serbskej widejowej premjerje cyle hinašeho razu stej na CFF k tomu přišłoj. A lisćina nowych klipow přeco hišće dospołna njeje. Hač hiphop, pop, punk, techno, folkpunk a folkpop, hač mainstream abo subkultura – wšelakorosć młodeje serbskeje hudźby wotbłyšćuje so tež we widejach. Za kóždy słód a narok je tam něšto pódla, a to je derje tak. A zo so nimo wuměłskeje runiny politiska diskusija wo serbskim feminizmje, seksizmje a šowinizmje – ­je-li w tym zwisku adjektiw docyła legitimny – wuwiwa, je pódlanski efekt, kotryž wosobinsce witam.

Što je přičina tohole mojeho wuprajenja? Cyle jednorje: Sym zahorjena z angažementa młodostnych, kotřiž su so w nadawku redakcije Serbskich Nowin na woprawdźity dyrdomdej zwažili. A to na ­tajki, zdźěłać magacin „Carpe noctem – Njeskónčna nóc“ – nic do a na předstajenjach, ale po jich zakónčenju, štož běše wosebite wužadanje. Před runje dwěmaj měsacomaj prašach so znatych a tehdy mi hišće njeznatych wyšich šulerjow – serbskich gymnaziastow, studentow a wukubłanych –, hač maja lóšt wuwiwać magacin z dźěłowym titlom mCn, hač chcedźa za njón ideje rodźić a hač su zmužići pisać,­ fotografować a rysować. Běch překwapjena: Wšitcy chcychu sobu činić a produkt młodostnych za młodostnych zdźěłać. Njecyły tydźeń po tym witachu Trio a Kumple kaž tež Pawk na premjeru serbskeje pop-opery. Někotři młodźi redaktorojo mCn běchu z mikrofonom a kameru pódla.

Cyrkej klóštra Marijineje hwězdy w Pančicach-Kukowje je zawěrno woblubowany motiw fotografow. To sej stajnje znowa wuwědomju, hdyž na swojej zahrodźe do wuchoda na swisle Božeho domu a dźěl twarskeho ansambla hladam. Tohodla so njedawno tež dźiwał njejsym, jako na pućiku za płotom cuzeho wuhladach, kiž so z fotoaparatom runje na tónle wobraz měrješe. Jako so wón mi bli­žeše, jeho pochwalich, kajki rjany motiw je sej to wupytał. Tak počachmoj so rozmołwjeć, a jako zhonich, zo chce pěši do směra na Halštrow a hišće trochu dale­, jemu blešku piwa poskićich, takrjec jako posylnjenje na puć.

Cuzy mi powědaše, zo z Halštrowskich kónčin pochadźa a zo je minjene 30 lět w Hamburgu bydlił. Tam a tež na wjele druhich městnach po cyłym swěće je njeličomne łódźe fotografował, wo tym tu abo tamnu knihu wudał. Samo takrjec zhromadneho znateho w běhu rozmołwy zwěsćichmoj, mjenujcy z Wotrowa pochadźaceho Stanija Nawku, kotrehož mój rozmołwny partner znajmjeńša po mje­nje znaješe. Prjedy hač so roz­žohnowachmoj – mjeztym smój sej ty prajiłoj –, wón mi přeradźi, zo rěka Thomas ­Kunadt.