Wysoka kultura formulowanja
Wo nowej dwurěčnej zběrce basnjow Kita Lorenca
„Der zweiseitige Beitrag – Wěsty dwustronski přinošk“ je titul nowostki Kita Lorenca. Podtitul přeradźa, zo jedna so wo prozu: „Prosastücke – Pěše rěče“. Žro tworja dźěła, kotrež běchu w zašłymaj lětdźesatkomaj pak basniskim zběrkam přidate, pak rozbrojene ćišćane abo dotal njewozjewjene. Přeco, hdyž nam najwuznamniši serbski basnik našich dnjow nowu knihu wobradźa, je to dwu- a wjacestronska wěc zhladowanja: basnik jako basnik, basnik jako awtor prozy, kotraž je žiwa z basniskeho pjera, a basnik jako filozofowacy, dodnjacy prašenja našeho powšitkowneho a swojorazneho serbskeho byća ... a wjele wjace. Na něhdźe 270 stronach zezběrane su přinoški Kita Lorenca w němskej a serbskej rěči: něhdźe połsta serbskich, něhdźe dwójce telko němskich. Spisał bě je přewažnje w minjenymaj lětdźesatkomaj, wozjewi je tu a tam, ženje nic w zjatej ediciji.
Alfabet serbskeho swěta – Mjenje by wjac było
K Alfonsa Frenclowej nowostce „Mój serbski słownik“
Přemyslujo, kotry serbski słownik je tučasnje najbóle wužiwany, tukam na online-wariantu boehmak.de. Ćišćane wudaće słownika z polcy sćahnyć, hdyž za prawym wurazom pytaš, to drje lědma hišće něchtó čini.
Nowostka Alfonsa Frencla „Mój serbski słownik“ nawjazuje na seriju wěcnych knihow woblubowaneho awtora w Ludowym nakładnistwje Domowina. Tež hdyž je Alfons Frencl w Serbach znaty, by krótkobiografija do wobalkoweho teksta słušała. 1996 rodźeny Róžeńčan a nětko wučer na wuměnku bě wjele lět redaktor Serbskeje protyki (wot 1979) a je nošer Myta Ćišinskeho (1999).
Wšudźebył a wšitkoznawc Frencl je hižo w swojimaj knihomaj „Serbske puće do swěta“ (LND 1996) a „Za hunami mjeza“ (LND 2012) dopokazał, zo z wotewrjenymaj wočomaj po domiznje a swěće pućuje, zajimawostki zběra a sej zapisuje. Nětko wěnuje so wosebje rěči, pyta za pochadom słowow a pleće zajimawe fakty kołowokoło nich do informatiwneho teksta. Tak stwori swój serbski słownik.
Dypk smjetany na torće onomastiki
Atlas delnjoserbskich mjenow Waltera Wenzela w LND wušoł
Mjenowědnik a slawist Walter Wenzel z Lipska slědźi hižo wot 1960tych lět na polu serbskich wosobowych mjenow we Łužicy. Jeho slědźerske dźěło bazuje zwjetša na njeličomnych zapiskach z dokumentow 14. do 18. lětstotka. Tule je nahromadźił a přeslědźił telko mjenoweho materiala kaž nichtó druhi do njeho. W třoch zwjazkach dźěła „Studien zu sorbischen Personennamen“ předźěła wón 45 000 historiskich mjenowych podłožkow (Belege). Namakane mjena analyzowaše nastupajo morfologiju, fonetiku, leksikaliske korjenje a woznam.
Wopory z přeswědčenja?
Rubježne přiswojenje słowjanskich kónčin přez Frankow; namócne přeněmčenje a pokřesćanšćenje; zakaz rěče na sudnistwje w pózdnim srjedźowěku; potłóčowanje přez Prusku a pozdźišo přez Němske kejžorstwo; nacistiske pospyty wutupjenja; znjewužiwanje přez socialistow; nadpady prawicarjow; skóncowanje wsow přez brunicu a tak dale.
Kak jara je wšo to z přičinu našeho nětčišeho połoženja a kak jara běchu naši prjedownicy woprawdźe potłóčowani – tak rady so tež dźensa hišće sami jako wopory widźimy a zas a zaso so jako tajcy zjawnje pokazujemy. Na poměrnje aktualnymaj přikładomaj to derje spóznawaš. Wězo su přichodne wotrězki chětro zjednorjene, měli pak přiwšěm problematiku zwobraznić.
Delany ćěkaja
– Wulfej Kirstenej wěnowane –
Groty ze sćežorow fiča
Hdyž nawjes docpějemoj
Z dwora mjez putkami
Zakikeri psyk wujědźe
Na wulizane awto
Syknjemoj přez wrota
Procesion běłych křižow
Na fararjec ladku so zyboli
Wumóžnik ze železa laty
Kaza kónc wotwidźeć
Po wotsykanej łuce
Twochnywši miłosćiwej
Wusypamoj brěmjo
Z kaolinom njech nas
Přelutuje pjenježna waka
Z wodu ze sprudleška
Wumlějemoj kyrk a stawy
Kaž něhdy na koniku
Wučumpamoj błudy
Po dźěratych šćežkach dom
(Z noweje serbskeje zběrki basnjow a krótkeje prozy awtora, kotraž ma klětu wuńć. Baseń je němsce wušła w zběrce „Fest in der Landschaft – Gedichte für Wulf Kirsten“, edition Azur, Drježdźany 2014.)
Serbšćina so zaso zjewi
21. literarna kermuša LND w Spalach poradźena
Čitarka wjeseli so nad nowej knihu a awtorka Dorothea Šołćina nad zajimom – što sej wjace přeješ na literarnej kermuši?Křesćan Krawc njesignowaše jenož knihi, ale poda so tež rady do rozmołwy.„To bě woprawdźe rjane popołdnjo“, měnješe Sylwija Pinkowa ze Spalowskeje Domowinskeje skupiny spokojom, jako literarna kermuša w Spalach minjenu njedźelu z čiłymi rozmołwami wuklinča. „Přijomna atmosfera a čitanje bě dobra měšeńca. Za kóždeho bě něšto pódla“, přizamkny so jeje kolegina Lubina Dučmanowa. K tomu přinošowachu nimo awtorow Dorotheje Šołćineje, Křesćana Krawca a Marka Grojlicha tónraz nic naposledk serbscy duchowni – lěpje prajene, anekdoty wo nich ze zašłeho lětstotka. Tak zhonichmy, kak je so we Wojerecach narodźeny Budyšinski farar Božidar Dobrucki pola wyšeho cyrkwinskeho radźićela za načinjenu křiwdu rewanšował – na wiziće předstajeneho namaka wón na pjatym róžku swoje listy jako papjeru. Publikum měješe swoje wjeselo nad tutymi a tamnymi powědančkami.Hribar měł ludźimora a druhe jědojte hriby znać
Křesćan Sćapan z Kamjeneje ludźi rady poradźuje
Po cyłej Němskej rosće něhdźe 1 500 družin hribow, z kotrychž je wjetšina jědojta abo njeznjesliwa. „Wjele ludźi wšak jeno něhdźe pjeć do šěsć družin kaž čerwjene hłójčki, prawaki, kozaki, kurjatka a marony znaje. Kóždy hribar pak měł, prjedy hač so do lěsa na pytanje hribow poda, jedyn z najjědojćišich hribow, ludźimora (Knollenblätterpilz) znać“, Křesćan Sćapan namołwja. W Kamjenej pola Radworja bydlacy 55lětny so hižo wot 80tych lět intensiwnje z hribami zaběra, přestudowa k tomu wotpowědnu fachowu literaturu. Tuž je wšelake jemu tehdy njeznate hriby, kotrež drje běchu njeznjesliwe, ale nic jědojte, po podatych symptomach pruwował. Tak zamóže čłon Němskeje towaršnosće za mykologiju (DGfM) ludźi derje a wěcywustojnje wo hribach poradźować. Wšako je so lětsa zaso tójšto hribarjow zajědojćiło a ćežko schorjeło. Z teje přičiny je DGfM warnowanske plakaty wosebje před ludźimorom wudało. W minjenymaj tydźenjomaj běchu so tež ćěkancy ze Syriskeje z hribami zajědojćili, 16lětny hólčec při tym samo swoje žiwjenje přisadźi.
Dožiwjene přežiwjenje – Dopomnjenki na kónc wójny a spočatk ...
Wotstawk k podawkam, kotrež jako młody dožiwiš, drje je z kóždym lětom wjetši, z pomjatka pak so ći wone njepominu. Runje k róčnicam, kaž tuchwilu k mjeztym sydomdźesatej róčnicy kónca Druheje swětoweje wójny, nawróćeja so tež dopomnjenki na wony struchły čas a na nowozapočatk po wójnje.
„Pachawku“ sej nawjerćeć směli
Kaž bě domske wobydlomne a dwór wučisćeny, měješe so nadosć nuzneho ratarskeho dźěła wobstarać, bě dźě wosrjedź nalěća. Byrnjež mojej ruce doma nuznje trěbnej byłoj, buch tež ja do dźěła na „dobro zjawnosće“ zasadźowany. Što ma so činić, kazaše wobsadniska móc, wjesnjanosta dyrbješe přikazy wuwjesć.
Wo wendish nudles a fritěrowanych kisałych kórkach
Jědnaće serbskich dźiwadźelnikow NSLDź poda so na wulki dyrdomdej do kraja cowboyjow
Texas, to je kraj wulkich awtow, pisanych kwětkow z plasty a z wutrobnej hospodliwosću. Tole nazhoni tež jědnaće serbskich dźiwadźelnikow Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła, jako podachu so na wulki dyrdomdej do kraja cowboyjow. Z pisanym programom jako skupina Floppy Dolls a z dźěćacym klankodźiwadłom „Cowboy Tom abo dyrdomdej ze zaka“ wuhotowani, lećachu dyrdomdejnicy 21. septembra do Ameriki. „Za nas běše to wulke wotkryće, wšako njeběchu mnozy tam hišće ženje dźiwadło, abo klankodźiwadło widźeli“, rjekny Madleńka Šołćic, zastupjerka intendanta za serbske dźiwadło. Přeprošenje běchu hižo 2013 dóstali, jako pósłaštaj režiser a nawodnica klankodźiwadła DVD dźiwadłoweje hry „Cowboy Tom“ do Texasa.
Ze serbšćinu po swěće po puću (3)
Z našej maćeršćinu smy z Alfonsom Frenclom po puću po blišim a zdalenišim swěće. Zetkawamy so ze zapřijećemi, kotrež maja we wšelakich rěčach rozdźělne pomjenowanje, přiwšěm pak zwisk. Dźensniše słowo rěka „towarš“. Snano so tež dale z tematiku rozestajeće a w knize Frencla „Mój serbski słownik“ počitaće.
