Z wudaća: srjeda, 10 februara 2016

Concord (dpa/SN). Při předwólbach strony Demokratow w zwjazkowym staće USA New Hampshire je so Bernie Sanders njewočakowano jasnje přećiwo swojej kontrahentce Hillary Clinton přesadźił. Sanders zdoby 60 procentow hłosow, Clinton jenož 40. Fachowcy běchu do wólbow přewšo snadny wotstawk mjez woběmaj wěšćili. Clinton je swoju poražku mjeztym přiznała. Přiwšěm chcyła wona dale wojować, kaž připowědźi.

Pola Republikanow doby miliardar Donald Trump z tohorunja jasnym předskokom před Johnom Kasichom. Trump bě ludźom we wólbnym boju wobšěrne hospodarske reformy a tysacy nowych dźěłowych městnow přilubił.

Prawicarski plakat při šuli

Gubin (dpa/ch/SN). Njeznaći su njedaloko šule w Gubinje plakat z prawicarskim wobsahom přičinili. Kriminalna policija přepytuje, zdźěli wčera policajski rěčnik. Tohorunja so pruwuje, hač njewobsteji zwisk k staršim podawkam. Loni w lěću běchu njeznaći pječa wokoło šule w Elsterwerdźe flajery z prawicarskoekstremnymi parolemi rozdźělili. Stajnje znowa bě scena tež kostim figury „Krümelmonster“ ze „Sesamstraße“ zasadźowała, zo by mjez dźěćimi za prawicarsko ekstremne ideologije wabiła. Gubinska šula chce so na cyłozwjazkowym projekće přećiwo rasizmej wobdźělić.

Wohnjowy wobornik zasudźeny

Berlin (dpa/SN). Najebać widźomne polěpšenje w kubłanskim systemje Němskeje po „šoku přepytowanja PISA před 15 lětami dla“ ma w Němskej přeco hišće kóždy pjaty šuler w starobje pjatnaće lět přewšo słabe wukony. Tole je wuslědk najnowšeho přepytowanja Organizacije za hospodarske wuwiće a zhromadne dźěło (OECD), kotrež dźensa w Berlinje předstajichu. Dobrych 140 000 pjatnaćelětnych docpě při pruwowanjach w matematice runje tak najniši wukonowy niwow. 70 000 pruwowanych měješe słabe wukony we wšitkich třoch wobłukach – matematika, přirodowědomosće a čitanje. „Je wjele šulerjow, kotřiž ani najniši niwow njedocpěwaja“ w rozprawje rěka.

Rom (dpa/K/SN). Załoženske staty EU wuradźowachu dźensa w Romje wo pućach z kopicy krizow, kiž zhromadźenstwo statow tuchwilu trapja. Składnostnje 60. róčnicy podpisanja Romskich zrěčenjow zeńdźechu so wonkowni ministrojo Němskeje, Francoskeje, Italskeje, Belgiskeje, Luxemburgskeje a Nižozemskeje. Němski wonkowny minister Frank-Walter Steinmeier (SPD) rjekny nowinje Corriere della Sera, mnohe nětčiše problemy su euroskeptikarjo a prawicarscy populisća naštykali. „Nichtó njesmě sej z wohenjom hrajkać, hdyž dźe wo zakłady europskeje ideje“ wón praji. By-li Wulka Britaniska EU wopušćiła, by wona mjenje swětej wotewrjena była. Tohodla dyrbi so kompromis nadeńć.

Turkowska da dźesaćitysacam ćěkancam na hranicy čakać

Brüssel/Istanbul (dpa/K/SN). Na wysokich runinach je migraciska kriza dźensa w belgiskej stolicy předmjet wuradźowanjow. Zakitowanscy ministrojo NATO zaběraja so z wójnu w Syriskej a napjatosćemi z Ruskej. Komisija EU bilancuje wobchadźenje z ćěkancami.

Na zeńdźenju zakitowanskich ministrow stej Němska a Turkowska swojich zwjazkarjow k tomu namołwiłoj, na wuchodnym Srjedźnym morju wobdźělić so na boju přećiwo cwólbam pašowarjow ludźi. USA su ze swojeje strony NATO prosyli, podpěrać mjezynarodnu koaliciju w boju přećiwo teroristiskej milicy Islamski stat (IS). Po wudawanju generalneho sekretara NATO Jensa Stoltenberga rozwažuja tuchwilu wo tym, Ame­ričanam přewostajić specialne mašiny Awacs. USA móhli potom swoje Awacsy sylnišo w Syriskej a Iraku zasadźeć. Za wěste ma so, zo zakitowanscy ministrojo na swojim dwudnjowskim schadźowanju wuhibki staja za hišće sylnišu prezencu NATO na wuchodnej Europje. Z tym ma so wuchodnym zwjazkarjam spjelnić přeće, za wottrašenje Ruskeje měć wjace móžnosćow.

Bad Aibling (dpa/SN). Po ćežkim ćahowym njezbožu w Hornjej Bayerskej z dźesać mortwymi njeliči policija z dalšimi woporami. Tole zdźěli rěčnik policije dźensa nowinarjam. Do toho běchu so powěsće wo jědnatym smjertnym woporje rozšěrjowali. Po tym zo bě wčera wječor muž w chorowni ćežkich zranjenjow dla wudychał, rěča nětko wo 17 ćežko zranjenych. 63 wosobow so snadnje zrani. Wčera rano běštaj regionalnej wosobowej ćahaj pola Bad Aiblingena frontalnje do so zrazyłoj. Nowiny spekuluja, zo bě sobudźěłaćer železnicy we wuhibkarni wina na katastrofje. Mjeztym je specialny kran na městno njezboža dojěł. Z nim chcedźa wagony zběhnyć.

WUDANIŁO so čěskemu statej bjezewšeho je, z „Kobru“ wutworić wosebitu policajsku skupinu z nadawkom, wotkrywać zapowědźenja dawkow resp. jim zadźěwać. 4,1 miliardu krónow (152 milionow eurow) je skutkowanje „Kobry“ wot spočatka jeje załoženja w aprylu 2014 wunjesło. To wozjewi na nowinarskej konferency prezidij policije Čěskeje. „Hłownje jedna so při tym wo financne srědki, nadeńdźene a zawěsćene z wotkrywanjom njepłaćenja dawkow a tak zachowane na dobro stata“, wuswětli prezident čěskeje policije Tomáš Tuha. „Dawkowu ,Kobru‘ załožić je so jako prawa a efektiwna naprawa knježerstwa wopokazała, kak skutkownje zasahować přećiwo njepłaćerjam a zapowědźerjam dawkow kaž docyła přećiwo dawkowej kriminaliće“, wón zwurazni. Spomnjenej wosebitej jednotce přisłuša centralnje 40 zastojnikow – policistow-specialistow, cłownikow a financnych ekspertow. Wot spočatka lěta 2015 dźěłaja we wšitkich wobwodach tež regionalne „Kobry“ z wjele dźesatkami sobudźěłaćerjow. Tele su loni z 847 milionami krónow (dobrymi 31 milionami eurow) k cyłkemu wunoškej přinošowali.

Waršawa (dpa/SN). Jedyn z wozow Düsseldorfskeho ćaha na Róžowu póndźelu změje drje w Pólskej diplomatiske sćěhi. Pólski wonkowny minister Witold Wasz­czykowski chce so w Berlinje motiwa dla naprašować, kotryž maja w susodnym kraju za diskriminowacy. Wobraz pokazuje Pólsku jako žonu, kotraž pod škórnjom narodnokonserwatiwneho stronskeho šefa Jarosława Kaczyńskeho ćerpi. „Chcemy na diplomatiske wašnje na to skedźbnić a so našich partnerow w Berlinje prašeć, komu tole słuži“, rjekny Waszczykowski wčera w pólskim rozhłosu. Politikar, kiž přisłuša kaž Kaczyński narodnokonserwatiwnej stronje Prawo a sprawnosć, ma motiw za „hanjenje Pólskeje a jeje politikarjow“. Düsseldorfski ćah Róžowu póndźelu běchu hrožaceho wichora dla wotprajili. Motiwowe wozy pak póndźelu najebać to před radnicu předstajichu. Zajutřišim, pjatk, wočakuja nowu ministersku prezidentku Beatu Szydło prěni króć w Berlinje, po třoch měsacach w zastojnstwje. Jeje předchadnicy běchu stajnje wo tójšto prjedy přijěli.

Dźensa před 225 lětami narodźi so w Złyčinje Jan Korla Smoler do swójby žiwnosćerja a wjesnjanosty. Jeho ródny statok z tykowanym domom steji hišće wosrjedź wsy pola Łaza. Smoler wukubła so na wustawomaj we Wulkim Wjelkowje a Delnim Wujězdźe na wjesneho wučerja. Najprjedy wučerješe wot lěta 1809 w Złyčinje, 1812 přewza wučerske městno we Łuću, wosadnej wsy na sewjeru Delnjeho Wujězda. Tam narodźi so jemu 3. měrca 1816 najstarše dźěćo Jan Arnošt Smoler, wubudźićel serbskeho naroda a wudawaćel Serbskich Nowin. Wot 1821 skutkowaše Jan Korla Smoler dwě lěće w Delnim Wujězdźe, doniž njebu 1823 wučer a kantor we Łazu. Wučerješe a bydleše tam z mandźelskej Marju, ze synomaj Janom Arnoštom a Janom Korlu a dźowkomaj Marju a Hanu w dwuposchodowym twarjenju při nawsy, kotrež je nětko Dom Zejlerja a Smolerja, hač do swojeje zažneje smjerće 3. januara 1848. Z fararjom a basnikom Handrijom Zejlerjom bě wusko spřećeleny a je jeho w narodnym prócowanju podpěrał. Druhi syn Jan Korla bě pomocny wučer a naslědnik nana, ale bórze młody zemrě. M. Laduš

Strony wojuja wo dorost a z woteběracym zajimom młodźiny

Nahladnosć politiskich stron njeje dźensniši dźeń mjez młodostnymi jara wulka. Hladajo na čłonstwo stron při­runujo z podźělom młodostnych w cył­kow­nym wobydlerstwje kraja su woni tam widźomnje podreprezentowani. Tole pak jeničce z powšitkownym hněwom na politiske strony rozkłasć njedosaha.