Bernd Alois Zimmermann
wutora, 20. měrca 2018
spisane wot: Juro Mětšk
Jedyn z najwuznamnišich komponistow druheje połojcy zašłeho lětstotka, Bernd Alois Zimmermann, by dźensa stoćiny swjećił. Narodźił bě so wón 1918 w sewjerorynsko-westfalskim Bliesheimje blisko Euskirchena swójbje železnicarja. Hromadźe z dalšimi wuznamnymi nowotarjemi na polu hudźby, kaž běchu to na přikład John Cage, Witold Lutosławski abo Isang Yun, słušeše Zimmermann do generacije komponistow, kotřiž běchu so wšitcy w dźesatych lětach minjeneho lětstotka narodźili a reprezentowachu zazběh noweje hudźby po 1945.
Po šulskim času studowaše Zimmermann wot lěta 1937 spočatnje pedagogiku w Bonnje a pokročowašse 1938 ze studijom mjez druhim hudźbneje wědomosće a kompozicije na Kölnskej uniwersiće resp. Wysokej šuli za hudźbu. 1940 dyrbješe do wójska, z kotrehož pak jeho chorosće dla 1942 pušćichu. 1947 wón potom swój wysokošulski studij skónči.
Dr. Jan Pětr Jordan
póndźela, 19. februara 2018
spisane wot: Manfred Laduš
Slawist dr. phil. Jan Pětr Jordan narodźi so 15. februara 1818 ewangelsko-katolskej burskej swójbje w Čěškecach. Po wopyće Praskeho Małostronskeho gymnazija studowaše na Karlowej uniwersiće filozofiju a słowjanske rěče, spěchowany wot čěskeho slawista Václava Hanki. Wot 1837 dopisowaše wo Serbach a wo słowjanskej kulturje do Praskich časopisow. 1841 bu w Praze jeho „Gramatika serbskeje rěče Hornjeje Łužicy“ ćišćana. Wšosłowjanskeho a doprědkarskeho skutkowanja dla wupokaza policija Jordana w samsnym lěće z Čěskeje. W Budyšinje wudawaše wón 1842 nowinu Jutrničzku, kotraž dyrbješe spjećowanja konserwatiwnych Serbow dla poł lěta pozdźišo přestać wuchadźeć. Wot 1848 bě na Lipšćanskej uniwersiće, na kotrejž je 1843 na doktora filozofije promowował, lektor za słowjanske rěče a literaturu. Zhromadnje z Janom Arnoštom Smolerjom wudawaše wot 1843 do 1847 Jahrbücher für slawische Literatur, Kunst und Wissenschaft. W lěće 1848 so maćicar Jordan zaso do Prahi wróći. Po pobiću rewolucije 1848/1849 přiwobroći so hospodarskim prašenjam a přesydli so 1868 do Wiena. Tam zemrě 20. meje 1891. Manfred Laduš
Jan Bogumił Hauptmann
pjatk, 09. februara 2018
spisane wot: Manfred Laduš
Lubnjowski wyši farar a delnjoserbski rěčespytnik Jan Bogumił Hauptmann zemrě 2. februara 1768. Narodźił bě so 19. meje 1703 němskemu juristej we Wittenbergu. Tam studowaše tež teologiju. Najprjedy bě štyri lěta domjacy wučer w delnjołužiskim Rědorju pola Kalawy, hdźež sej delnjoserbšćinu přiswoji. 1733 přewza wot tamnišeho fararja zastojnstwo, a 1738 bu z fararjom w Lubnjowje, hdźež je hač do smjerće skutkował. Jara dokładnje zaběraše so z delnjoserbšćinu. W Lubinje ćišćachu 1761 jeho prěnju gramatiku delnjoserbšćiny. Jej přidate běchu němsko-serbski słownik, zapisk serbsko-němskich wjesnych mjenow a přisłowa. 1769 wuńdźe jeho „Lubnjowski sarski sambuch“, spěwarske z 240 kěrlušemi, kotrež bě sam zeserbšćił. Z tutych spěwarskich Lubnjowscy serbscy wosadni spěwachu, doniž njepřestachu tam 1863 serbske kemše swjećić. Jan Bogumił Hauptmann je tež agendu „Te serbske knigly“ a leksikon „Lexicon Vandalicum“ zawostajił. Jeho mjeno steji na wopomjatnej tafli w Lubnjowskej Mikławšowej cyrkwi. Manfred Laduš
Jan Žur
wutora, 06. februara 2018
spisane wot: Manfred Laduš
Pozdźiši „Zasłužbny wučer ludu“ Jan Žur narodźi so 27. januara 1918 ratarskej a korčmarskej swójbje w Njebjelčicach. Po lěće 1945 bu z nowowučerjom w Delanach, hdźež tež w Konjecach lajske dźiwadło hraješe. Po tym běše přistajeny sekretar Serbskeje młodźiny, kotruž Jurij Brězan nawjedowaše. Žur sta so 1952 z nawodu nowowutworjeneho wotrjada Serbske šule Němskeho pedagogiskeho centralneho instituta. Jako tajki zdoby sej wulke zasłužby při zrjadowanju serbskeho šulstwa a při wuwiwanju wučbnych planow a wučbnicow. W Bibliografiji Ludoweho nakładnistwa Domowiny je wón z dwaceći knižnymi titlemi zastupjeny, mjez druhim z Přiručku za serbsku wučbu na hornim schodźenku, z wučbnicami serbšćiny za 2., 3. a 4. lětnik a z přełožkomaj powědančka Hansa Brücknera „Třo bratřa-tankisća“ a knihi Alekseja Grigorjewa „Njedokónčeny list do Budyšina“ do serbskeje rěče. Jan Žur słuša k małej horstce Serbow, kotrymž spožčichu najwyše wuznamjenjenje za pedagogow w NDR – čestny titl Zasłužbny wučer ludu. Pozdźišo běše wjele lět ze šulskim direktorom w Bukecach. Wón zemrě 4. januara 1984. Manfred Laduš
Herman Funka
póndźela, 05. februara 2018
spisane wot: Manfred Laduš
Bywši župan a župny sekretar Herman Funka narodźi so 26. januara 1918 w Nowej Wsy pola Mikowa. Nawukny powołanje pjekarja a dźěłaše jako tajki, doniž njedelegowaše Domowina jeho 1949 najprjedy na Serbsku ludowu uniwersitu w Chrósće a po tym na Serbski wučerski wustaw w Radworju. Jako nowowučer nastupi 1950 swoju słužbu w Čelnom pola Běłeje Wody a bě hač do 1960 direktor šule we wsy nad Sprjewju, kotraž bu 1978 wotbagrowana. Lěto wučerješe tež na Šuli Ćišinskeho w Pančicach-Kukowje a tři lěta bě zastupowacy šulski direktor w Jabłońcu. Herman Funka skutkowaše we wšěch lětach wučerjenja aktiwnje w Domowinje a bě pjeć lět župan župy Běła Woda. W septembru 1964 powołachu jeho za hłownohamtskeho župneho sekretara, štož hač do wuměnka wosta. Wudźeržowaše wuske zwiski k Domowinskim skupinam, radźeše a pomhaše jim, hdźežkuli móžeše. Za jeho čas su kulturne ćělesa župy na wšěch sydom Festiwalach serbskeje kultury w Budyšinje kaž tež we wokrjesu wuběrne programy wuhotowali, a 1973 nasta Slepjanski Serbski folklorny ansambl. Herman Funka zemrě 22. januara 1998 w Jabłońcu. Manfred Laduš
Wylem Wěrik
srjeda, 31. januara 2018
spisane wot: Manfred Laduš
Ludowy wuměłc Wylem Wěrik z Rownoho zemrě 26. januara 1993. Wón narodźi so 9. decembra 1910. Nawukny powołanje molerja, sta so z mištrom a měješe samostatne rjemjeslnistwo. We wójnskej jatbje na Balkanje přiswoji sej tamnišu techniku burskeho molowanja. Wón słušeše k tym serbskim wójnskim jatym w Juhosłowjanskej, kotrychž maršal Tito dočasnje domoj pušći. Prawiznik Jurij Rjenč bě to w nadawku Domowiny z nim wujednał. „Tole Domowinje nihdy njezabudu“, wón mi raz praješe. Mnohe lěta je Wylem Wěrik wulkej Rownjanskej Domowinskej skupinje aktiwnje předsydował. Piskaše we wjesnej kapale, molowaše wobrazy wo Slepjanskej kónčinje a wo serbskich nałožkach a debješe křinje a kamory ze serbskimi motiwami. Zhromadnje z mandźelskej Marju, wobdarjenej ludowej wuměłču a bywšej kantorku, pomhaše wón Rownjansku Serbsku śpu wuhotować. Dźowka Roža Šenkarjowa sta so z wučerku, delnjoserbskej rozhłosownicu a spisowaćelku a nawjeduje skupinu Rowniske glosy. Jeje sotra Ingrid Nagelowa bu tež wučerka, spisowaćelka a nawodnica ćělesa Judahej.
Zdeněk Boháč
srjeda, 03. januara 2018
spisane wot: Mikławš Krawc
3. januara 1933 narodźi so w Klínecu blisko Prahi pozdźiši mjezynarodnje wysoko česćeny stawiznar dr. Zdeněk Boháč. Nimo Jiříja Mudry drje bě wón w druhej połojcy minjeneho lětstotka najznaćiši přećel Serbow w Čěskej. Wot 1975 bě dlěje hač 25 lět předsyda Towarstwa přećelow Serbow (SPL). Jako sobudźěłaćer Čěskeje akademije wědomosćow njeje jenož wjaczwjazkowy atlas wo cyrkwinskich stawiznach čěskich krajow wozjewił, ale z pomocu TCM a wosebje tež fararja Šćěpana Delana 1993 w Tišnovje wudał knihu „Čěské země a Lužice – Böhmen und die Lausitz – Čěska a Łužica“ z wobšěrnymi přehladami wo wobydlerstwje a wosobinach w našich wsach a wosadach. Farar Delan je skutkowanje dr. Boháča po jeho smjerći 25. měrca 2001 takle hódnoćił: „Lětdźesatki je wodźił skupiny do Serbow ... Njeličomnym serbskim skupinam a jednotliwcam je wobstarał přenocowanje w Praze a wokolinje, pomhał program jězbow zestajeć, posrědkował zetkanja z čěskimi skupinami ... Sam pak wosta ze swojej wosobinu zwjetša w pozadku, so wjeselo, hdyž bě so něšto kmaneho na dobro serbstwa poradźiło.“ Bohužel pak dr.
Aleksander Widera
pjatk, 08. decembera 2017
spisane wot: Franc Šěn
Narodźi so 8. decembra 1917 w pólskim Bytomju-Rozbarku jako syn hórnika. 1922 přesydli so swójba do Katowic. Studij přetorhny Aleksander Widera wójny dla, 1942 bu ilegalneje dźěławosće dla zajaty a dósta so mj. dr. do lěhwa Oświęcim. Wot lěta 1945 do 1950 bě redakciski sekretar tydźenika Odra a wot 1950 do 1978 dźěłaše w kulturnej redakciji Pólskeho rozhłosa w Katowicach. Hižo w studentskim času zezna Wilhelma Szewczyka. Po přebasnjenju někotrych twórbow Ćišinskeho a Kosyka mysleše na přełožk něčeho wobšěrnišeho. W literarnych stawiznach Józefa Gołąbeka nańdźe mjeno spisowaćelki Marje Kubašec, kotrejež tworjenje wot toho časa wobstajnje sćěhowaše. Hišće do wójny přełoži jeje nowelu „Wusadny“ a hru „Chodojta“; po wójnje zamó powědančce „Row w serbskej holi“ a „Pólna bróžeń“ w časopisamaj Panorama a Poglądy zaměstnić. 1971 je Marju Kubašec wosobinsce w Chasowje wopytał. Powědančko Wanda wozjewi 1996 jako knižku z předstajenjom awtorki. Spisa tež basnje ze serbskej tematiku („Łužicy tež šleskej“, „Łužica 1939“, „Łužica 1945“, „Baja wo serbskej kralownje“). 5. meje 2002 zemrě Widera w Katowicach. Franc Šěn
Hanzo Hühnchen
póndźela, 04. decembera 2017
spisane wot: Manfred Laduš
W Radowizy narodźi so wučer a narodny prócowar Hanzo Hühnchen-Kokoška 29. nowembra 1892 žiwnosćerskej swójbje. Na poručenje swojeho wučerja dósta bjezpłatne městno na preparandźe we Wojerecach a studowaše po tym na wučerskim seminarje w Rychbachu. Najprjedy wučerješe w Šleskej, a wot lěta 1925 hač do 1961 bě wučer a kantor w delnjołužiskim Mosće nimo pjeć lět, kotrež přebywaše w sowjetskej jatbje. Jako postupny pedagoga zawjedźe wón tež šulu w zelenym. Bě aktiwny čłon Maśicy Serbskeje, a dobry přećel molerjow Fryca Kitlarja a Wylema Šybarja, zasadźeše so jara za hajenje serbskeje rěče a kultury. Załoži a dirigowaše Mošćanski muski a měšany chór, kotryž je po lěće 1945 jeho dźowka-wučerka Marjana Kulina jako znaty serbski žónski chór dale nawjedowała. Kokoška dopisowaše pilnje do Casnika a do Pratyje, na přikład wo bohaće wopytanym „Serbskim wjacoru w Mosće“. Jón bě sam z kantorom Korlom Jordanom organizował. Wobšěrnje wopisowaše swoje dźěćatstwo a žiwjenje a w „Moja luba serbska rěč“ wužitnosć maćeršćiny we wójnje na wuchodźe. Zemrěł je Hühnchen 22. apryla 1977 w Groźišću. Manfred Laduš
Nowina Naš puć
srjeda, 08. nowembera 2017
spisane wot: Mikławš Krawc
W čěskim Varnsdorfje wuńdźe spočatk nowembra 1947 prěnje čisło nowiny Naš puć. W podtitlu steješe, zo běše to „wěstnik serbskeje młodźiny we Warnoćicach“. Serbska młodźina w namjeznym měsće běchu hłownje šulerjo Realneho serbskeho gymnazija a wuknjacy w přihotowanskich rjadownjach za powołanske wukubłanje. Pozdźišo wšak rozšěri so podtitul na „w ČSR“. Prěni zamołwity redaktor bě Ben Budar, jeho zastupnik Měrćin Kašpor. Po wotchadźe wobeju do Łužicy 1948 bu Horst Šewc nowy zamołwity redaktor, w lěće 1949 potom hišće Pawoł Völkel. Nowina wuchadźeše w formaće A4 měsačnje respektiwnje dwutydźensce. Titulna strona bu ćišćana, wšě dalše strony běchu hektografowane. Wo ćišć kaž tež wulki dźěl papjery starachu so młodźi Serbja, kotřiž běchu w měsće dźěło namakali. Nowina wěnowaše so rozdźělnym temam, předewšěm politiskim. Wučer Jurij Wuješ wozjewješe swoje nowe basnje, Horst Mjeltka a Gerat Kašpor wobohaćeštaj nowinu z karikaturami. Z rozpušćenjom Serbskeho gymnazija kónc šulskeho lěta 1948/1949 přesta Naš puć wuchadźeć. Mikławš Krawc
