Józef Nawka

póndźela, 28. meje 2018 spisane wot:
23. meje 1998 zemrě w starobje 88 lět Józef Nawka. Narodźił bě so 30. měrca 1910 serbskemu prócowarjej Michałej Nawce a jeho mandźelskej Hanje. Zahe přistupi Józef Radworskim Sokolatam. Z bratrom Antonom słušeše k skupinje hólcow, kotřiž přebywachu jako prěni w prózdninskim lěhwje čěskeho Sokoła w Bělé pod Bezdězom w lěće 1920. Józef sta so wuběrny sportowc: W Sokole bě najlěpši w štyriboju, šesćiboju a dźesaćiboju. Pod tehdy­šimi wuměnjenjemi je samo šěsć metrow daloko skakał. Přisłušeše sokołskim delegacijam na zlěty 1926 do Prahi, 1928 do Skopja, 1929 do Poznanja a 1930 do Běłohrodu. Jako powołanje wuzwoli sej ma­šinotwar. Józef Nawka studowaše w Kamjenicy. Na kóncu hrózbneje Druheje swětoweje wójny sćahnychu jeho hišće do wójska, z kotrejež pak so na zbožo strowy nawróći. W 1950tych lětach podawaše wón w Budyšinje matematiku a fyziku na Schillerowej šuli, ludowej uniwersiće a na Serbskej wyšej šuli (SWŠ), hdźež so mnohe lěta wo natwar serbskeho ku­błanišća staraše. Na chutnje hladaceho, ale dobroćiweho wučerja so někotryžkuli něhdyši šuler Budyskeje SWŠ zawěsće derje dopo­mina. Mikławš Krawc

Bogumił Šwjela

pjatk, 18. meje 2018 spisane wot:
Rěčespytnik a farar Bogumił Šwjela je 20. meje 1948 na domojjězbje ze železnicu z Durinskeje do Łužicy blisko Naumburga zemrěł. Wón chcyše redaktorstwo Noweho Casnika přewzać a so za wozrodźenje Domowiny w Delnjej Łužicy zasadźeć. Narodźił bě so 1. septembra 1873 wučerskej swójbje w Skjarbošcu. Hižo jako student teologije a slawistiki w Berlinje nawjedowaše kurs delnjoserbšćiny. Bě duchowny w Choćebuskej Serbskej cyrkwi, farar we Wochozach a wot lěta 1913 do 1941 w Dešnje, hdźež steji za njeho pomnik. Nacije jeho 1941 z Łužicy wuhnachu. Na załoženju Domowiny 13. oktobra 1912 měješe Šwjela hłownu narěč, namjetowaše jeje mjeno a bě jeje prěni městopředsyda. Bě sekretar a hač do zakaza 1937 předsyda Maśicy Serbskeje a čestny čłon Maćicy. Spisał je „Dolnoserbski prawopis“, dwudźělnu gramatiku a zwučowansku wučbnicu delnjoserbšćiny a přihotował słownik wo njej. Jeho wuznamne dźěło wo ležownostnych mjenach Choćebuskeho wokrjesa wuńdźe ­hakle 1959. Pisaše nastawki wo Serbach a knihi kaž „Ewangelska wěra mjez Słowjanami“ a němske wo serbskich prašenjach. W LND wuńdźe 1973 zběrka „Běźenje a wěźenje“. Manfred Laduš

Jutře před 200 lětami, 5. meje 1818, narodźi­ so w Trieru Karl Marx, politiski žurnalist, duchowny inspirator a njesprócniwy organizator dźěłaćerskeho hi­ba­nja, kotrež so pozdźišo z jeho mjenom wo­znamjeni. Po Marxowej woli to njebě. Wozjewi dźě sam: „Wěm jeničce tole, zo žadyn Marxist njejsym.“

Po woli staršeju a přiwuznistwa so njemě­ješe, wuzwoliwši sej powołanje. Nic jurist, ale filozof być, za to so na swoje žiwjenje rozsudźi. Filozof pak noweho typa, kaž tole w znatej 11. tezy wo Feuerbachu postulowaše: „Filozofojo su swět jeno wšelako interpretowali, dźe pak wo to, jón změnić.“

Jeho prěnje wusahowace dźěło je hro­ma­dźe z přećelom na čas žiwjenja Friedrichom Engelsom 1847/1848 napisał. Wony „Manifest Komunistiskeje strony“ mějachu Serbja w lěće 1956 tež w swojej maćeršćinje w ruce. 1969 wuńdźe třeće, wot Pawoła Nowotneho do serbšćiny přełožene wudaće. Druhe bytostne dźěło Karla Marxa, zakónčeny prěni dźěl „Kapitala“, do wšěch spisownych rěčow přenjesene, serbsce njepředleži. Štó by sej zwěrił, tutu wobšěrnu knihu zeserbšćić?

Hadam Z. Šěrach

štwórtk, 12. apryla 2018 spisane wot:
Basnik a farar magister Hadam Zacharias Šěrach bě so před 325 lětami w Chrjebi farskej swójbje Pětra Šěracha narodźił, wótca sławneje dynastije duchownych a wučencow. Hadam Zacharias wopyta Mišnjansku Wjerchowsku šulu a studowaše teologiju a filozofiju w Lipsku, hdźež 1716 tamniše Serbske prědarske towarstwo sobu załoži. Tři lěta bě wón domjacy wučer dźěći zemjana, doniž njebu 1720 jako farar w Nosaćicach zapokazany, hdźež dźewjeć lět wosta. Wot lěta 1729 hač do smjerće 28. julija 1758 bě du­chowny we wjetšej Malešanskej wosadźe, a tam so jara za pěstowanje serbšćiny zasadźowaše. Šěrach bě nadarjeny basnik, kiž předewšěm w hebrejšćinje a grjekšćinje pěsnješe, ale tež serbske a němske nabožne a swětne basnje tworješe. Nabožinske knihi je tohorunja zeserbšćił. W Malešecach rozestaješe so z łužiskimi pietistami a jich přepjatosćemi, kaž z jara kruće wustupowacym Janom Bohuměrom Küh­nom, duchownym w susodnym Klukšu. Hadam Zacharias Šěrach bě nan přiro­dowědnika, sławneho pčołarja, fararja Hadama Bohuchwała Šěracha kaž tež ćišćerja a nakładnika Pětra Eliasa Šěracha. Manfred Laduš

Kapłan Jurij Deleńk

srjeda, 11. apryla 2018 spisane wot:
Dźensa před sto lětami padny sobuzałožićel Domowiny, Maćicar a redaktor, kapłan Jurij Deleńk, jako wojak pola francoskeho Armentièresa. 22. apryla 1882 bě so wón žiwnosćerskej swójbje we Wutołčicach narodźił. Po studiju teologije w Praze sta so lěta 1905 kapłan w Žitawje, hdźež staraše so tež wo čěskich wosadnych w jich maćeršćinje. Po tym studowaše na wučerja matematiki a fyziki. Přełožowaše tež ze słowjanskich rěčow. Wot lěta 1910 do 1914 kapłanješe zaso w Pirnje, Budyšinje, Plauenje a Kamjenicy. W tym času bě zdobom redaktor Katolskeho ­Posoła a přetwori Donnerhakec ćišćernju na nowe předewzaće. 1911 běše jenički Serb na kongresu słowjanskich žurnalistow w Běłohrodźe. A 13. oktobra 1912 bě jenički katolski duchowny mjez załožićelemi Domowiny. Němscy nacionalisća Deleńka zasadźenja za słowjanstwo dla hidźachu a přesadźichu jeho spěšnje do druhich městow. 1914 sta so wón z wučerjom w Ber­linje a dyrbješe do wójny. Jeho njepřećeljo postarachu so wo to, zo njebu ani wójnski duchowny ani na podwyška powyšeny. Dźensa w 19.30 hodź. spominaja w Baćonju z Božej mšu na kapłana Jurja Deleńka. Manfred Laduš

Jurij Ryćer

póndźela, 09. apryla 2018 spisane wot:

7. apryla 1928 narodźi so w Jaseńcy Jurij Ryćer. Po wuchodźenju ludoweje šule w Chrósćicach a Bóšicach wuknješe wón po lěće 1945 dale w Českej Lípje a Varnsdorfje. 1947 wopyta wučerski kurs w Ra­dworju, po tym bu wučer respektiwnje šulski nawoda w Bolborcach, Dobrošicach a Klukšu. Wot lěta 1952 bě Budyski Serbski ­zarjad jeho dźěłowe městno. Powołachu Ryćerja na načolnika wotrjada za wučbu a kubłanje. Rozestajenjow ­wo puću serbskeho šulstwa dla (w jednym posudku ­jemu „nadhódnoćenje narod­neho momenta“ wumjetowachu) wón zarjad wopušći, wot septembra 1957 bě direktor ­Šule Ćišinskeho w Pančicach-K­u­kowje. Nic ze strowotnych přičin – kaž w spisu šulskeho radźićela steješe –, ale na­božneho zmyslenja dla su Jurja Ryćerja 1960 jako direktora wotwołali. Tak ste­ješe to samo w lisće statneje wěstoty: „R. wotpokazuje młodźinsku swjećbu, ­dokelž so to z jeho křesćanskim zmyslenjom njeznjese. Tohodla bu jako direktor šule wotwołany.“ Nic mjenje hač 40 lět ­nawjedowaše horliwy Serb wjesnu Do­mowinsku skupinu. ­Jurij Ryćer zemrě 79lětny 14. awgusta 2007.

Mikławš Krawc

Karlowa uniwersita wobsteji 670 lět

pjatk, 06. apryla 2018 spisane wot:

Praska Karlowa uniwersita, najwjetše a najstarše kubłanišćo Čěskeje republiki, swjeći jutře, 7. apryla, 670. róčnicu wobstaća. Lěta 1348 bě kral Korla IV. w Praze wysoku šulu załožił. Składnostnje wu­rjadneho podawka wotměje so w Narodnym dźiwadle swjedźenske zarjadowanje, na kotrymž wobdźěla so nawodne wosobiny politiskeho a kulturneho žiwjenja kraja. Tohorunja přewjedu so mnohe diskusije a seminary z wědomostnikami a studentami. Pod hesłom „Uniwersita republice, republika uniwersiće“ zarjaduje so načolna wysoka šula zdobom do cyłostatnych woswjećenjow 100. róčnicy załoženja Čěskosłowakskeje. „Jedna so wo cyłu paletu z wjace hač 30 wšelakorymi akcijemi, kotrež přewjedu uniwersita a jeje jednotliwe fakulty jako naš specifiski přinošk k róčnicy“, rjekny rektor Karloweje uniwersity Tomáš Zima. W twarjenju Karolina je zarjadowana stajna ekspozicija wo historiji uniwersity. Runočasnje pokazuja tam trajnu wustajeńcu wo stawi­znach Čěskosłowakskeje, w kotrejž „dopomina něhdźe 100 předmjetow na stawi­zny našeho stata“, rektor Zima zwurazni.

Anton Nawka

štwórtk, 05. apryla 2018 spisane wot:
Spisowaćel, wučer, přełožowar, lektor, Maćicar a wuběrny znajer našeje maćeršćiny, lawreat Myta Ćišinskeho Anton Naw­ka, zemrě wčera před dwaceći lětami w Budyšinje. Syła Serbow přewodźeše jeho na Mikławšk k rowej. Narodźił bě so wón 20. septembra 1913 Radworskej Nawkec wučerskej swójbje. Studowaše w Berlinje, hdźež zezna swoju pozdźišu mandźelsku, Pólku Helenu, a pozdźišo w Pólskej. Nacizm wotpokazowacy Serb dyrbješe pře­ćiwo swojej woli do wójny, wo čimž pisa w knihomaj „Pod wopačnej łopaću“ a „Pod wopačnej flintu“. Po wójnje bě wučer serbšćiny a łaćonšćiny na Serbskej wyšej šuli a na Serbskim pedagogiskim instituće, hdźež pak njewinowaty swoje přistajenje zhubi, dokelž so socialistiskej ideologiji spjećowaše. Jako lektor LND a dwaceći lět jako rěčewědny sobudźěłaćer redakcije Noweje doby je serbšćinu porjeńšejo zasłužbnje skutkował. Pisaše składnostne basnje a tworješe nowe rěčne wobroty. Mnohe twórby pólskeje a swětoweje lite­ratury a dramy je wuběrnje zeserbšćił.

Dr. Lotar Balko

wutora, 03. apryla 2018 spisane wot:
Wuběrny serbski ludowědnik dr. phil. Lotar Balko z Drjowka bě so 1. apryla 1928 jako syn škleńcutočerja w Nowych Wikach narodźił. 2. oktobra 2008 zemrěty bě wot lěta 1962 do 1992 wědomostnik Serbskeho instituta. Wón njezawostaji jeno 150 knihow, brošurkow a wobšěrnych wědomostnych přinoškow, ale tež zběrku wjace hač 2 500 pisanych jutrownych jejkow z 33 krajow. W 1982 załoženej Drjowkowskej Serbskej tkalčerni, w kotrejž wustaješe wón rědke graty a nastroje k předźěłanju lena na płat a dalše swědki našeje materielneje kultury, jónkrótna zběrka jejkow nade wšo wabi. Lětsa wokoło jutrow je jeho wot towarstwa dale wjedźeny muzej zaso sta zajimcow přiwabił. Do žiwjenskeho skutka dr. Lotara Balka słuša tež wopisanje serbskeje narodneje drasty, wušiwankow a dalšich hałžkow našeje ludoweje kultury. Wón je sobu spisał „Knihu serbskich drastow“, je awtor pjeć z dźesać zwjazkow w LND wudateho „Atlasa serbskeje narodneje drasty“ kaž tež „Serbskich wušiwankow“ a „Twarjenjow a bydlenjow w holi a Błótach“. Tuta maćizna bě tež ­tema jeho disertacije, kotruž je jako 64lětny na Berlinskej Humboldtowej uniwer­siće zakitował.

Dr. Herman Šleca

póndźela, 26. měrca 2018 spisane wot:
26. měrca 1948 zemrě hakle 55lětny wučer, wědomostnik, organizator serbskeho kulturneho a sportoweho žiwjenja dr. Herman Šleca. Rodźeny w Droždźiju bě šuler Krajnostawskeho seminara w Budyšinje, bu pomocny wučer w Bukecach, studowaše w Lipsku a Praze. Na Karlowej uniwersiće złoži doktorske pruwowanje słowjanskeje filologije a stawiznow. W decembru 1923 dósta jako prěni Serb w Čěskosłowakskej promociju. Swoje dźěło bě wo J. P. Jordanje spisał. W lětach 1924 do 1927 bě w Budyšinje sekretar Domowiny a jednaćel Łužiskoserbskeho sokołskeho zwjazka a wukonješe dalše funkcije. Swojeho aktiwneho dźěła dla dyrbješe Łužicu wopušćić a wučeše wot lěta 1927 do 1945 na wjesnej šuli w Großstädtelu pola Lipska. 1933 jeho z druhimi serbskimi narodowcami nachwilnje zajachu. Wo Serbski Sokoł měješe dr. Šleca wulke zasłužby: 1920 je wón w Budyšinje prěnju jednotu sobu załožił, wuwiwaše serbsku sportowu terminologiju, 1924 postara so wo přiłohu Sokołske Listy w Serbskich Nowinach, 1926 wuda Sokołski spěwnik a redigowaše Sokołske Listy jako samostatny časopis, wot 1926 do 1932 organizowaše wuprawy Sokołow do wukraja. Mikławš Krawc

nowostki LND