Dr. habil Frido Mětšk

wutora, 09. junija 2020 spisane wot:
9. junija 1990 zemrě w Budyšinje wědomostnik, pedagoga, spisowaćel a basnik, lawreat Myta Ćišinskeho 1. rjadownje dr. habil Frido Mětšk. W Annabergu bě so wón 4. oktobra 1916 swójbje přistajeneho narodźił. Mać nana bě Delnjoserbowka, a tak přiswoji sej młody Frido maćeršćinu wowki. W Halle studowaše staru filologiju, slawistiku a stawizny a wuda tam tajnje prěnju zběrku basnjow „Mojim Serbam“. W Jenje promowowaše na doktora filozofije. Po nawróće ze sowjetskeje wójnskeje jatby bě wot 1949 pjeć lět direktor Serbskeje wyšeje šule Budyšin a je za šulerjow wučbne materialije sobu zdźěłał. Spožčichu jemu titul Zasłužbny wučer ludu. Wot lěta 1955 hač do wuměnka bě dr. Mětšk při­stajeny Instituta za serbski ludospyt, hdźež je Serbski kulturny archiw natwarił a nawjedował. Z jeho pjera su wjacore sta wědomostnych a literarnych dźěłow a přinoškow w medijach, přełožkow z litawskeje a kašubskeje literatury a něhdźe 25 knihow, kaž powědančko „Bjedruški“, „Chrestomatija dolnoserbskeho pismowstwa“, „Stawizny němsko-serbskich kulturnych poćahow“ a „Der Kurmärkische-wendische Distrikt“.

Jan Rak

srjeda, 03. junija 2020 spisane wot:
Najwuznamniši serbski humanist, wučenc, poet a spisowaćel Jan Rak, němsce Johannes Rhagius, zemrě 31. meje 1520 jako profesor we Wittenbergu. Wón narodźi so 1457 w Žmrje na sewjerowuchodźe Delnjeje Łužicy, nětko pólske wojewódstwo Lubsko. Wopomjatna tafla tam na njeho dopomina. Rak studowaše w Krakowje, hdźež bě na to sydom lět z docentom. Wuwučowaše dale na uniwersitach we Wienje, Strasbourgu, Bolognje a Romje. Tam spočži jemu bamž Alexander VI. lěta 1500 titul „poeta laureatus“. W Lipsku bě Ulrich von Hutten jeho wučomnik. ­Uniwersita w Mainzu powoła Raka 1502 za profesora, kiž wojowaše zaměrnje za ideje humanizma a přećiwo zastarskej šolastice. Lětdźesatk znjemóžnichu jemu přećiwnicy w Parisu, jako profesor skutkować. Jan Rak załoži sobu łaćonske šule a wuwučowaše na nich, wosebje zasłužbnje na Choćebuskim gymnaziju. Po lěće 1512 bě zaso profesor w Frankfurće nad Mohanom a na Viadrinje w Frankfurće nad Wódru. Spisał je mnohe wědomostne knihi a pojednanja, a pěsnješe we łaćonskej rěči. Baseń Raka „Carmen de Lusatia“ swědči wo jeho lubosći k ródnej Łužicy. Manfred Laduš

Jan Bartko

pjatk, 22. meje 2020 spisane wot:

18. meje 1900 zemrě w Budyšinje wučer a spisowaćel Jan Bartko, kiž bě so 16. nowembra 1821 žiwnosćerskej swójbje w Drobach pola Minakała narodźił. Po wopyće Budyskeho krajnostawskeho wučerskeho seminara wučerješe w Delnjej Hórce, Chwaćicach a 33 lět w Nosaćicach, hdźež bě tež kantor. Zasadźeše so za čas byrgarsko-demokratiskeje rewolucije w Němskej 1848/1849 jara za towaršnostny postup a za narodne zajimy Serbow. Bě sobuawtor Wulkeje peticije Serbow, zapisowar Serbskeho burskeho towarstwa Radwor a 1847 sobuzałožićel Maćicy Serbskeje. 1898 bu jeje čestny čłon. Pod pseudonymom „Jan Šćipalca“ pisaše a pěsnješe doprědkarske přinoški a basnje za Tydźenske Nowiny a za Serbski Nowinkar, ko­trehož soburedaktor wón bě. Jako připó­znaty wučer spisa 1872 štyri króć nakładowanu a 48 lět wužiwanu „Prěnju čitanku za serbske šule“ a 59 lět wužiwane „Bibliske stawizny za serbsko-němske šule“ kaž tež knihu „Oberlin. Jeho žiwjenje a skutkowanje w Kamjenjodoli“, kěrluše, basnje a pře­łoži teksty Zejlerjoweho oratorija „Na­lěćo“ do němčiny.

Manfred Laduš

Erich Krawc

póndźela, 30. měrca 2020 spisane wot:
30. měrca 1995 zemrě w Budyšinje wyši wučer, spisowaćel a ludowědnik Erich Krawc. Narodźił bě so 11. měrca 1907 w Bóšicach swójbje chěžkarja ćěsle. Na Budyskim Krajnostawskim seminarje bě čłon Serbskeho towarstwa seminaristow „Swoboda“. Wot 1927 bě z čłonom Maćicy Serbskeje a nastupi samsne lěto wučerske městno we Worcynje. Tři lěta studowaše pedagogiku a ludowědu na Drježdźanskej Techniskej uniwersiće. Skutkowanje w Serbskim akademiskim towarstwje „Bjarnat Krawc“ dla nacije jemu dalši studij zadźěwachu, smědźeše pak we Wjelećinje, Hućinje a Poršicach wučerić. Po wójnje wuwučowaše na Serbskej ludowej uniwersiće a nimale dwaj lětdźesatkaj bě ­fachowošulski wučer za metodiku serbšćiny a němčiny, ludowědu a domiznowědu na Serbskim wučerskim wustawje. Wobšěrnje je na polu serbskeje ludowědy slědźił. Z jeho pjera su kniha „Wojerowska serbska drasta“, ludowědne zběrki kaž „Serbske baje“ a „Sorbische Volkskunde“, podłoha a tekst za wučbny film „Kak ­Serbja jejka moluja“ a nastawk wo drjewjanych narownych křižach w Hornjej Łužicy. Krawcej spožčichu Myto Domo­winy. Manfred Laduš

Nadarjeny basnik, spisowaćel a redaktor

wutora, 24. měrca 2020 spisane wot:

Dźensa by Gerat Libš 85ćiny swjećił. Rodźeny we Wěteńcy do swójby mulerja a domjaceje studowaše wón po maturje slawistiku w Lipsku. Tehdy a dalše lěta bě aktiwny kopar w Njebjelčicach a tak znaty a woblubowany pola młodźiny wokolnych wsow. Po studiju dźěłaše w lektoraće za wučbnicy w Budyšinje, wot lěta 1959 do 1981 bě redaktor dźěćaceho časopisa „Płomjo“. Po tym skutkowaše znowa někotre lěta jako lektor a jako redaktor ­Noweje doby. 1. awgusta 2012 wón doma w Pančicach-Kukowje zemrě.

Basniske spočatki Libša sahaja do jeho studentskich lět. Pozdźišo wozjewješe prawidłownje, zwjetša pod pseudonymom „Lindaš“. Za swoje młode čitarstwo pisaše basnje wo přirodźe a zwěrjatach. Prěnja zběrka „Z połnej karu“ wuńdźe 1970, tři lěta po njej powědka w hrónčkach „Čepjela a Prynka“. We wjazanej rěči předstaji dźěćom mjez druhim „Kózlika Pryzlika“ a „Jěžika-Wšitkowědźika“. Dalšej zběrce wuńdźeštej 1981 a 1989: „Swinjemišter Dunč“ a „To swět koči čini woči“.

Herman Sykora

wutora, 17. měrca 2020 spisane wot:
17. měrca 1870 narodźi so pozdźiši załožićel Łužiskeho burskeho zwjazka Herman Sykora burskej swójbje w Delnjej Hórce, hdźež bě čas žiwjenja z ratarjom. Wón bě čłon Serbskeho towarstwa Palma w Chwaćicach, we Weimarskej republice přisłušeše Serbskej ludowej stronje a nawjedowaše lěwicarske hibanje małoratarjow we wuchodnej Sakskej. Kónc februara 1926 je Łužiski burski zwjazk sobu załožił, kotryž wopřiješe serbskich a němskich małoratarjow Hornjeje Łužicy, a bu za jeho prěnjeho předsydu wuzwoleny. Do nowiny zwjazka „Lausitzer Bauernbund“ dopisowaše wón tež wo trěbnosći runoprawosće Serbow. W februaru 1926 nawjedowaše Delnjohórčan jednanje zastupnikow mjeńšich ratarjow z Rudnych horin a Łužicy ze sakskim knježerstwom a ze wšěmi frakcijemi krajneho sejma wo žadanjach ratarjow a w meji 1926 nastupajo zakoń wo plahowanju skotu. Na kongresu dźěławych Němskeje w decembru 1926 narěča wón žadanje Serbow za runoprawosću, na čož je kongres wotpowědnu rezoluciju schwalił. Sykora zemrě hakle 56lětny 21. januara 1927. Bohužel žana tafla na zasłužbneho Delnjohórčana njedopomina. Manfred Laduš

Korla Awgust Jenč

pjatk, 13. měrca 2020 spisane wot:
15. měrca 1895 zemrě Palowski farar Korla­ Awgust Jenč. „Wón bě wosebje jako serbski stawiznar a wurjadny znajer serbskeje literatury sławnje znaty, kotryž dołhe­ lěta k najswěrnišim a najpilnišim sobustawam Maćicy Serbskeje słušeše.“ Tak pisaše Korla Awgust Fiedler wo nim w nekrologu. Jenč bě so 8. winowca 1828 kublerjej w Čornjowje pola Bukec narodźił. Jako předsyda towarstwa serbskich gymnaziastow na Budyskim gymnaziju přistupi hižo 1847 Maćicy Serbskej, w kotrejž bórze tež čestnohamtske funkcije wukonješe. Studowaše ewangelsku teologiju w Lipsku a bě předsyda tamnišeho Serbskeho prědarskeho towarstwa. Za­sa­dźowaše so jara za serbske studentske hiba­nje a za załoženje towarstwa gym­naziastow Łužyca w Choćebuzu. Nimale 40 lět bě Jenč w Palowje z fararjom. Pilnje slědźeše a pisaše wo zašłosći našeho ludu, wo stawi­znach jeho literatury a wo jeje awtorach do Serbskich Nowin, Casnika a časopisow. Zběraše wšitke serbske knihi za knihownju Maćicy.

Jakub Korjeńk

štwórtk, 27. februara 2020 spisane wot:
27. februara 1945, jenož tydźenje do kónca Druheje swětoweje wójny, zemrě w koncentraciskim lěhwje Neumünster Ralbičan Jakub Korjeńk. Dokładne wobstejnosće jeho smjerće njejsu znate. Zajeli běchu jeho w septembrje 1944. Přičina bě, zo bě jako dźěłaćer kaolinownje w Kamjenej pola Rakec sowjetskim wójnskim jatym pomhał. Jich běchu po nadpadźe nacijow na Sowjetski zwjazk (w juniju 1941) zajeli a do Rakečanskeje Muny tyknyli. (Muna bě nowy zawod za produkciju brónjow a municije). Skupina wojakow dyrbješe w kaolinowni ćežko roboćić. Korjeńk spyta k nim kontakt nawjazać a jim na někajke wašnje pomhać. Najprjedy přisuwaše jatym skradźu maličkosće k jědźi, pozdźišo tež dźěle wottrjebaneje drasty. Tak dopomha dwěmaj wojakomaj ćeknyć. Jakub Korjeńk bě w młodych lětach aktiwny zwučowar w jednoće Serbskeho Sokoła a swěrny spěwar chóra Lilija. Njeby dźens za njeho w Ralbicach forma wopominanja (tež za wjesnjana Jurja Brězana) trěbna była? Mikławš Krawc

Mila Imišowa

pjatk, 21. februara 2020 spisane wot:
Dźensa před 125 lětami zemrě w Hodźiju pěsnjerka Mila Imišowa, mandźelska sławneho fararja Hendricha Jaroměra Imiša. Wona bě so 26. měrca 1827 Pfulec kublerskej swójbje w Přišecach pola Budyšina narodźiła. Jeje bratr Křesćan Bohuwěr bě profesor, rěčespytnik a słownikar, wuda 1866 wulki Pfulec Hornjołužiski serbski słownik. Mila Pfulec bě 1847 runje załoženej Maćicy Serbskej přistupiła a basnješe tehdy rjad pěsnjow, w kotrychž so za serbske narodne wozrodźenje horješe. Wo nju jako mandźelsku su so mnozy młodźi serbscy intelektualni prócowali. Wona pak rozsudźi so za Wóslinčanskeho fararja Imiša, na kotrehož so 1851 wuda. Wot lěta 1858 bydleše z mandźelskim na Hodźijskej farje a staraše so sobu wo serbskich studentow, kotřiž w prózdninach na Serbskim homelitiskim seminarje wuk­nje­chu. Jeje mandźelski jón nawjedowaše. W Hodźiju pisaše nabožinske pěsnje a lyriku za dźěći. Jeje spěwy a pěsnje wuń­dźechu jako přidawk k zběrce lyriki fararja Jana Wałtarja „Za dušu a wutrobu“.

Fryco Latk

štwórtk, 06. februara 2020 spisane wot:
7. februara 1895 narodźi so pozdźiši grafikar a moler Fryco Latk blidarskemu mištrej w Nowej Wjesce pola Picnja. Wuměłsce nadarjeny Delnjoserb bě najprjedy ilustrator Choćebuskeje němskeje nowiny, a hižo tehdy zhotowješe tež rysowanki ze serbskej tematiku. Wot lěta 1922 studowaše na Weimarskej wysokej šuli wuměłstwa a zasydli so tam hač do smjerće 9. nowembra 1980 jako swobodny wuměłc. 1923 přistupi Zjednoćenstwu serbskich wuměłcow, wobdźěli so na jeho wustajeńcach a sta so jedyn z prěnich ilustratorow serbskich knihow. Znata je jeho grafika „Po jaja“ wo chodźenju mótkow po jutrowne dary. Wot nacijow bu wón antifašistiskeho nastajenja dla přesćěhany. Wot załoženja Koła serbskich tworjacych wuměłcow 1948 bě jeho čłon. Wěnowaše so sylnje swojoraznym wolijowym mólbam, tež wo delnjołužiskich krajinach. Jeho twórby běchu za čas NDR wot intelektualnych jara požadane. Njeboh kardinal Joachim Meisner wobsedźeše 14 jeho mólbow. Lěta 1980 spožčichu Frycej Latkej Wuměłstwowe myto Domowiny. W ródnej wsy dopomina na njeho pomnik/błudźenk. Manfred Laduš

nowostki LND