Mjertyn Gryz
Prěni serbski koncert
24. septembra 1893 dožiwi Delnja Łužica prěni serbski koncert. Na studentskej schadźowance 6. awgusta w Rakecach běchu so za tak krótkodobny termin rozsudźili a so na městno dojednali – na Bórkowski hosćenc „Blejcha“. Hornjoserbja poskićichu za to wšu móžnu pomoc: Nazwučowachu spěwy, Marko Smoler da sto programowych zešiwkow ćišćeć, kotrež studenća wabjo za koncert rozdawachu. W Bórkowach bě potom 24. septembra swjedźenska žurla „Blejcha“ połnje wobsadźena. Postrowne słowa přednjesechu hłowny starši Arnošt Herman, domjacy farar Korjeńk a farar Krušwica z Wjerbna. Nimo hudźbnych poskitkow Hornjoserbow rozwi so zhromadne spěwanje narodnych a ludowych pěsnjow, tak „Hyšći Serbstwo njezgubjone“, „Ja Słowjan som“, „Našo Serbstwo z procha stawa“ abo „Lubka leluja“. Póndźelu na to wšitcy studenća samo hač do Lubnjowa čołmikowachu. Prěni delnjoserbski koncert žněješe w nowinach dosć dobry wothłós. Tež nowina Cottbuser Anzeiger pisaše, zo bě so „cyłe dźěło derje radźiło“ a wšěm připosłucharjam „je so nimoměry derje lubiło“.
Mikławš Krawc
Slawija Radwor
Sokoljo w Skopju
Wot 5. do 8. septembra 1928 wotmě so w makedonskej stolicy Skopju VI. krajny zlět Sokoła juhosłowjanskeho kralestwa. Wobdźělena bě na nim tež dźewjećčłonska delegacija Serbskeho Sokoła. Běchu to starosta Jakub Šajba, jednaćel Gustaw Janak a mandźelska Elza, Měrćin Nowak-Njechorński, Arnošt Bart, Kurt Sykora (Malešecy), Jan Haješ (Łaz), Maks Kielmorgen (Žornosyki), Józef Nawka (Radwor) a Jurij Čornak-Njek (Ralbicy). Po zlěće Sokołske Listy pisachu, zo běchu Serbja wurjadne sportowe podawki dožiwili, zo buchu wšudźe zahoriće witani. Tomu bě hižo w stolicy kraja Běłohrodźe tak, hdźež bě mjezystacija železniskeje jězby. Na naměsće před Narodnym dźiwadłom dóńdźe k přećelskim zetkanjam z domjacymi Sokołami a hosćimi z druhich krajow. W Skopju porěča Jakub Šajba za Serbow při poswjećenju noweho sokołskeho domu. 7. septembra bě serbska delegacija na Kosowym Polu na swjatočnosći k 10. róčnicy zjednoćenja Juhosłowjanskeje.
„Krjudowana Łužica“
Zjězd brigadow
Wot 19. do 22. awgusta 1948 wotmě so w Delnim Wujězdźe Zjězd dźěłowych brigadow Serbskeje młodźiny (SM). Prěni dźeń bě studentska schadźowanka, na třećim dnju bilancowachu brigady swoje skutkowanje. Wjeršk zlěta bě njedźelu, 22. awgusta. Něhdźe 10 000 ludźi do wsy přichwata. Na čole swjedźenskeho ćaha kročeše brigada „Alojs Andricki“, kotraž bě w Juhosłowjanskej dźěłała. 220 młodych Serbow předstaji masowu rejwansku scenu, z kotrejž běchu na Wšosokołskim zlěće w Praze wustupili. Delni Wujězd dožiwi tež prěnju mjezynarodnu kopańcu w Serbach: Radworska Slawija přewiny mustwo pólskeho konsulata w Złym Komorowje z 2:1. Na Zjězdźe brigadow chcychu zdobom samostatnu organizaciju z mjenom Serbska ludowa młodźina (SLM) załožić. Dźěłowy wuběrk bě šěsćstronski naćisk wustawkow z kandidatnej lisćinu do Drježdźan krajnemu wjednistwu SED pósłał. Wottam, wosebje pak ze sowjetskeje strony załoženje SLM wotpokazachu. Wotpowědny přikaz bě maršal Sokolowski z Berlina-Karlshorsta majorej Kownerej do Budyšina pósłał.
Mikławš Krawc
Zlět w Budestecach
Jan Kruža
Łamk ze ZSSR
Kónc junija 1948 bu Komunistiska strona Juhosłowjanskeje na přikaz Józefa Stalina z informaciskeho běrowa komunistiskich stron (Kominform) wot njeho wotchilaceje politiki dla wuzamknjena. 1948 je k rozestajenjam dóšło, dokelž spřećiwjachu so Juhosłowjenjo nahladam Stalina, zo bě ZSSR wšitke wuchodoeuropske kraje wuswobodźiła. Juhosłowjanska ludowa armeja pod maršalom Jozipom BrozomTitom bě sama fašistow wuhnała. 1948 chcyštej Juhosłowjanska a Bołharska konfederaciju socialistisch balkanskich statow wutworić, štož Stalin kruće zakaza. Wuzamknjenje Juhosłowjanskeje z kruha socialistiskich statow dowjedźe k łamkej z nimi, a kraj sta so pod Titom z načolnej mocu bloka njewotwisnych. To wuskutkowa so tež na Serbow, bě dźě Juhosłowjanska Domowinu po lěće 1945 aktiwnje podpěrała. Zwiski z Łužicu so tuž 1948 nahle přetorhnychu, a serbscy studenća, kaž Měrćin Benada, dyrbjachu balkanski kraj hnydom wopušíć. Štóž so pozdźišo domoj wróći, kaž Pawoł a Jan Nali, toho mějachu za titoista. Po lěće 1956 so poćah z Juhosłowjanskej a z druhimi socialistiskimi statami zaso normalizowaše.
Praski manifest 1968
27. junija 1968 wozjewi Praski časopis Literární listy manifest „Dva tisíce slov“. A tón płaći sobu jako najwažniši program Praskeho nalěća. Wón nasta na nastork organizowanych angažowanych njestronjanow – wědomostnikow, kulturnikow a spisowaćelow. Jara kritisce wobswětleše dokument reformowu politiku komunistiskeje strony kraja (KSČS) a jeho 1. sekretara Alexandera Dubčeka. Awtor manifesta, spisowaćel Ludvík Vaculík, zajimowaše so za Serbow a wopyta po přewróće tež lětni prózdninski kurs serbšćiny w Budyšinje. Podpisarjo manifesta su politiku wjednistwa KSČS a „mylenja socializma“ wótrje kritizowali, žadajo sej wot reformarjow strony „spěšniše a krućiše dalewjedźenje změnow w kraju“. Manifest namołwješe „dźěłaćerjow, ratarjow, wuměłcow“ stawkować, njebychu-li so reformy spěšnje w namjetowanym směrje dale wjedli.
