Jan Krygaŕ
pjatk, 14. apryla 2023
spisane wot: Manfred Laduš
9. jutrownika 1598 narodźi so w Brjazynje pola Gubina jako syn hosćencarja a kěbětarja Jan Krygaŕ, sławny komponist, předewšěm kěrlušow, hudźbny direktor, wučer a pišćeler. Wón chodźeše na łaćonsku šulu w Gubinje, hdźež dósta wuběrne kubłanje tež w hudźbje, a spěwaše w cyrkwinskim chórje. Pjatnaćelětny poda so jako šolar (srjedźowěkowski pućowacy student) do tehdy čěskeho Wrócławja a studowaše na to dale w breisgauskim Freiburgu, w Regensburgu, w słowakskej stolicy Bratislavje a w morawskim Olomoucu. Pjeć lět bě domjacy wučer a gymnaziast w Berlinskim „Šěrym klóštrje“. Po tym studowaše we Wittenbergu teologiju a wróći so 1622 zaso do Berlina. Tam powołachu jeho za wučerja hudźby gymnazija „Šěry klóšter“, hudźbneho direktora a kantora cyrkwje swj. Mikławša (nětko blisko Telewizijneje wěže).
Anton Nawka
štwórtk, 06. apryla 2023
spisane wot: Manfred Laduš
4. jutrownika před 25 lětami zemrě spisowaćel, rěčewědnik a lawreat Myta Ćišinskeho 1995 Anton Nawka w Budyšinje. Wón bu na Mikławšku blisko nana Michała Nawki a jeho mandźelskeje pochowany. Wulka ličba přewodźerjow zanjese na pohrjebje wot njeho zbasnjeny kěrluš „Božo, Ty, Serbow wodźił sy a škitał“.
Herman Šleca
wutora, 04. apryla 2023
spisane wot: Manfred Laduš
Kónc nalětnika 1948 zemrě w Budyšinje wědomostnik a narodny prócowar Herman Šleca. Šleca bě z dźowku Marka Smolerja woženjeny a swak Budyskeho krajneho rady dr. Jana Cyža. Wón narodźi so 7. julija 1892 w Droždźiju jako syn dźěłaćerja. Po studiju na Budyskim krajnostawskim wučerskim seminarje wučerješe w Bukecach a studowaše na to w Lipsku a Praze filozofiju. Na temu „Dr. Jan Pětr Jordan a jeho žiwjenje a skutkowanje“ je promowował. Jako sekretar Domowiny a dalšich narodnych hibanjow je serbske prócowanja spěchował a organizował, mjez druhim Domowinske zlěty w Kulowje a Bukecach a tajke Serbskeho Sokoła. W Praze bě wón hižo čěskemu Sokołej přistupił. Tež Sokoł we Łužicy je Šleca sobu załožił a nawjedował. Za njón wuda „Sokołski spěwnik“ a napisa „Prěkuš“ a wšelake zwučowanja za sportowe jednotki. Zdobom je Sokołske Listy załožił a redigował. Šleca bě čłon Maćicy Serbskeje, nacije jeho zajachu a přesćěhowachu. Po wójnje je na Serbskim gymnaziju we Warnoćicach wučerił, wučbnicy w maćeršćinje spisał a „Powědančko wo Leninje“ zeserbšćił. Manfred Laduš
Prof. dr. Kurt Pětř
srjeda, 22. měrca 2023
spisane wot: Manfred Laduš
18. měrca 1998 zemrě w Budyšinje bywši direktor Serbskeho wučerskeho wustawa (SWW) prof. dr. Kurt Pětř. Na Tuchorskim pohrjebnišću namaka wón swój posledni wotpočink. W žarowanskej hali rysowaše žarowanski rěčnik Achim Wjenk jeho zasłužby jako kubłar generacijow pedagogow, wosebje serbskich. Jako so kašć ze zemrětym z hale njeseše a wonka wotstaji, steješe jeho najwuši přećel z młodych lět, superintendent Gerat Wirth za nim, modleše so ćicho a jeho požohnowa. „Wšědnje smój z ćahom, wón z Rakec a ja z Komorowa, do Budyskeho gymnazija a wróćo jěłoj. Smój byłoj, njehladajo na rozdźělnej powołani a swětonahladaj, hač do smjerće dobraj přećelej“, praji Gerat Wirth.
Benjamin Běgaŕ
wutora, 28. februara 2023
spisane wot: Manfred Laduš
Před 150 lětami narodźi so jako syn wučerja w Janšojcach Benjamin Běgaŕ, pozdźiši městopředsyda Maśicy Serbskeje a posledni serbski farar Wětošowa. W Greifswaldźe a Kielu studowaše teologiju. Po tym bě wot lěta 1902 w Picnju z diakonom a wobdźěli so aktiwnje na młodoserbskim hibanju w Delnjej Łužicy. Zhromadnje z fararjom Hajnom Rizom je załožił a redaktorił delnjoserbski časopis Wosadnik. Tohorunja dopisowaše do Bramborskeho Casnika a dalšich časopisow. 1908 zastupi do Maćicy Serbskeje. Wot lěta 1910 bě Běgaŕ z fararjom na sewjeru Němskeje. Wot 1929 do 1941 bě z archidiakonom we Wětošowje a ze serbskim fararjom. Měješe wulki podźěl na organizowanju poradźeneho swjedźenja k 50. jubileju Maśicy Serbskeje 1930 we Wětošowje. Běgaŕ spisa zhromadnje z Herbertom Cernu knihu „Wendisches Volkstum in der Gegenwart“. Běgaŕ bě wustupił přećiwo redaktorce Casnika a basnicy Miny Witkojc a dźěłaćerskeje spisowaćelki Marjany Domaškojc. Nochcyše, zo žony a njestudowani pěsnja. Zemrě 26. požnjenca 1945. Jeho čestny row z dwurěčnej taflu je we Wětošowje zachowany. Manfred Laduš
Beno Njekela
póndźela, 13. februara 2023
spisane wot: Manfred Laduš
11. małeho róžka před 25 lětami zemrě komponist a rozhłosownik Beno Njekela. Wón narodźi so 5. winowca 1934 w Kulowje jako syn woblubowaneho ludoweho herca. Njekela wopyta gymnazij w čěskich Warnoćicach. Po maturiće studowaše na Hudźbnej wysokej šuli w Lipsku. 18 lět wěnowaše so w Serbskim rozhłosu w Choćebuzu jako hudźbny redaktor, žurnalist a producent wuwiću serbskeje hudźby a natwari tež rozhłosowy archiw. 5 000 titlow ludoweje, zabawneje, koncertneje a klasiskeje serbskeje hudźby na zynkopaskach a CDjach je archiwował a tak drohotne kubło našeho ludu zachował. Zamołwiće organizowaše wulkotne Rozhłosowe koncerty serbskeje hudźby z tajkimi sławnymi ćělesami kaž Wulkim rozhłosowym sinfoniskim orchestrom Lipsk a Poznańskimi sołobikami. Skomponował je Njekela na 80 kompozicijow koncertneje, komorneje, orchestroweje hudźby, melodije na zabawne spěwy a šlagry. Jeho najznaćiši šlager je „Pod Kulowom we holi“. Dale wobdźěłaše wón tójšto twórbow.
Mjertyn Moń
srjeda, 25. januara 2023
spisane wot: Manfred Laduš
24. wulkeho róžka před 175 lětami narodźi so jako syn bura pozdźiši gymnazialny profesor a wučenc Mjertyn Moń w delnjołužiskim Turnowje. Před jeho ródnym domom bu 13. winowca 2001 wopomjatny kamjeń z jeho portretom wotkryty. W Halle a Lipsku studowaše klasiske rěče a podawaše je wot lěta 1876 na gymnaziju w Eislebenje hač do zažneje smjerće 4. požnjenca 1905. Moń delnjoserbšćinu jako maćernu rěč wosebje lubowaše. Pisaše wo njej. Po Delnjej Łužicy pućowaše w prózdninach, slědźeše na polu ludowědy a rěčespyta a wuda 1887 swoju gramatiku delnjoserbšćiny w rukopisu. Bramborski Casnik wozjewi někotre jeho powědančka. Wot lěta 1880 bě ze sobustawom Maśicy Serbskeje a tři lěta po tym zastupi tež do Maćicy Serbskeje. Po smjerći Monja 1905 wozjewi Časopis Maćicy Serbskeje 1907 dwaj jeho njewozjewjenej wědomostnej přinoškaj wo delnjoserbskich rostlinskich mjenach, ale tež wo ludowych pěsnjach, spěwach a narěči. Moń zawostaji dale wobšěrny rukopisny pućowanski dźenik ze zajimawymi zapiskami wo towaršnostnym połoženju w Delnjej Łužicy. Dr. Frido Mětšk wozjewi dźěl dźenika za čas NDR. Manfred Laduš
Jan Haješ
wutora, 24. januara 2023
spisane wot: Manfred Laduš
22. wulkeho róžka 1873 narodźi so w Lipinach (Lippen) Jan Haješ. Dźěłaše w Drježdźanach na tramwajce. Kupi sej 1904 klamarstwo we Łazu, kotrež na kupnicu přetwori. Bě jedyn z najaktiwnišich čłonow předsydstwa 1911 załoženeho Łazowskeho towarstwa „Handrij Zejler“, zastupi 1912 do Maćicy Serbskeje a bě wot 1921 hač do zakaza Domowiny 1937 župan Wojerowskeje župy „Handrij Zejler“. Po 1945 bě wón zaso něšto lět w tutym zastojnstwje. 1912 je Domowinu sobu załožił a bě wjele lět jeje pokładnik. Běše zahority Sokoł a podpěraše serbskich studentow, mjez druhim Nawkec swójbu a schadźowanki šćedriwje z pjenjezami. Haješ zdoby Łazowskeho fararja Jurja Malinka za aktiwne skutkowanje za serbstwo a podpěraše postajenje pomnika za Zejlerja we Łazu 30. žnjenca 1931. Nacije bydlenje a wobchod Haješa, čłona Wuznawanskeje cyrkwje, wjackróć přepytachu. Po wójnje wón hač do smjerće 5. hodownika 1959 skutkowaše wón towaršnostnje a w cyrkwinskej wosadnej radźe. 1958 dósta jako jedyn z prěnich Čestne znamješko Domowiny. Dr. Jan Cyž wopisowaše Haješowe žiwjenje w spisu „Za wšědnym chlěbom“. Manfred Laduš
Kurt Bałcar
štwórtk, 22. decembera 2022
spisane wot: Manfred Laduš
22. hodownika 1972 zemrě w Budyšinje wučer, lektor a bywši šefredaktor Płomjenja Kurt Bałcar. Narodźi so 24. małeho róžka 1918 jako syn lěsneho dźěłaćerja a chěžkarja w Čelnom. Dźěłaše w Běłowodźanskej škleńčerni a w rězaku we Wochozach. Spočatk lěta 1946 zapisa do chroniki: „Smy zaso tu a dźěłamy jako Domowinska skupina nětko za Serbstwo.“ Sam wěnowaše so Kurt Bałcar nětko dźěłu za serbski lud. Po wopyće Serbskeho wučerskeho wustawa nalěto 1946 w Radworju bě wučer a šulski nawoda we Wochozach a Slepom kaž tež naměstnik wokrjesneho šulskeho radźićela w Niskej a Budyšinje. Po tym bě wyši referent w zarjedźe za Serbske ludowe kubłanje w Budyšinje a wosom lět nawjedowacy lektor za serbske wučbnicy. Tři lěta běše po tym šefredaktor pioněrskeho časopisa Płomjo. Z jeho pjera su mnohe domiznowědne přinoški a spisaj „Pućujemy po Bělkowskim wokrjesu“ a „Pućujemy po Nisčanskim wokrjesu“. Wón bě sobuawtor wučbnicy „Naša čitanka“ a přełoži dalše wučbnicy kaž tež „Serbske powěsće“, kotrež w Ludowym nakładnistwje Domowina wuńdźechu, do našeje maćeršćiny. Manfred Laduš
Franćišk Wjacław Mareš
wutora, 20. decembera 2022
spisane wot: Franc Šěn
20. decembra před 100 lětami narodźi so w Benešowje František Vaclav Mareš, sławny čěski rěčespytnik a přećel Serbow. Wot 1945 do 1948 studowaše w Praze bohemistiku a rusistiku. Hižo jako student so za Serbow zajimowaše a serbsce nawukny. Wot 1952 dźěłaše w Słowjanskim wustawje w Praze; wěnowaše so hłownje prašenjam staro(cyrkwino)słowjenšćiny. We wosudnym lěće 1968 wopušći ČSSR. Powołachu jeho za profesora słowjanskich rěčow na Wienskej uniwersiće. Jeho wusahowaceho wědomostneho dźěło dla powołachu jeho za rjadneho čłona Awstriskeje, Chorwatskeje, Makedonskeje a Pólskeje Akademije wědomosćow. Mareš bě tež redaktor časopisow „Slavia“ a „Wiener slawistisches Jahrbuch“. 1968 wobdźěli so na rěčespytnej konferency w Budyšinje a haješe zwiski ze serbskimi wědomostnikami; jara wosobinskej nekrologaj za Michała Nawku a dr. Jurja Młynka wo tym swědčitej. Dobry dwanatk nastawkow a recesijow wo serbskej rěčewědźe zakónči (ze zeserbšćenymaj předmjenomaj) 1994 w Rozhledźe z přehladom „Sorabistika na Wienskej uniwersiće w druhej połojcy dwaceteho lětstotka“. F. W. Mareš zemrě 3.
