Feliks Statnik

srjeda, 17. oktobera 2018 spisane wot:
17. oktobra 1928 w Dobrošicach rodźeny Feliks Statnik bě serbski wučer z ćěłom a dušu. Wot 1935 do 1939 chodźeše w Róžeńće do ludoweje šule, po tym hač do kónca wójny na gymnazij we Würzburgu. W lěće 1946 wobdźěli so na druhim kursu Serbskeho wučerskeho wustawa w Ra­dworju. Swoje prěnje wučerske městno dósta w Konjecach. Po tym zo bě so wot 1955 do 1958 wuspěšnje na dalokostudiju serbšćiny wobdźělił, rozwučowaše lětdźesatki dołho serbske dźěći w Ralbicach. Njeje pak jeno šulerjam wučbu podawał, ale je na wučbnicach za serbšćinu a přełožujo knihi za matematiku, chemiju a fy­ziku sobu dźěłajo zakład za podawanje dobreje wučby tworił. Nimo toho bě aktiwnje na dźěle wjesneje Domowinskeje skupiny jako čłon jeje předsydstwa wobdźěleny. Angažowaše so tež w gmejnskim parlamenće a w Ralbičanskim hońtwjerskim zjednoćenstwje. W młodych lětach bě jako wuběrny wrotar Ralbičanskemu koparskemu mustwu k wjele dobyćam dopomhał. W rentnarskej starobje je so z wušiknosću, wutrajnosću a akribiskej dokładnosću zhotowjenju miniaturow z wjesneho a ratarskeho žiwjenja wěnował. Ludwig Zahrodnik

Mjertyn Gryz

pjatk, 12. oktobera 2018 spisane wot:
Za wučerja, kěrlušerja a poeta Mjertyna Gryza su w ródnej Hochozy wopomnjensku taflu wotkryli. Delnjoserbski wótčinc narodźi so 8. oktobra 1818 burskej swójbje na wudworu „na Gryzu“. Kubłaše so na preparandźe w Tšupcu a na wučerskim seminarje w Nowej Cali. Wučerješe w Spěcharjowje, Modłej a Dešanku a wot lěta 1849 hač do smjerće 21. oktobra 1878 w Nowej Wsy. Porno druhim tehdyšim delnjoserbskim wučerjam bě Gryz demokratisce­ zmysleny a wučeše dźěći z wulkej lubosću tež w maćeršćinje. Pilnje dopisowaše do Bramborskeho Serbskeho Casnika a do Časopisa Maćicy Serbskeje, zapodawaše do njeju tež basnje. Bě rady čitany kěrlušer, kiž tež němske spěwy zeserbšćeše. 1864 ćišćachu jeho „Dwanasćo kjarližow“ a 1867 „Spiwanja młodym a starym, tužnym a wjasołym“. Wozjewichu jeho lyriku tež w Kita Šwjelowych „Sserskich arijach za našu lubu młoźinu“ a w Tešnarjowych „80 duchownych kjarližach“. W 2007 w LND wudatych spěwarskich „Duchowne kjarliže“ je Gryz ze štyrnaće kěrlušemi zastupjeny. Jeho njećišćane politiske basnje přećiwo pruskemu duchej pak njejsu bohužel zachowane. Manfred Laduš

Prěni serbski koncert

wutora, 02. oktobera 2018 spisane wot:

24. septembra 1893 dožiwi Delnja Łužica prěni serbski koncert. Na studentskej schadźowance 6. awgusta w Rakecach běchu so za tak krótkodobny termin rozsu­dźili a so na městno dojednali – na Bór­kowski hosćenc „Blejcha“. Hornjoserbja poskićichu za to wšu móžnu pomoc:­ Nazwučowachu spěwy, Marko Smoler da sto programowych zešiwkow ćišćeć,­ kotrež studenća wabjo za kon­cert rozdawachu. W Bórkowach bě potom 24. septembra swjedźenska žurla „Blejcha“ połnje wobsadźena. Postrowne słowa přednjesechu hłowny starši Arnošt Herman, domjacy farar Korjeńk a farar Krušwica z Wjerbna. Nimo hudźbnych poskitkow Hornjoserbow rozwi so zhromadne spěwanje narodnych a ludowych pěsnjow, tak „Hyšći Serbstwo njezgubjone“, „Ja Słowjan som“, „Našo Serbstwo z procha stawa“ abo „Lubka leluja“. Póndźelu na to wšitcy studenća samo hač do Lubnjowa čołmikowachu. Prěni delnjoserbski koncert žněješe w nowinach dosć dobry wothłós. Tež nowina Cottbuser Anzeiger pisaše, zo bě so „cyłe dźěło ­derje radźiło“ a wšěm­ připosłucharjam „je so nimo­měry derje lubiło“.

Mikławš Krawc

Slawija Radwor

pjatk, 14. septembera 2018 spisane wot:
14. septembra 1948 da sej Radworska sportowa jednota mjeno Slavia, serbsce Slawija. Hižo w lěće 1946 běchu samsne mjeno sportnišću mjez hrodom a Młynskimi chěžemi dali. Hrajnišćo běchu pilni pomocnicy k prěnjemu zlětej natwarnych brigadow 29. septembra 1946 připrawili. Slawija Radwor, to bě w powójnskich lětach woprawdźe sławne koparske mustwo, woblubowane mjez Serbami a znate po Hornjej Łužicy. Radworscy koparjo postupichu do wuchodosakskeje klasy a měrjachu mocy z mustwami z Budyšina, Žitawy abo Biskopic. 14. julija 1948 dožiwi Radwor prěnju mjezynarodnu hru w Serbach, jako doby Slawija zetkanje ze zastupnistwom pólskeho konsulata ze Złeho Komorowa 3:2 a rozsudźi 22. awgusta 1948 na zlěće brigadow w Delnim Wujězdźe tež wróćohru 2:1 za sebje. Jedyn z wjerškow bě měrjenje mocow z Drježdźanami-Friedrichstadtom kermušnu póndźelu 1948 (0:7). Radworskej Slawiji wěnowaše Michał Nawka wosebitu baseń, w kotrejž su znate słowa „Lěpša kopańca, wjetša wołańca“. Spočatk połstatych lět kopańca we wsy nimale wusny, hakle 1970 jewješe so nowe mustwo z mjenom Traktor Lutobč. Mikławš Krawc

Sokoljo w Skopju

srjeda, 05. septembera 2018 spisane wot:

Wot 5. do 8. septembra 1928 wotmě so w makedonskej stolicy Skopju VI. krajny zlět Sokoła juhosłowjanskeho kralestwa. Wobdźělena bě na nim tež dźewjećčłonska delegacija Serbskeho Sokoła. Běchu to starosta Jakub Šajba, jednaćel Gustaw ­Janak a mandźelska Elza, Měrćin Nowak-Njechorński, Arnošt Bart, Kurt Sykora (Malešecy), Jan Haješ (Łaz), Maks Kiel­morgen (Žornosyki), Józef Nawka (Ra­dwor) a Jurij Čornak-Njek (Ralbicy). Po zlěće Sokołske Listy pisachu, zo běchu Serbja wurjadne sportowe podawki dožiwili, zo buchu wšudźe zahoriće witani. Tomu bě hižo w stolicy kraja Běłohrodźe tak, hdźež bě mjezystacija železniskeje jězby. Na naměsće před Narodnym dźiwadłom dóńdźe k přećelskim zetkanjam z domjacymi Sokołami a hosćimi z druhich krajow. W Skopju porěča Jakub Šajba za Serbow při poswjećenju noweho sokołskeho domu. 7. septembra bě serbska delegacija na Kosowym Polu na swjatočnosći k 10. róčnicy zjednoćenja Juhosłowjanskeje.

„Krjudowana Łužica“

wutora, 28. awgusta 2018 spisane wot:
W Jabkenicach pola Mladeje Boleslavy wotmě so 27. awgusta 1933 swjedźeń k prawam narodnych mjeńšin. Na zarjadowanju porěčeštaj tež čěskosłowakski zakitowanski minister Bohumír Bradáč a starosta župy čěskeho sokoła Josef Maštál­ko. Tón bě organizator prózdninskich lěhwow ze serbskimi dźěćimi wot lěta­ 1920. W lětach 1930, 1931 a 1932 běch­u požadane lěhwa w Jabkenicach. Po nastupje nacijow w Němskej pak wuńdźe wot ministerstwa kubłanja z Berlina w meji 1933 wukaz, zo njesmědźa serbske dźěći hižo do Čěškeje. Přećiwo tomu 27. awgusta w Jabkenicach protestowachu. Na fotografiji je widźeć, kak dźerži serbska młodostna w katolskej drasće plakat z tekstom „Mučená Lužice“ („Krjudowana Łužica“). Nošerka bě prawdźepodobnje Monika Bjeńšec z Chrósćic. Wona bě so hižo do toho nimo Jurja Měrćinka a Česława Lěski jako kubłarka w lěhwje přizjewiła. Po Druhej swětowej wójnje běštej 1945 a 1946 znowa wjetšej lěhwje w Jabkenicach, zarjadowanej wot Towarstwa přećelow Serbow, statnych organow čěskeho Sokoła. (Přisp.: Awtor spomnjeća ma mjena wšěch wobdźělnikow 1931, 1932 a 1946). Mikławš Krawc

Zjězd brigadow

srjeda, 22. awgusta 2018 spisane wot:

Wot 19. do 22. awgusta 1948 wotmě so w Delnim Wujězdźe Zjězd dźěłowych ­brigadow Serbskeje młodźiny (SM). Prěni dźeń bě studentska schadźowanka, na třećim dnju bilancowachu brigady swoje skutkowanje. Wjeršk zlěta bě njedźelu, 22. awgusta. Něhdźe 10 000 ludźi do wsy přichwata. Na čole swjedźenskeho ćaha kročeše brigada „Alojs Andricki“, kotraž bě w Juhosłowjanskej dźěłała. 220 młodych Serbow předstaji masowu rejwansku scenu, z kotrejž běchu na Wšo­sokołskim zlěće w Praze wustupili. Delni Wujězd dožiwi tež prěnju mjezynarodnu kopańcu w Serbach: Radworska Slawija přewiny mustwo pólskeho konsulata w Złym Komorowje z 2:1. Na Zjězdźe brigadow chcychu zdobom samostatnu organizaciju z mjenom Serbska ludowa młodźina (SLM) załožić. Dźěłowy wuběrk ­bě šěsćstronski naćisk wustawkow z kan­didatnej lisćinu do Drježdźan krajnemu wjednistwu SED pósłał. Wottam, wosebje pak ze sowjetskeje strony załoženje SLM wotpokazachu. Wotpowědny přikaz bě maršal Sokolowski z Berli­na-Karlshorsta majorej Kownerej do Budyšina pósłał.

Mikławš Krawc

Zlět w Budestecach

póndźela, 09. julija 2018 spisane wot:
8. julija 1928 wotmě so w Budestecach pjaty Wšotowarstwowy zlět Domowiny. Do toho běchu hosćićel 1924 Chwaćicy, 1925 Kulow, 1926 Bukecy a 1927 Radwor. Kaž na wšěch městnach měješe Serbski Sokoł tež w Budestecach wulki podźěl ­na poradźenju swjedźenja. Wot zetkanišća w Rašowje pochodowachu Sokoljo pod přewodom Malešanskeje sokołskeje kapały na čole swjedźenskeho ćaha. Njesechu chorhoj Poršiskeje jednoty, poswjećenu hakle měsac do toho (jako scyła prěnju w Sokole). Na wupyšenym wozu Sokoła bě čitać hesło „Sokoljo dźerža Łužicu“. Wo swjedźenskim ćahu pisachu Sokołske Listy, zo „witachu jón wšudźe wulke syły přihladowarjow“. Na swjedźenišću wu­stupichu Sokoljo-mužojo pod nawodom bratra Kerka, Sokołki-žony pod sotru Šudakowej a Malešanscy rejwarjo pod bratrom Bartom. Zlět skónči so ze zabawnym wječorkom na Mnišoncu a z mištrom Bjar­natom Krawcom. Wo naledźe Sokołske ­Listy tež pisachu: „Pjero njemóže wopisać, štož je kóždy sam w sebi začuwał, hdyž zynki sokołskeje kapały do nócneje ćišiny zaklinčachu.“ Po Budestecach slědowaštej zlětaj 1929 w Klukšu a 1930 w Rakecach. Mikławš Krawc

Jan Kruža

štwórtk, 05. julija 2018 spisane wot:
5. julija 1918 zemrě krótko do swojich 38. narodnin w Rakecach ludowy pěsnjer a aktiwny čłon serbskeho towarstwa Lipa Jan Kruža. 23. septembra 1880 narodźi so wón tam chudej ratarskej dźěłaćerce. Hižo jako šuler dyrbješe pola burow słužić a wochromi. Dwě lěće přebywaše w chorowni, na to zežiwješe so ze seklowanjom nohajcow. 1903 zastupi do Rakečanskeho serbskeho towarstwa Lipa, kotrež běchu w lěće jeho naroda załožili. Młody ewangelski Serb angažowaše so horliwje w towarstwje, kotrež słušeše lěta 1912 do sobuzałožićelow Domowiny. ­Hižo 1905 běchu Kružu za čłona předsydstwa Lipy a za jeje zapisowarja wuzwolili. Nimo toho nawjedowaše wón dźiwadłowu skupinu, spěwaše w chórje Lipy a bě jeho předspěwar. Bě nadarjeny pěsnjer nabožinskich a składnostnych basnjow, kotrež wosebje Serbske Nowiny wot lěta 1913 wozjewjachu. Farar-basnik Jan Wałtar w susodnym Njeswačidle jeho poradźowaše. W Prěnjej swětowej wójnje wozjewi Kruža tež basnje, zwuraznjace wulku starosć před jeje hrózbnosću. Łazowska basnjerka Hańža Budarjowa wěnowaše jemu po zažnej smjerći hnujacu wopomnjensku baseń. Manfred Laduš

Łamk ze ZSSR

wutora, 03. julija 2018 spisane wot:

Kónc junija 1948 bu Komunistiska strona Juhosłowjanskeje na přikaz Józefa Stalina z informaciskeho běrowa komunistiskich stron (Kominform) wot njeho wotchilaceje politiki dla wuzamknjena. 1948 je k rozestajenjam dóšło, dokelž spřećiwjachu so Juhosłowjenjo nahladam Stalina, zo bě ZSSR wšitke wuchodoeuropske kraje wuswobodźiła. Juhosłowjanska ludowa armeja pod maršalom Jozipom Brozom­Titom bě sama fašistow wuhnała. 1948 chcyštej Juhosłowjanska a Bołharska konfederaciju socialistisch balkanskich statow wutworić, štož Stalin kruće zakaza. Wuzamknjenje Juhosłowjanskeje z kruha socialistiskich statow dowjedźe k łamkej z nimi, a kraj sta so pod Titom z načolnej mocu bloka njewotwisnych. To wuskutkowa so tež na Serbow, bě dźě Juhosłowjanska Domowinu po lěće 1945 aktiwnje podpěrała. Zwiski z Łužicu so tuž 1948 nahle přetorhnychu, a serbscy studenća, kaž Měrćin Benada, dyrbjachu balkanski kraj hnydom wopušíć. Štóž so pozdźišo domoj wróći, kaž Pawoł a Jan Nali, toho mějachu za titoista. Po lěće 1956 so poćah z Juhosłowjanskej a z druhimi socialistiskimi statami zaso normalizowaše.

Serbska debata

nowostki LND