Bamž tež koparjow rady witał
Polacy waža sej žiwjenje a skutkowanje zemrěteho Franciskusa
Waršawa. Smjerć bamža Franciskusa je Polakow překwapiła. Hišće jutrowničku jědźeše wón w swojim papamobilu po Pětrowym naměsće a je so – byrnjež słaby – při woknje wěriwym pokazał. Wšitcy sej myslachu, zo so nawoda katolskeje cyrkwje po dołhim lěkowanju w chorowni zaso wustrowja. Powěsć wo jeho smjerći padny tež do přihotow swjatočneho posedźenja sejma k 1000. róčnicy krónowanja pólskeho krala Bolesława Chrobłeho jutře w Gnieznje njedaloko Poznanja. Prezident Pólskeje Andrzej Duda dyrbi swoje plany změnić a pojědźe z mandźelskej Agatu do Roma na swjatočne chowanje. Přewodźeć budźe jeho nawoda sejma Szymon Hołownia.
Aromunojo – zakomdźene wozrodźenje
We wjacorych krajach balkanskeje połkupy (sewjer Grjekskeje, juh Albanskeje, Sewjerna Makedonska, Bołharska, Rumunska, Serbiska a druhe) namakamy dotal rozbrojeny, mnohim lědma znaty narod Aromunow. Husto su tež Wlachojo, Cincarojo abo Kucowalachojo mjenowani. Woni rěča romanisku rěč, blisku rumunšćinje. Hladajo na jich samostatne historiske wuwiće móžemy Aromunow jako wosebity lud wobhladować. Trochowane podaća wo tučasnej ličbje aromunsce rěčacych su chětro njewěste – najskerje pak směmy přeco hišće wo znajmjeńša 150 000 (wosebje staršich) ludźoch rěčeć.
Politikarjo bamža počesćili
Marek Krawc rozprawja wo aktualnje rozjimanych temach w Čěskej
Praha. Bamž Franciskus je so přeco najbóle za njesprawnosć ćerpjacych ludźi zasadźował, pisa čěski premierminister Petr Fiala po smjerći hłowy katolskeje cyrkwje na socialnej platformje X. Franciskus wuprudźowaše čłowjeskosć a pokornosć, podšmórny šef čěskeho knježerstwa, kotremuž bě bamž w juniju 2022 awdiencu poskićił. Za wonkowneho ministra Jana Lipavskeho bě najwyši cyrkwinski dostojnik hłós sobučuća, sprawnosće a nadźije w njewěstym swěće. Andrej Babiš, předsyda najwjetšeje opoziciskeje strony Ano, zwurazni swoje sobužarowanje na platformje X: „Franciskus bě symbol pokornosće, zrozumjenja a čłowjeskosće.“ Podobne słowa napisa čěski prezident Petr Pavel zašłu póndźelu krótko po smjerći pontifeksa. „Za bamža Franciskusa běchu přećelnosć, wěra, pokornosć a zrozumjenje najsylniše hódnoty w njewěstych časach. Je nam inspirěrowace namrěwstwo zawostajił, kiž budźe dale trać“, hódnoći wodźacy politikar.
Wulka debata w małym měsće
Pólska hotuje so na wólby noweho statneho prezidenta
Waršawa. Poslednje tydźenje do prezidentskich wólbow 18. meje w Pólskej su wšo druhe hač wostudłe. Tole bě minjeny pjatk zaso raz widźomne. Tón dźeń bě Waršawski wyši měšćanosta Rafał Trzaskowski – jedyn z cyłkownje 13 kandidatow za zastojnstwo prezidenta – w městačku Końskie njedaloko Częstochowy wólbne bojowe zarjadowanje organizował a k tomu swojeho najwjetšeho kontrahenta Karola Nawrockeho přeprosył. Trzaskowski kandiduje za knježacu Wobydlersku platformu ministerskeho prezidenta Donalda Tuska. Nawrocki ma podpěru něhdy knježaceje narodnokonserwatiwneje strony PiS z Jarosławom Kaczyńskim na čole.
Čěska na Expo 2025
Marek Krawc rozprawja wo aktualnje rozjimanych temach w Čěskej
Praha. W japanskim měsće Osaka zahajichu minjeny kónc tydźenja swětowu wustajeńcu Expo 2025. Tež Čěska prezentuje so w swojim pawiljonje wćipnym wopytowarjam. Twarjenje z drjewa a škleńcy ze swojim spiralojtym witym schodom hnydom napadnje. Při zachodźe prezentuje so čěske wuměłstwo z monumentalnej škleńčanej instalaciju Ronyja Plesla, kotraž rěka „Štomy rostu do njebja“. Druhi magnet je čěska klasiska hudźba, kotraž ma w aziskim kraju wjele přiwisnikow. Kompozicije Smetany, Dvořáka a Janáčeka w Japanskej derje znaja. Ale tež drasta w pawiljonje přistajenych je něšto za wóčko. Modowy designer Jan Černý, kotryž bě hižo čěskich olympionikow w Parisu zwoblěkał, je za swětowu wustajeńcu wosebitu drastu zhotowił. A ta je dźěłanskej drasće jara podobna. „Dźěłanska drasta je w Japanskej tuchwilu wosebje wažna. Moje naćiski za žony a muži jenak wupadaja. Wone su unisex, runje tak kaž to Japanjenjo rady maja“, zdźěli Černý.
Duda: Jenož symboliski akt
USA wopušća klučowe wojerske zepěranišćo na juhu Pólskeje
Waršawa. Hižo dlěši čas běchu medije wo tym spekulowali – nětko je wěste: Wojacy USA wopušća swoje wulke wojerske zepěranišćo w Rzeszowje-Jasionce na juhu Pólskeje. Prěnje jednotki su minjenu póndźelu wotćahnyli, kaž medije z wotpowědnymi fotami rozprawjeja. Swoju wojersku techniku Američenjo najprjedy raz na druhe zepěranišća na zapadźe Pólskeje přepołoža. Tuchwilu je na jeje teritoriju 10 000 wojakow z USA. Za Europu a Afriku zamołwity general, 56lětny Christopher Donahue, nowinarjam rjekny, zo je cofnjenje dźěl wulkeho plana prezidenta USA Donalda Trumpa, po kotrymž maja so Europjenjo přichodnje sami wo swoju wěstotu starać. USA wudawaja kóžde lěto „dźesatki milionow dolarow swojich dawkipłaćerjow“, zo bychu druhe kraje škitali.
Tola wobswětowa katastrofa
Marek Krawc rozprawja wo aktualnje rozjimanych temach w Čěskej
Praha. Njezbožo z bencolom w Hustopečach nad Bečvou je sobu najwjetša wobswětowa katastrofa w stawiznach susodneho kraja. Před někotrymi tydźenjemi su fachowcy w dnownej wodźe a studnjach wokolnych ležownosćow chemikaliju dopokazali. Zašłu sobotu zdźěli Čěska wobswětowa inspekcija, zo njemóža woršty pjeršće wotstronić, kotrež su zajědojćene. Wohnjowa wobora bě hižo do toho z pomocu specializowaneje firmy probu pjeršće wzała a koncentraciju bencola w powětru změriła. Při tym zwěsćichu fachowcy, zo so jěd přespěšnje wuparja, štož wohrožuje strowotu dźěłaćerjow. W februaru běchu wjacore wagony nakładneho ćaha pola Hustopečow z kolijow wuskočili, čehoždla dósta so bencol do wobswěta. Chemikalija je jara jědojta za přirodu a čłowjeka – jeje dla móžeš tež na raka schorjeć.
Serbski seminar njeje hižo muzej, ale žiwe zetkanišćo
W Serbskim seminarje w Praze je so njedawno hłowna zhromadźizna Towarstwa přećelow Serbow (SPL) wotměła. Po lětomaj bu nowe předsydstwo wuzwolene. Stary předsyda Lukáš Novosad sta so z nowym, městopředsydka wostanje Eliška Oberhelová. Marcel Brauman je so z nimaj rozmołwjał.
Wój skutkujetaj lětdźesatk na čole SPL: W čim rozeznawa so aktualny staw towarstwa wot situacije před dźesać lětami?
Bamž Jan Pawoł II. dale awtorita
20. róčnicu smjerće sobu najpopularnišeho Polaka wopominali
Waršawa. Bamža Jana Pawoła II. sej tež 20 lět po toho smjerći w Pólskej jako nabožnu a swětowu awtoritu přewšo waža. Tole je wuslědk naprašowanja medijow składnostnje róčnicy wotchada Karola Wojtyły na prawdu Božu. Wón bě 2. apryla 2005 w 21.37 hodź. w Romje wudychał.
Naprašowanje wunjese, zo ma 72 procentow wšěch Polakow Jana Pawoła II. tež dźensa hišće za wažnu wosobinu z wulkim moraliskim wliwom na towaršnosć. Na wšěch 66 procentow młodostnych, kotřiž su po lěće 2005 narodźeni a jeho jenož hišće z filmow, knihow a interneta znaje, je samsneho měnjenja.
Róčnicu smjerće sobu najpopularnišeho Polaka su předwčerawšim, srjedu, po wšěm kraju z Božimi mšemi a swjatočnosćemi wopominali. W parlamenće pozběhnychu so zapósłancy na mjeńšinu mjelčenja a so zhromadnje pomodlichu. Na wšěch 800 pomnikow w kraju na bamža Jana Pawoła II. dopomina. Naměsta, dróhi, šule, chorownje a zarjadnišća su po nim pomjenowane.
Nowe naprawy pochromy dla
Marek Krawc rozprawja wo aktualnje rozjimanych temach w Čěskej
Praha. Pochromy dla njesmědźa wikowarjo tuchwilu picu kaž tež słanje z Madźarskeje a Słowakskeje do Čěskeje dowožować. Minjeny pjatk wukaza statny weterinarny zarjad wotpowědne naprawy, kotrež hnydom płaćichu. Hižo do aktualnych naprawow běchu parki z dźiwinu zawrěli a dowoz zwěrjatow a zwěrjećich wudźěłkow zakazali. Wot zašłeje wutory kontroluja z pcr-testami mloko w južnomorawskich předewzaćach z wjace hač tysac kruwami. Po tutym puću chcedźa móžne infekcije mjez zwěrjatami zwěsćić.
Hač do štwórtka budźe Vlastimil Válek, čěski minister za strowotnistwo, pola swojeho kolegi w zastojnstwje Vitktora Ljaška. Tam zahaji čěski wodźacy politikar zašłu wutoru čěsko-ukrainski forum wo medicinskim zastaranju. W Lwiwje chce so Válek z ukrainskimi pacientami zetkać, kotrychž běchu čěscy lěkarjo w Praze operowali. Nimo toho budźe minister tež čěske medicinske srjedźišćo wotewrić. Srjedźišćo ma čěskim firmam słužić, kotrež dźěłaja na polu strowotniskich technologijow.
