Brězan zaso předsyda
Serbska młodźina bě w powójnskich lětach 1946 do 1948 jara aktiwna w Domowinje a w dobrowólnych dźěłowych brigadach w Budyšinje při zrumowanju rozwalinow za twarnišćo noweho Serbskeho domu, w ratarstwje na polach w dwurěčnej Hornjej Łužicy, při natwarje zničenych serbskich wsow Łužicy a na mjezynarodnych młodźinskich twarnišćach w Juhosłowjanskej bě pilnje dźěłała. Wjeršk tutoho skutkowanja bě prěni Zjězd młodźinskich brigadow wot 19. do 22. žnjenca w Delnim Wujězdźe. Wo zakónčacym swjedźenju smy srjedu hižo pisali.
Zjězd serbskich brigadow
22. žnjenca před 75 lětami zakónči so prěni Zjězd dźěłowych brigadow Serbskeje młodźiny w Delnim Wujězdźe z wulkim swjedźenjom z 10 000 wobdźělnikami. Serbska młodźina, nawjedowana wot Jurja Brězana, demonstrowaše ze swojimi dźěłowymi brigadami.
Delnjoserbski tydźenik 175 lět
Spočatk pražnika 1848, w lěće byrgarsko-demokratiskeje rewolucije w Němskej, wuńdźe w Choćebuzu prěni delnjoserbski časopis „Bramborski serski zassnik (Bramborski Serbski Casnik). „Ze Serbow wobstejacy wjesny lud, kotryž njeje zběžkej wotchileny, počina dźeń a bóle njeměrny być, štož wjele starosćow za wuchowanje měra načini. Dokal móhło tole wjesć, jeli so tute masy z měšćanskimi bjezdźěłnymi zjednoća, to ani rjec njemóžemy.“ Takle pisaše Choćebuske měšćanske zarjadnistwo w lisće na pruskeho wójnskeho ministra w aprylu 1848. W měrcu samsneho lěta wšak bě w Berlinje wobrónjena byrgarsko-demokratiska rewolucija wudyriła, kotraž da pruski princ Wylem (pozdźiši němski kejžor Wylem I., wot januara 1871) z wojakami a z kanonami porazyć. Strach před dalewjedźenjom a rozrostom rewolucionarnych wojowanjow pruskich knježacych bě tuž wulki.
Zhorjelc a Niska we Łužicy ćežišći
W NDR bu wot popołdnja 17. junija wuwzaćny staw wuwołany, demonstracije a zhromadźizny ludźi kaž tež wopušćenje bydlenjow w nócnych hodźinach běchu zakazane. Přez zasadźenje sowjetskich tankow a dalšich pancerowanych jězdźidłow, jednotkow KVP a ludoweje policije, buchu demonstracije z namocu znjemóžnjene. W někotrych zawodach, kaž w Drježdźanach, pak hišće 18. a 19. junija stawkowachu. Městni nawodnicy stawkow a demonstracijow a rěčnicy na nich – dohromady 10 000 – buchu zajeći a na lěta jastwa zasudźeni, někotři samo k smjerći.
Milion dźěławych stawkował
Zo bě zběžk z demonstracijemi a stawkami za knježerstwo NDR a stronu SED njewočakowano 17. junija wudyrił, pak njetrjechi. Jeničce wulku njespokojnosć ludnosće běchu podhódnoćili. Hižo 16. junija dopołdnja bě minister za statnu bjezstrašnosć Wilhelm Zaisser dźesatki ludźi stasi w ciwilu na wuradźowanja twarcow do Stalinoweje aleje pósłał, kotřiž nadrobnje wo tym rozprawjachu. Zaisser z toho a z postupowanjow dopołdnja 17. junija spózna, zo njebě protest centralnje rjadowany a organizowany, ale spontany a bjez nawodnistwa. Njewočakowaše, zo so rozestajenja tež na republiku rozšěrja. Tohodla po nócnych wuradźowanjach Zaisser, jeho statny sekretar Erich Mielke, šef Ludoweje policije Karl Maron, rozkazowar Kaserněrowaneje ludoweje policije (KVP) Heinz Hoffmann rozsudźichu, zo so policajske jednotki z Lipska, Magdeburga a Podstupima hišće w nocy na 17. junij do Berlina podadźa. Bu kruće přikazane, zo njesmědźa direktnje na demonstrantow a stawkowacych třěleć, ale jenož do powětra, zo bychu so tući nastróžili a rozběželi.
Politiske žadanja so přidružili (kónc)
Demonstrowacy twarcy wobzamknychu, zo podadźa so srjedu, 17. junija, zaso k domje ministerstwow a zo budu stawkować. Tole zdźěli tež skupina twarcow popołdnju w Zapadnym Berlinje Rozhłosej w ameriskim sektorje (RIAS). Rozhłosownicy RIAS wozjewichu žadanja twarcow Stalinoweje aleje wo cofnjenju zwyšenych dźěłowych normow, lěpše ćělne zastaranje za nich a dalše socialne polěpšenja. Namołwu twarskich dźěłaćerjow jutře, 17. junija, z nimi zhromadnje w Berlinje a republice stawkować za tute žadanja, pak RIAS jenož jónu wozjewi, dokelž so ameriski poradźowar za rozhłós a jeho sobudźěłaćerjo bojachu, zo wospjetowanje namołwy sowjetske wojerske organy rozhorja a zo móhli so pola ameriskeje komandantury hóršić. Z toho móhło přiwótřenje mjez sowjetskej a ameriskej komandanturu nastać.
Milion dźěławych 17. junija stawkowało
Wažny měznik w stawiznach NDR a cyłeje Němskeje bě 17. smažnik před 70 lětami, kotryž je jako ludowy zběžk do stawiznow našeho kraja zapisany.
W lěće 1953 bě so hospodarske a politiske połoženje w Němskej demokratiskej republice (NDR) rapidnje pohubjeńšiło. 7. oktobra 1949 wutworjeny druhi němski stat měješe wo wjele špatniše hospodarske wuměnjenja hač Zapadna Němska, hdźež so hižo zdawna hospodarske a industrielne kónčiny koncentrowachu. Wuchadźišćo bě tuž w NDR za industrielne wuwiće słabše hač w Zwjazkowej republice Němska (ZRN). Planowanske hospodarstwo njebě tak wuspěšne kaž w zapadźe a nimo toho dyrbješe NDR jako jenički němski stat hoberske wójnske reparacije za Sowjetski zwjazk a Pólsku zapłaćić, hačkuli bě cyła Němska wójnu přěhrała. Dogmatiska politika strony SED přinošowaše dale k njespokojacym rezultatam w hospodarstwje a towaršnosće, štož mnohich ludźi rozhori. Sowjetski zwjazk njepodpěrowaše a njemóžeše tež młody stat w Němskej podpěrać kaž USA na zapadźe ze swojim Marshallowym planom, kapitalistiske hospodarstwo statow skrućić.
Złoty jubilej Slepjanskeho folklorneho ansambla
Před 50 lětami załožichu w Slepom Serbski folklorny ansambl. Na iniciatiwu sekretara Zwjazkoweho předsydstwa Domowiny Jana Handrika a župy Běła Woda zjednoćichu so serbske kulturne ćělesa do jednoho cyłka a pěstowachu zhromadnje swojoraznu kulturu a folkloru Slepjanskeje kónčiny. Slepjanska žónska spěwna skupina a serbska rejwanska skupina Brězowka pod nawodom Siegfrieda Holca tworještej jadro folklorneho ansambla. Siegfried Holc je pozdźišo lětdźesatki jako dudak w ćělesu Slepjanskich ludowych hercow sobu hrał.
Serbski zarjad załoženy
3. meje před 75 lětami započa nowy Serbski zarjad kultury a ludoweho kubłanja při Ministerstwje za ludowe kubłanje krajneho knježerstwa Sakskeje w Budyšinje ze swojej dźěławosću. 23. nalětnika 1948 wot Sakskeho krajneho sejma schwaleny Serbski zakoń tworješe zakład za załoženje noweje institucije, kotrejž skrótka Serbski zarjad rěkachu: Nawoda bě dotalny Budyski wokrjesny šulski rada Pawoł Nedo, čestnohamtski předsyda Domowiny. Wotrjadnik za zjawne žiwjenje bu skałar a dotalny politiski sobudźěłaćer za serbske prašenja w Budyskim wokrjesnym předsydstwje SED Kurt Krjeńc z Malešec. Spisowaćel a nawoda Serbskeje młodźiny (SM) Jurij Brězan přewza wotrjad za nowiny, film a rozhłós, a wotrjad za šulstwo měješe komisarisce hišće Pawoł Nedo na starosći.
Nacije Serbow zajeli a SN zakazali
28. jutrownika před 90 lětami docpěchu dalše represalije nacijow tež Serbow a jich narodne žiwjenje. Přisłušnicy SA a policisća zajachu na tutym dnju rjad serbskich prócowarjow do „škitneje jatby“. Potrjecheni běchu prěni předsyda a hłowny załožićel Domowiny Arnošt Bart-Brězynčanski, kotryž dyrbješe měsac w chłostarni přebywać, redaktor Serbskich Nowin a moler Měrćin Nowak-Njechorński a sobudźěłaćer Smolerjec nakładnistwa Gustaw Janak. Tež jurist dr. Jan Cyž a mišter w Smolerjec ćišćerni a starosta Łužiskeho Sokoła Jakub Šajba a wučer w Pančicach, dirigent a nawoda hudźbneho wotdźěla Maćicy Serbskeje Jurij Słodeńk běchu potrjecheni. Pola Łazowskeho překupca a župana Wojerowskeje župy „Handrij Zejler“ Jana Haješa přepytowachu SA-mužojo bydlenje a sćazachu čěske listy a časopisy.
