Łužiskoserbski narodny wuběrk w Praze załoženy
Po skónčenju Druheje swětoweje wójny spočatk meje 1945 njebu jenož 10. meje w Chrósćicach Domowina wozrodźena. Tež w Praze nasta dalše serbske narodne srjedźišćo.
Hižo na dnju wuswobodźenja čěskeje stolicy z fašistiskeho nadknjejstwa wječor zetkachu so tam bydlacy Serbja na nastork prof. dr. Mikławša Krječmarja, zo bychu wo přichodźe serbskeho ludu wuradźowali. Lěta 1891 w Chasowje rodźeny rěčespytnik bě teologiju, slawistiku a germanistiku na Karlowej uniwersiće studował. Po tym bě lektor serbšćiny na Praskej uniwersiće a podawaše tež němčinu na šulach čěskeje stolicy.
Praha wuswobodźena – Domowina znowa załožena
11. meje 1945 wojowachu sowjetske armeje 1., 2. a 4. ukrainskeje fronty w Čěskej a na Morawje hišće přećiwo wójsku němskeje wójnskeje skupiny „Srjedźa“ pod generalnym pólnym maršalom Ferdinandom Schörnerom. Němske jednotki spytachu so wojujo do zapadneje Čěskeje k ameriskej 3. armeji generala Georgea S. Pattona předobyć. Tale armeja bě spočatk meje z Bayerskeje a Sakskeje do zapadneje Čěskeje postupiła. Swoju ofensiwu přećiwo Němskej je 6. meje na liniji Kamjenicy-Karlovy Vary-Plzeň-České Budějovice skónčiła.
Z kapitulaciju Němskeje wójna skónčena
8. meje 1945 krótko do połnocy podpisachu w Berlinje-Karlshorsće historiski dokument bjezwuměniteje kapitulacije hitlerskeje Němskeje a jeho wobrónjenych mocow. Jako dobyćerjo podpisachu naměstnik najwyšeho rozkazowarja Čerwjeneje armeje a 1. běłoruskeje fronty, maršal Georgij K. Žukow, za Sowjetski zwjazk, hłowny powětrowy maršal Arthur W. Tedder za najwyšeho rozkazowarja aliěrowaneho wójska generala Dwighta D. Eisenhowera kaž tež general Carl Spaatz za USA a general Jean de Lattre de Tassigny za Francosku. Za Němsku signowachu wopismo społnomócnjeny němskeho wyšeho komanda, generalny pólny maršal Wilhelm Keitel, generalny admiral Hans-Georg von Friedeburg za marinu a generalny połkownik powětrowych mocow Hans-Jürgen Stumpff za kapitulowacych. Informował wo tym je wójsko a němski lud wot Hitlera zasadźeny prezident Němskeje, wulkoadmiral Karl Dönitz, hač do połnocy přez Němski rozhłós, a to ze swojeho sydła w Flensburgu.
Z poslednim nadběhom pólske a sowjetske jednotki Łužicu ...
7. meje 1945 bě dwanaće armejow 1. ukrainskeje fronty pod rozkazowarstwom maršala Iwana S. Konjewa, mjez nimi bě tež 2. pólska armeja, druhi dźeń w nadběhu. Frontowa linija započa so pola Lubanja w Šleskej, wjedźeše sewjernje Zhorjelca pola Niederneuendorfa přez Łužisku Nysu, wottam dale přez Nisku, Mikow, Zuborničku, Minakał, Njeswačidło, južne Delany, Njedźichow a Rólany do Großenhaina a Elsterwerdy. Dohromady wopřiješe frontowa linija wjace hač 500 kilometrow.
Po kapitulaciji Berlina a rozbiću wojerskeje skupiny Frankfurt-Gubin wróćichu so tam wojowace armeje 1. ukrainskeje fronty zaso na juh. 3. a 4. gardowa tankowa armeja poda so podłu Łobja do směra na Drježdźany, při čimž jeju jednotki tež přećiwo tam hišće stejacym němskim zakitowarjam wojowachu. 6. meje wuswobodźichu tankisća Mišno.
Sowjetscy wojacy po krawnych bojach stolicu Němskeje Berlin zdobyli
5. meje před 75 lětami wudyri w čěskej stolicy Praha zběžk přećiwo němskemu wójsku a zarjadow okupantow w tak mjenowanym protektoraće. Hižo dny do toho dóńdźe we wšelakich městach Čěskeje, kaž w Železnym Brodźe, Novej Pace a Nymburku k zběžkam. 3. meje wobsadźichu partizanojo ze srjedźočěskich lěsow Beroun a Příbram. 4. meje zběhnychu so dźěłaćerjo Škoda-fabrikow w Plznje a Kladnom a wuwołachu tam swobodnu Čěskosłowaksku. Hižo 4. apryla 1945 wutworichu w słowakskich Košicach knježerstwo Čechow a Słowakow z lěwicarskim socialdemokratom Zdeněkom Fierlingerom jako ministerskim prezidentom, a Edvard Beneš wróći so jako prezident z Londona do Košic.
Horce boje wo Kaponicu a w Delanach howrili
29. apryla 1945 dóńdźe k nowemu wohrožacemu połoženju na fronće w Hornjej Łužicy. 2. pólska armeja a jednotki 52. sowjetskeje armeje wojowachu přećiwo z juha a wuchoda nadběhowacym diwizijam němskeje wójnskeje skupiny Srjedźa pod komandom generalneho pólneho maršala Ferdinanda Schörnera. Jeho jednotki běchu sej Kinspork a Kamjenc wróćo zdobyli. Zakitowanska linija lěweho křidła 1. ukrainskeje fronty započa so pola Němskich Pazlic a wjedźeše přez Pěskecy, Nowoslicy, Koslow a Šešow na Kaponicu a wottam přez Łomsk pola Njeswačidła do Minakała. Dokelž běchu so pólscy wojacy tankow a pancerowanych bojowych jězdźidłow dla wot 25. apryla na sewjer wróćo sćahnyć dyrbjeli, přikaza maršal Konjew 5. gardowu armeju z dalšimi jednotkami zesylnić. Zdobom poda so sowjetski 4. tankowy korps do Delan a do wokoliny Njeswačidła.
Njeswačidło a „dolina smjerće“ krawne bitwišća
26. a 27. apryla 1945 howrjachu ćežke boje w Hornjej Łužicy wokoło Pančic-Kukowa, Chrósćic, Njeswačidła, Kaponicy, Łaza a w Delanach. Dny do toho běchu němske armeje wójnskeje skupiny Srjedźa – wone stejachu sewjernje Zhorjelca, pola Lubija a předewšěm w sewjernej a srjedźnej Čěskej – do mócneje napřećiwneje ofensiwy přećiwo lěwemu křidłu 1. ukrainskeje fronty stupili. Skupinu Srjedźa rozkazowaše generalny pólny maršal Ferdinand Schörner, kotremuž jeho hrózbneho wustupowanja dla wojacy „kruteho Ferdinanda“ rěkachu.
Horce boje w Budyšinje a sewjernje sprjewineho města
23. apryla 1945 horjachu w Budyšinje ćežke boje mjez wojakami 24. motorizowaneje gardoweje brigady a 13. gardoweho tankoweho połka pod komandom majora Fomenka a němskej wobsadku za twjerdźiznu postajeneho Budyšina pod rozkazowanjom měšćanskeho komandanta połkownika Hoepki. Tón bě hižo na spočatku sowjetskeje ofensiwy nad Nysu 18. apryla wulki móst awtodróhi sewjernje města rozbuchnyć dał. Tohodla běchu sowjetscy nadběhowarjo dźeń po tym nuzowani Budyšin nadběhować, hačkuliž běchu Drježdźany zaměr postupowacych sowjetskich wojakow.
By-li awtodróhowy móst nad Sprjewju hišće stał, bychu sowjetske tanki runu smuhu dale na wulkoměsto nad Łobjom jěli a Budyšin nalěwo „ležo wostajili“. 18. apryla dopołdnja bližeše so 13. tankowy połk z Hbjelska Wósporkej, a jeho tankisća wobsadźichu městačko, kotrehož móst nad Lubatu běchu Němcy do toho rozbuchnyli. Přez Worcyn docpěchu sowjetske tanki w rańšich hodźinach Budyšin na wuchodnej stronje a zahajichu jeno z tankami a motorizowanymi jězdźidłami a z pjeć nakładnymi awtami infantrije bój wo město.
Před 75 lětami Berlinska operacija zahajena 1. dźěl a kónc
20. apryla 1945 započa po planje ofensiwa 2. běłoruskeje fronty nad sewjernym dźělu Wódry hač do Stettina (Szczecina) a Oderhaffa (Zalew Szczecinski). Stettin bu přez bombardowanje a třěleńcu při wojowanjach ćežko wobškodźeny, dwě třećinje twarjenjow zničenej. Jednotki 2. běłoruskeje fronty zapadnje rěki Wódry spěšnje postupili a su z wobsadźenjom Mecklenburgskeje wulkoofensiwu Čerwjeneje armeje na Berlin na sewjeru zawěsćili. 28. apryla docpěchu přistawne město Greifswald.
We Łužicy běchu sowjetscy a pólscy wojacy 1. ukrainskeje fronty hižo 16. apryla na wjace hač sto městnach Nysu překročili. Tón dźeń hač do wječora zdoby 3. gardowa armeja delnjołužiske město Baršć, kotrehož twarjenja běchu po 38 procentach dospołnje zničene, połojca domow bě wobškodźena. Na kromje Baršća napisachu sowjetscy wojacy tehdy rusce we wulkich pismikach, štož bě hišće lětdźesatki čitajomne: „Hišće 140 kilometrow do Berlina! Zmužiće doprědka, ruscy rjekojo!“ A sowjetske tanki jědźechu 17. apryla wottam do směra na Choćebuz.
Před 75 lětami Čerwjena armeja Berlinsku operaciju zahajiła
16. apryla 1945 zahaji Čerwjena armeja nad Wódru a łužiskej Nysu swoju poslednju wulkoofensiwu přećiwo hitlerskej Němskej – tak mjenowanu Berlinsku operaciju. Tři sowjetske fronty běchu za nadběh na němsku stolicu Berlin a na teritorije Braniborskeje, Sakskeje a Mecklenburgskeje nastupili. Dohromady 2,5 milionow wojakow je z 41 000 kanonami a raketowymi mjetakami „Katjuša“ – Němcy prajachu jim „Stalinorgeln“ –, ze 7 500 lětadłami a ze 6 250 tankami němske wójsko nadběhowało.
Poboku Čerwjeneje armeje wojowaše tež 200 000 wojakow 1. a 2. armeje pólskeho wójska pod komandom generalow Stanisława Popławskeho a Karola Świerczewskeho. Sowjetske wójsko měješe přewahu porno němskim zakitowarjam. Pjeć sowjetskim wojakam steještaj dwaj němskaj napřećo, na štyri sowjetske kanony přińdźe jenož jedna němska a lětadła nastupajo měješe sowjetska armeja wjace hač dwójce telko kaž němska Wehrmacht.
