Čerwjena armeja w septembru 1939 wuchodny dźěl Pólskeje ...
17. septembra 1939 bě a je historiski měznik wójny w Pólskej. Na tutym dnju njećekny jenož pólske knježerstwo z kraja do Rumunskeje, ale na přikaz Stalina překroči tež Čerwjena armeja sowjetsko-pólsku mjezu. Wona měješe zapadnu Ukrainu a zapadne kónčiny Běłoruskeje zaso za Sowjetski zwjazk wróćo zdobyć. W měrowym zrěčenju we Versaillesu 1919 bě so postajiło, zo słušeja tute kónčiny Ruskej. Rěce Narew a San so jako rusko-pólska hranica postajištej. To bě tehdyši wonkowny minister Wulkeje Britaniskeje George Curzon namjetował. W nowembru 1918 wozrodźena Pólska nadběhowaše 1920 Sowjetsku Rusku. Pólska wobsadźi Zapadnu Ukrainu kaž tež zapadne kónčiny Běłoruskeje a južnu Litawsku ze stolicu Wilnu a přirjadowaše je do Pólskeje.
Napjate połoženje do nadpada Němskeje na Pólsku 1939
Dnja 3. septembra 1939 wozjewištej Wulka Britaniska a Francoska nacistiskej Němskej, kotraž bě 1. septembra Pólsku nadpadnyła, wójnu. Wobaj krajej běštej z Pólskej zrěčenje wo mjezsobnej pomocy a wojerskej podpěrje krótko do toho podpisałoj. Z tym započa so Druha swětowa wójna w Europje.
Francoske knježerstwo wobroći so hišće na italske fašistiske knježerstwo Benita Mussolinija, zo by wone Hitlera k dojednanju přeswědčiła, a namjetowaše hižo 5. septembra konferencu wo změnach měroweho zrěčenja 1919 we Versaillesu přewjesć. Hitler to wotpokaza. Wón chcyše Pólsku spěšnje rozbić a potom najprjedy wójnu skónčić.
Nacistiska Němska Pólsku nadpadnyła
1. septembra 1939 běše hitlerska Němska bjez kóždeho přizjewjenja susodnu Pólsku šamale nadpadnyła a tak surowu wójnu započała. Poměr mjez Němskej a Pólskej bě so w lěće 1939 sylnje přiwótřił. Hitlerske knježerstwo žadaše sej wot pólskeho stata wot Versailleskeho měroweho zrěčenja 1919 postajene wobzamknjenja zběhnyć. Hłowny zaměr nacijow dźě bě, přez měrowe zrěčenje na Pólsku wotstupjene wuchodne dźěle Němskeho reicha, kotrež bě sej tehdyša Pruska we 18. lětstotku při dźělenju pólskeho stata přiswojiła, Němskej zaso wróćić. W lěće 1939 bydleše na tutym teritoriju 7 300 000 přewažnje pólskich ludźi.
25 lět nowy sakski Serbski zakoń – jubilej a prašenja
Na nó, sej zadźiwany prajach, dočitawši nowinske wozjewjenje předsydy Domowiny. „Na přeće Domowiny, kotraž přeješe sej centralny zakoń, nadźěła tehdyša frakcija CDU w korespondency ze SPD a PDS zakoń ze 17 paragrafami“, rěkaše minjeny pjatk oficialnje ze Serbskeho domu. Nowy sakski Serbski zakoń bě krajny sejm 20. januara 1999 w Drježdźanach schwalił, potajkim před 25 lětami.
Wěrne na teksće je, zo měješe zakoń 17 paragrafow. Wěrnosći njewotpowěduje, zo „nadźěła tehdyša frakcija CDU“ jón. Njewěrne dale je, zo by so to hejgn stało „w korespondency“ ze SPD a PDS.
Stawizny noweho serbskeho zakonja sahaja do wichorojteho časa politiskeho přewróta: Tehdy wutwori so serbska dźěłowa skupina, demokratisce ze zastupjerjemi serbskeje zjawnosće nastajena.
John F. Kennedy zamordowany
22. nazymnika 1963 wopyta nowy prezident Zjednoćenych statow Sewjerneje Ameriki (USA) John Fitzgerald Kennedy w zwjazkowym kraju Texas wulkoměsto Dallas. Cyły swět bě nastróženy, hdyž ludźo z rozhłosa zhonichu a w telewiziji widźachu, kak bu prezident najmócnišeho kraja swěta při jězbje we wotewrjenym awće wot atentatnika zatřěleny.
Ameriski atentatnik bu zajaty, ale potom wot dalšeho muža zatřěleny, kotryž chcyše pječa prezidenta wjećić. Pozadk atentata bu tak zakryty. Ludźo žarowachu w mnohich krajach wo młodeho sympatiskeho prezidenta USA a njemóžachu sej předstajić, zo so tajke złóstnistwo tam stanje.
Přesćěhowanje Židow w „Kristalowej nocy“
9. nazymnik hraješe w 20. lětstotku w Němskej historisce wažnu rólu. W lěće 1918 wudyri 9. nazymnika Nowemberska rewolucija, kotraž spowali kejžorsku Němsku a nasta Weimarska republika. Pjeć lět po tym spytachu w Mnichowje na samsnym dnju Adolf Hitler a přiwisnicy jeho Němskeje nacionalsocialistiskeje dźěłaćerskeje strony (NSDAP) w Bayerskej z pučom, kotryž podpěraše sobu bywši general Erich Ludendorff, byrgarske knježerstwo spowalić. Puč, kiž měješe spočatk namócneho wotstronjenja Weimarskeje republiki być, bu pak wot wobrónjenych mocow republiki rozbity a Hitler zajaty. Na 9. nazymniku 1989 bu w Berlinje hranična murja wotewrjena a z tym zahaji so kónc NDR a politiski přewrót.
Brězan zaso předsyda
Serbska młodźina bě w powójnskich lětach 1946 do 1948 jara aktiwna w Domowinje a w dobrowólnych dźěłowych brigadach w Budyšinje při zrumowanju rozwalinow za twarnišćo noweho Serbskeho domu, w ratarstwje na polach w dwurěčnej Hornjej Łužicy, při natwarje zničenych serbskich wsow Łužicy a na mjezynarodnych młodźinskich twarnišćach w Juhosłowjanskej bě pilnje dźěłała. Wjeršk tutoho skutkowanja bě prěni Zjězd młodźinskich brigadow wot 19. do 22. žnjenca w Delnim Wujězdźe. Wo zakónčacym swjedźenju smy srjedu hižo pisali.
Zjězd serbskich brigadow
22. žnjenca před 75 lětami zakónči so prěni Zjězd dźěłowych brigadow Serbskeje młodźiny w Delnim Wujězdźe z wulkim swjedźenjom z 10 000 wobdźělnikami. Serbska młodźina, nawjedowana wot Jurja Brězana, demonstrowaše ze swojimi dźěłowymi brigadami.
Delnjoserbski tydźenik 175 lět
Spočatk pražnika 1848, w lěće byrgarsko-demokratiskeje rewolucije w Němskej, wuńdźe w Choćebuzu prěni delnjoserbski časopis „Bramborski serski zassnik (Bramborski Serbski Casnik). „Ze Serbow wobstejacy wjesny lud, kotryž njeje zběžkej wotchileny, počina dźeń a bóle njeměrny być, štož wjele starosćow za wuchowanje měra načini. Dokal móhło tole wjesć, jeli so tute masy z měšćanskimi bjezdźěłnymi zjednoća, to ani rjec njemóžemy.“ Takle pisaše Choćebuske měšćanske zarjadnistwo w lisće na pruskeho wójnskeho ministra w aprylu 1848. W měrcu samsneho lěta wšak bě w Berlinje wobrónjena byrgarsko-demokratiska rewolucija wudyriła, kotraž da pruski princ Wylem (pozdźiši němski kejžor Wylem I., wot januara 1871) z wojakami a z kanonami porazyć. Strach před dalewjedźenjom a rozrostom rewolucionarnych wojowanjow pruskich knježacych bě tuž wulki.
Zhorjelc a Niska we Łužicy ćežišći
W NDR bu wot popołdnja 17. junija wuwzaćny staw wuwołany, demonstracije a zhromadźizny ludźi kaž tež wopušćenje bydlenjow w nócnych hodźinach běchu zakazane. Přez zasadźenje sowjetskich tankow a dalšich pancerowanych jězdźidłow, jednotkow KVP a ludoweje policije, buchu demonstracije z namocu znjemóžnjene. W někotrych zawodach, kaž w Drježdźanach, pak hišće 18. a 19. junija stawkowachu. Městni nawodnicy stawkow a demonstracijow a rěčnicy na nich – dohromady 10 000 – buchu zajeći a na lěta jastwa zasudźeni, někotři samo k smjerći.
