Z „kreju a železom“ Němsku zjednoćili 2. dźěl
Wułołanje Němskeho reicha a proklamacija pruskeho krala Wylema I. na kejžora noweho stata we Versaillesu 18. wulkeho róžka 1871 bě wuznamny historiski podawk a zdobom jara problematiski. Sprěnja wotmě so na teritoriju cuzeho kraja a nic na zemi noweho stata, kaž by to prawje było. Versailleski wulki hród bě wot lěta 1682 načasna rezidenca francoskich kralow a tak symbol identity francoskeho stata. We Wulkej francoskej byrgarskej rewoluciji 1789 bu 9. julija na hrodźe Versaillesa nowe rewolucionarne knježerstwo wuwołane. A před 150 lětami zrodźi so tam njepřećelski stat. Francoska wjećeše so po poražce Němskeje w Prěnjej swětowej wójnje, zo bu Měrowa konferenca Němskeje dla 18. januara 1919 we Versaillesu zahajena. 28. julija 1919 napołožichu Němskej w měrowym zrěčenju, kotremuž z prawom „Versailleski diktat“ rěkachu, ćežke winowatosće a reperacije. Posaarska bu Francoskej podrjadowana a jeje wuhlowe podkopki, a pokłady mineralijow dósta francoski stat.
Serbski muski chór Delany w jubilejnym lěće
Na 50. róčnicu załoženja zhladuje tele dny Serbski muski chór Delany. Kaž z chroniki muskeho chóra wuchadźa bě na iniciatiwu Šunowskeho literarneho wědomostnika a basnika dr. Jurja Młynka „Dwanaće horliwych delanskich muži spěwarske tradicije wozrodźiło a załoži 20. januara 1971 musku spěwnu skupinu w Konjecach“. Prěni předsyda bě hač do lěta 2000 kaž tež wot lěta 2002 hač do 2008 Alojs Langa z Konjec. Wot 2000 do 2002 wukonješe zastojnstwo Klaws Šefer. Třinate lěto mjeztym Janek Wowčer chórej předsyduje. Prěni dirigent bě wučer Alfons Hrjehor. Hišće dźensa třo ze załožerjow w chórje sobu skutkuja. Su to Jan Šołta, Jan Hrjehor a Alojs Langa – wšitcy třo Konječenjo.
Spěšnje zdobychu sej mužojo přichilnosć a spěwachu so do wutrobow ludnosće. Spěwne ćěleso wuhotowa koncerty po wšej Łužicy a bě tež w słowjanskim wukraju wuspěšne. Hač do dźesaćlětneho wobstaća mjenowachu so delanscy mužojo Muski chór Konjecy, hakle 1981 spožčichu sej mjeno Serbski muski chór Delany.
Z „kreju a železom“ Němsku zjednoćili
18. januara před 150 lětami bu na špihelowej žurli hrodu Versailles juhozapadnje francoskeje stolicy Paris Němski reich załoženy a pruski kral Wylem I. za kejžora wuwołany. Z wutworjenjom Němskeho reicha bu lětstotki trajace pačenje Němskeje z doby feudalizma přewinjene a jednotny němski byrgarski stat a narod wutworjenej.
Zjednoćenje 26 němskich, přewažnje feudalnych krajow do monarchistiskeho zwjazkoweho stata bě rezultat sylneho hospodarskeho wuwića w tychle regionalnych teritorijach pod nawodom a ćišćom pruskeho kralestwa a bu wolóžene z dobyćom němskich statow w Němsko-francoskej wójnje 1870/1871 we wulkej bitwje pola Sedana a po wojowanjach hač k wobkruženju Parisa 20. septembra 1870. Pruski kancler, wjerch Otto von Bismarck, bě tuž swój zaměr, zjednoćić němske kraje wothorjeka přez „krej a železo“, potajkim přez wójnu, zwoprawdźił. Po wójnje přećiwo Danskej 1864 z dobyćom Schleswigsko-Holsteinskeje a z wójnu přećiwo Rakuskej a Sakskej 1866 běchu přez znowadobytu wójnu přećiwo Francoskej 1870/1871 wšitke wuměnjenja za zjednoćenje Němskeje date.
Prěni raz Dny serbskeje kultury
11. hodownika před 50 lětami zahajichu so w NDR prěnje Dny serbskeje kultury, a to w Neubrandenburgskim wobwodźe. Ministerstwo za kulturu bě je zarjadowało, a jeho sektorownik za serbsku kulturu Jan Kósk zestaja tehdy program zhromadnje z Domowinu a dalšimi serbskimi institucijemi kaž SLA, Ludowym nakładnistwom Domowina (LND) a Domom za serbske ludowe wuměłstwo (DSLW). Ze stron ministerstwa kultury bě 1. naměstnik ministra, statny sekretar dr. Dieter Heinze, cyłkownje za Dny serbskeje kultury zamołwity.
Hłowni fašistiscy złóstnicy před sudnistwom 2. dźěl
W Nürnbergu wotmě so wot 14. nazymnika 1945 hač do 1. winowca 1946 proces Mjezynarodneho wojerskeho sudnistwa aliěrowacych dobyćerskich mocow Druheje swětoweje wójny. 24 wobskorženym złóstnikam přisłušachu prěni wicekancler hitlerskeho knjejstwa Franz von Papen (strona Zentrum), reichski społnomócnjeny za zasadźenje dźěłaćerjow Fritz Sauckel, awstriski jurist a reichski minister Artur Seyß-Inquart, minister za wobrónjenje a municiju Albert Speer a radijowy komentator Wulkoněmskeho sćelaka Hans Fritzsche. Wobskorženy bu tež Baldur von Schirach, wjednik Hitlerskeje młodźiny a bohot Wiena. Wón měješe serbske korjenje, kotrež pak zasakle zaprěwaše. Jeho předchadnik, uniwersitny profesor Bohuchwał Benedikt von Šěrach (1743–1804), bu wot rakusko-němskeje kejžorki Marije Theresije do zemjanstwa pozběhnjeny. Pětr Šěrach (1656–1722), syn bura z Křidoła pola Kamjenca, bě farar w Chrjebi a prěni z wulkeje Šěrachec dynastije serbskich duchownych a wědomostnikow.
Hłowni fašistiscy złóstnicy před sudnistwom
14. nowembra před 75 lětami započa so w Nürnbergu prěni proces Mjezynarodneho wojerskeho sudnistwa přećiwo hłownym wójnskim złóstnikam nacistiskeje Němskeje, kotryž so 1. oktobra 1946 z wusudami skónči. Na konferency „wulkich třoch“ wot 4. do 11. februara 1945 w Jalće na połkupje Krim namjetowaše prezident USA Franklin Delano Roosevelt, po dobyću nad hitlerskej Němskej fašistiskich wójnskich hłownych złóstnikow před Mjezynarodne wojerske sudnistwo stajić a zasudźić dać. Dalše procesy měli so před samsnym sudnistwom přećiwo fašistiskim politikarjam, lěkarjam, wobsydnikam wulkozawodow a wójnskeho hospodarstwa přewjesć. Jako městno mjezynarodneho tribunala dojednachu so „wulcy třo“, Roosevelt, britiski premier Winston Churchill a generalny sekretar Centralneho komiteja Komunistiskeje strony Sowjetskeho zwjazka Józef Stalin na Nürnberg.
100 lět Serbski Sokoł
9. nazymnika 1920 běchu w Budyšinje prěnju jednotu Serbskeho Sokoła załožili. Hač do lěta 1930 nasta dwaceći dalšich: w Hrodźišću najdale na wuchod, we Wotrowje najdale na juh, w Njebjelčicach na zapad a w Delnim Wujězdźe na sewjer. Dale do srjedźneje a Delnjeje Łužicy so Serbski Sokoł njedósta. Ze stron wjednistwa sportoweho zwjazka wšak běchu wot spočatka prócowanja skutkownosć Sokoła rozšěrić.
Hižo we wustawkach steješe, zo stej hornjo- a delnjoserbšćina jednanskej rěči. Měsačnik Sokołske Listy wozjewi kurs delnjoserbšćiny. Měrćin Nowak-Njechorński k tomu pisaše, zo „njeje smjerććežke rěč našich delnjoserbskich bratrow zrozumić“. Jako Sokoł 1930 swoje dźesaćlětne wobstaće w Budyskim Serbskim domje woswjeći, zwurazni čłon předsydstwa tole: „Smy towarstwo, wšoserbski zwjazk, do kotrehož wšitcy Serbja słušeja, Horni a Delni, młodźi a stari, mužojo a žony ... mamy dźě jednu krej, jednu rěč a jednu domiznu.“
Po Sedanu w Francoskej rewolucija wudyriła
27. oktobra před 150 lětami je francoska Rynska armeja w twjerdźiznje Metz před wójskom němskich statow kapitulowała. Rynsku armeju bě maršal François-Achille Bazaine rozkazował. Franzojo kapitulowachu pobrachowacych žiwidłow dla. 80 000 wojakow, mjez nimi třo maršalojo, a 1 360 kanonow padny do rukow němskeho wójska.
Prěni serbski spěwny swjedźeń
Wuznamny podawk w našich kulturnych stawiznach bě před 175 lětami prěni serbski spěwny swjedźeń, kotryž wotmě so 17. oktobra 1845 w Budyskej „Třělerni“. 80 serbskich wučerjow ze sakskeje Hornjeje a pruskeje srjedźneje Łužicy, mjez nimi dźewjeć chowancow wučerskeho seminara, zanošowaše pod dirigatom Korle Awgusta Kocora (1822–1904), kiž tehdy w Stróži pola Hućiny wučerješe, rjad serbskich spěwow. Za 22 z nich bě 22lětny Kocor sam melodije skomponował. Jeho „Serbska meja“ žněješe wulke připóznaće zahorjeneho publikuma. Wučerjo zanjesechu wosebje wot Łazowskeho fararja Handrija Zejlerja (1804 –1872) spisane spěwy, mjez nimi nětčišu narodnu hymnu „Rjana Łužica“. Dale „Sto lět, kaž mi dźens je“, „Njepušćamy rjanu nadźiju, zo so wróća złote časy“. Zaklinča tež dołho jako narodna hymna spěwane „Hišće Serbstwo njezhubjene“ spisanej wot Zejlerja, po pólskej narodnej hymnje, „Lubka lilija“ kaž tež wot Kocora skomponowany „Zawod k prěnjemu serbskemu swjedźenjej“, zahraty na klawěrje. Wothłós na poskićene twórby bě přewšo wulki, wosebje tež mjez tójšto wosobnymi němskimi měšćanami.
Rólna reforma w Hornjej Łužicy (kónc)
Spjelnił by so tak són mnohich Serbow, wšako běchu łužiscy ryćerkublerjo bjez wuwzaća Němcy.
