Dr. Jan Grólmus
štwórtk, 23. decembera 2021
spisane wot: Manfred Laduš
23. hodownika 1851 narodźi so pozdźiši wučer a šulski direktor dr. Jan Grólmus ratarskej swójbje w Radworju. Wuchodźiwši tachantsku šulu w Budyšinje studowaše wón wot lěta 1866 do 1871 na Katolskim wučerskim seminarje sprjewineho města. Tři lěta bě pomocny wučer w Drježdźanach a Budyšinje. Wot 1874 studowaše na Lipšćanskej uniwersiće a promowowaše 1876 na doktora filozofije. 17 lět wučerješe na Budyskim Katolskim wučerskim seminarje a skutkowaše tež aktiwnje jako předsyda Serbskeje bjesady města. 1893 powołachu dr. Grólmusa za direktora 1. katolskeje šule w Lipsku. W běhu jeho zasłužbneho skutkowanja hač do lěta 1914 nastachu w Lipsku tři dalše katolske šule. Jeho jako pozdźiša antifašistiska wojowarka a žurnalistka znata dźowka dr. Marja Grólmusec narodźi so swójbje 1894 w Lipsku. Wot lěta 1879 bě dr. Grólmus swěrny Maćicar. W Lipsku bě 1893 zhromadnje z fararjom Handrijom Dučmanom Serbske blido załožił. Strowotnych přičin dla poda so 1914 dočasnje na wuměnk a přesydli so zaso do ródneho Radworja. Tam bě sej domske natwarić dał. 17. wulkeho róžka 1924 wón zemrě. Manfred Laduš
Jan Awgust Sykora
póndźela, 20. decembera 2021
spisane wot: Manfred Laduš
19. hodownika 1921 zemrě w Biskopicach farar Jan Awgust Sykora, posledni serbski duchowny w Smělnej (Schmölln) na kromje tehdyšeho serbskeho sydlenskeho ruma. Wón bě so 27. požnjenca 1835 w Malešecach do nahladneje burskeje swójby narodźił. Po maturiće na Budyskim gymnaziju studowaše w Lipsku ewangelsku teologiju a bě zastupowacy senior tamnišeho Serbskeho prědarskeho towarstwa. Wot lěta 1863 do 1899 wón w Smělnej wuspěšnje fararješe. Podawši so na wuměnk přesydli so do Biskopic, hdźež w swójskim domje bydleše. Na zahrodźe wuměnkarskeho statoka dopomina kamjeń na njeho. A při Smělnjanskim Božim domje skedźbnja pomjatny kamjeń na zasłužbneho serbskeho duchowneho. Sykora bě tež wobšěrnu nabožnu literaturu pisał. Z jeho pjera su 1877 ćišćana kniha wo Martinje Lutheru, zběrka „Trójniki“ a „Kłosy a zornjatka“. Wo „Trójnikach“ nasta zwada, kritiki dla Sykora 1886 z Maćicy Serbskeje wustupi, kotrejž bě 25 lět přisłušał. Přełožił bě tohorunja „Lěkečanski stary wučer a jeho syn“. Najznaćiše literarne dźěło Sykory běchu jeho dopomnjenki „W Malešecach před 100 lětami“, kotrež su tež w němskej a jendźelskej rěči wušli.
Narodny partizan
póndźela, 13. decembera 2021
spisane wot: Mikławš Krawc
Dokelž runoprawosć Serbow hač do kónca lěta 1946 dawno hišće zaručena njebě, wutwori so 13. hodownika 1946 kružk młodostnych, zo by ludźi z akcijemi pozbudźował. Hinc Šewc, Achim Brankačk, Jan Rawp a potom tež Jan Wukaš nawjedowachu wot januara 1947 zhotowjenje lětakow a plakatow, zwoprědka pisanych, po tym ćišćanych w zawodźe Pawoła Krječmarja w čěskim Rumburku. Na plakatach njeběchu jenož hesła kaž „Tež naš narod woła za swobodu!“, ale wabili su tež za přizamknjenje k Čěskosłowakskej. Pod materialijemi steješe jako wotpósłar „Narodny partizan Łužica“. Akcije wjedźechu k přepytowanjam ze stron němskich a sowjetskich organow. Ze strony Domowiny wšak předsyda Pawoł Nedo, Arnošt Simon a Jan Šołta k tomu namołwjachu akcije zakónčić. „Pósłachu pak někotrych młodych aktiwistow na studije do Pólskeje, zo by so skónčiło přepytowanje němskeje policije“ – tak pisaše w lěće 2011 čěski wědomostnik Jaroslav Šůla. (Přispomnjenje: Wot Narodneje rady z Prahi 1947 podpěrane akcije, do kotrychž bě tež Fryco Marak ze Smogorjowa zapřijaty, so tohorunja „Narodny partizan Łužica“ mjenowachu.) Mikławš Krawc
Dr. Měrćin Imiš
srjeda, 08. decembera 2021
spisane wot: Manfred Laduš
Knježerski rada a swěrny Maćicar dr. jur. Měrćin Imiš zemrě 1. hodownika 1921 w Drježdźanach. 25. pražnika 1869 bě so wón swójbje sławneho Hodźijskeho fararja Jaroměra Hendricha Imiša narodźił. Mać Mila Imišowa pěsnješe za synka serbske dźěćace basnje. Měrćin Imiš wopyta gymnazij w Budyšinje a Žitawje, tam je tež maturował. Po tym studowaše w Tübingenje, Lipsku a Berlinje prawnistwo a promowowaše na doktora juristiki. Krótki čas bě referendar w Budyšinje, na čož powołachu jeho do zastojnstwa generalneje železniskeje direkcije w sakskej stolicy. Přesadźichu jeho do železniskich direkcijow w Lipsku, na to zaso do Drježdźan, do Kamjenicy, zaso do Lipska a 1917 doskónčnje do Drježdźan. Jeho mać pisaše jemu kulturnje a stawiznisce zajimawe listy. A dr. Imiš wudźeržowaše stajne zwiski ze Serbami we Łužicy, wón bě čłon Serbskeju blidow w Lipsku a Drježdźanach kaž tež towarstwow Čornobóh a Hromadnik w sakskej stolicy. Jako jurist zastupowaše prawa Serbow přećiwo sakskemu knježerstwu. Wosebje 1921 postara so wo to, zo dowolichu wulkemu serbskemu chórej ze 110 spěwarjemi jězbu na koncert w Praze.
Farar, basnik a spisowaćel Jan Wałtar
wutora, 07. decembera 2021
spisane wot: Manfred Laduš
5. hodownika 1921 zemrě na Njeswačanskej farje wosadny farar Jan Wałtar. Pozdźiši ewangelski duchowny, basnik a spisowaćel narodźi so 2. wulkeho róžka 1860 w Burghardswaldźe we wuchodnych Rudnych horinach swójbje němskeho wučerja. Po maturiće na Drježdźanskim Křižnym gymnaziju studowaše wón teologiju w Lipsku. Tam zezna serbskich studentow, nawukny serbsku rěč a wopyta w prózdninach serbski prědarski seminar pola fararja Jaroměra Hendricha Imiša. Hačkuli chcyše so najprjedy z misionarom stać, rozsudźi so za fararja w Serbach.
Wóski z Baerenstamma
pjatk, 03. decembera 2021
spisane wot: Manfred Laduš
3. hodownika před 250 lětami zemrě w Budyšinje prěni na biskopa wuswjećeny tachant Budyskeho tachantstwa Jakub Jan Józef Wóski. Wón bu do zemjanstwa pozběhnjeny a dósta přimjeno de Baerenstamm. Wóski narodźi so 26. pražnika 1692 w Chrósćicach. Na studij teologije w Praze přihotował bě so w čěskim Chomutovje. Kapłanješe najprjedy w Čěskej, po tym w Budyšinje kaž tež w Chrósćicach. W lěće 1734 sta so z kanonikom Budyskeho tachantstwa. Po dźewjeć lětach 1734 bu na tachanta powyšeny a 1752 na biskopa poswjećeny. Wón bě prěni serbski biskop a skutkowaše jara spomóžnje hač do smjerće 1771. W jeho času jako biskop natwarichu Wotrowski Boži dom, po tym zo bě Wóski Wotrowsku wosadu załožił. Wón da wjetšinu Božich domow w katolskich Serbach dale wutwarić a porjeńšić, kaž na přikład w ródnych Chrósćicach. Ralbičanska wosada dósta tohorunja wosebje jeho radu a pomocu. Na Budyskim tachantstwje da wón 1755 wulke wrota a jeje pychu z jandźelomaj a postawomaj swj. Pětra a a swj. Pawoła připrawić. Portal pyši tež pisany wopon Wóskeho z Baerenstamma.
Jan Bartko
wutora, 16. nowembera 2021
spisane wot: Manfred Laduš
16. nazymnika 1821 narodźi so wučer a spisowaćel Jan Bartko žiwnosćerskej swójbje w Drobach pola Minakała. Wón wopyta Krajnostawski wučerski seminar w Budyšinje, na kotrymž staj z nim tehdy pozdźišej serbskaj narodowcaj Korla Awgust Kocor a Jan Bohuwěr Mučink studowałoj. Wučerješe po tym w Delnjej Hórce, Chwaćicach a 33 lět w Nosaćicach. „Bartko bě zakitowar zakonskich prawow serbskeje šule. Bě wojowar jeničkeje mudreje mysle, zo w serbskich šulach so njehodźi z wuspěchom wučić, hač z pomocu serbskeje rěče“, tak pisaše jeho sobuseminarist Jan Radyserb-Wjela wo nim. Bartko wojowaše přikładnje wo prawa Serbow a w lětomaj rewolucije 1848/1849 redigowaše z Radyserbom časopis „Serbski Nowinkar“, bě pismawjedźer Radworskeho Serbskeho burskeho towarstwa, zarjadnik Maćičneho domu, wuběrnik za twar Serbskeho domu a čestny čłon Maćicy Serbskeje. Jeho „Prěnja čitanka za serbske šule“ a „Bibliske stawizny za serbsko-němske šule“ buchu wjackróć nakładowane. Pisaše do Serbskich Nowin, spisa někotre knihi, kaž „Oberlin“, a přełoži oratorij „Nalěćo“ do němčiny. 18. meje 1900 wón w Budyšinje zemrě. Manfred Laduš
Jan Bok
pjatk, 12. nowembera 2021
spisane wot: Manfred Laduš
12. nazymnika 1621 zemrě w Uherskim Brodźe humanist, wučer, basnik a politikar Jan Bok, łaćonsce Johannes Bogatius. Narodźił bě so 25. hodownika 1569 we Wětošowje serbskemu překupcej a měšćanosći. Wobdarjeny hólčec wopyta Drježdźansku Křižnu šulu a gymnazij w Čěskej. Studowaše w Frankobrodźe nad Wódru a we Wittenbergu na magistra filozofije. Bok sta so z wuznamnym humanistom renesansy, kiž basnješe we łaćonšćinje a němčinje. Skutkowaše přewažnje w Słowakskej, kotruž mjenowachu tehdy „Hornju Madźarsku“. 1583 bu w Prešovje na rektora gymnazija powołany. 1599 bu rektor gymnazija w Košicach a z měšćanostu tohole najwjetšeho města wuchodneje Słowakskeje. We wšěch lětach basnješe, a rakuski kejžor Rudolph II. pomjenowa jeho na „krónowaneho poeta“. Přez namocnu napřećiwnu reformaciju w rakuskim kejžorstwje zhubi Bok swoje zastojnstwa, bě přesćěhowany a šěsć lět w Praskej Běłej wěži zajaty. Wućeknywši bu z diplomatom sedmihródskeho wjercha. We Wětowšowskej němskoserbskej dwójnej cyrkwi je trajna wustajeńca wo Boku a zwonka njeje wopomjatna tafla. Manfred Laduš
Jurij Frencl
wutora, 09. nowembera 2021
spisane wot: Mikławš Krawc
4. nazymnika 1921 narodźi so Sokoł, wjelelětny Ralbičanski wjesnjanosta Jurij Frencl. Hižo jako dźěćo započa w skupinje Sokolatow zwučować: w Šołćic hosćencu, na Błažkec łuce, w zymje na Wałdźic žurli („Walčki słomy škitachu wokna“, wón jónu pisaše). Čas žiwjenja staraše so Jurij po tym sam wo sportowy dorost. Jako załožichu po 1945 Sportowu jednotu pod wjednistwom Jurja Grofy, bu Jurij Frencl hrajer koparskeho mustwa. Aktiwnje hraješe hač do lěta 1955. Mjeztym přewza wjednistwo Traktora Ralbicy. 1956 bě iniciator prěnjeje serbskeje wubranki (doby na Młynkec łuce 3:1 přećiwo wubrance Traktora Choćebuskeho wobwoda). Runje tak měješe zasłužbu na tym, zo poda so 1965 prěnja serbska sportowa delegacija do Čěskeje. Na załoženju noweho Serbskeho Sokoła 1993 w Hórkach bu Jurij za čestneho starostu wuzwoleny. 1994 bě wobdźělnik Wšosokołskeho zlěta w Praze. Sakski koparski zwjazk počesći jeho ze złotej jehłu. Wo spomóžnym skutkowanju Frencla na čole Ralbičanskeje gmejny swědči wuběrne wuwiće wsy: nowe domy a puće, pěstowarnja, nowa šula, Stadion přećelstwa. Jurij Frencl zemrě 20. awgusta 2011. Mikławš Krawc
Cecilija Hajnec
póndźela, 27. septembera 2021
spisane wot: Manfred Laduš
Wučerka, šulska nawodnica w Konjecach a wjelelětna dirigentka Ralbičanskeho wosadneho chóra „Lilije“ je 20. požnjenca 1996 we Worklečanskej chorowni zemrěła. Do toho bě krótki čas w Chróšćanskej starowni swj. Ludmile přebywała. Wona bě so 18. smažnika 1913 swójbje wučerja a spisowaćela Mikławša Hajny narodźiła. Po maturiće w Biskopicach studowaše w Drježdźanach wučerstwo a nastupi 1940 w Rudnych horinach a po tym w Mišnje prěnjej městnje jako wučerka. Po wójnje wróći so wona do Delan. „Hajnec wučerka“, kaž ludźo k njej rěkachu, wuwučowaše delansku dźěćinu w Konječanskej šuli, bě jara woblubowana. Wot lěta 1946 hač do 1972 dowěrichu jej nawod šule. Hišće jako rentnarka je po potrjebje w šuli jako wučerka wupomha. Kaž jeje nan bě tež Cecilija Hajnec hudźbnje a basnisce wobdarjena. Jako swěrna katolska křesćanka dirigowaše dlěje hač tři lětdźesatki Ralbičanski wosadny chór, kotryž rěkaše pozdźišo zaso kaž předchadniske towarstwo Lilija. Wona je tež někotre serbske spěwy a kěrluše pěsniła, z chórom nazwučowała a při přednjesenju wuběrnje dirigowała. Manfred Laduš
