Jan Kušk

štwórtk, 19. decembera 2024 spisane wot:
Ludowy herc, šewc a korčmar Jan Kušk zemrě jako 78lětny 19. hodownika před sto lětami we Worklecach. Kušk narodźi so 20. jutrownika 1846 w Lišej Horje pola Njeswačidła jako syn chěžkarja. Wón nawukny powołanje šewca a skutkowaše potom jako tajki a jako korčmar w Nowoslicach, Kukowje a Smječkecach. Nawukny we Worklecach pola šewca a huslerja ­Michała Hórnika – wuja, fararja a wótčinca, duchowneho samsneho mjena – zdobom hraće na serbskich huslach. Wón hudźeše jako posledni w katolskich Serbach na třitrunatych serbskich huslach a to na kwasach abo swjedźenjach. Čěski narodny wuměłc Ludvík Kuba molowaše 1923 portret ­Kuški před jeho domskim. Ludowe melodije, spěwy a reje zapisowaštaj dr. ­Arnošt Muka a čěski ludowědnik Adolf Černý mjez druhim pola Kuški. Jeho rěkachu ­ludźo tež Smječkečanskeho huslerja. Manfred Laduš

Arnošt Simon

srjeda, 18. decembera 2024 spisane wot:

18. hodownika 1974 zemrě w Budyšinje narodny prócowar, knihikupc a ludowy awtor Arnošt Simon. Jeho pochowachu na Mikławšku kaž mandźelsku Hanu. Wona pochadźeše z Hrubjelčic a bě přistajena Instituta za serbski ludospyt. Na jeju narownym kamjenju na zapadnej stronje pohrjebnišća čitachmy słowa Ćišinskeho: „Měć w Serbach posledni měr, chcu dom, spać w Serbach změrom jenož móžu.“

Arnošt Simon narodźi so 2. jutrownika 1905 jako syn ratarskeje dźěłaćerki na knježim dworje w Zubornicy. Wón nawukny powołanje knihiwjazarja w Niskej a dźěłaše jako tajki wot 1923 w Smolerjec knihićišćerni, doniž jemu nacije jako aktiwnym Domowinjanej a politisce njespušćomnym w ćišćerni dźěłać njezakazachu. Naš nan, kotryž bě tohorunja přistajeny pola Smolerjec, powědaše mi často, kak su Arnošta, jeho a dalšich kolegow 1932 SA-mužojo přebili. Woni běchu přećiwo wustupowanju nacijow w Budyšinje protestowali.

Kito Komer

wutora, 17. decembera 2024 spisane wot:
Delnjoserbski wučer Kito Komer narodźi so 3. hodownika 1814 w Radojzu do serbskeje prosteje swójby. Maturowaše w Budyšinje a po tym wopyta wučerski seminar w Starej Darbni (Altdöbern) w Delnjej Łužicy. Wot lěta 1841 do jeho smjerće 21. nalětnika 1870 wučerješe w Njabožkojcach a wuwučowaše wjesne dźěći tež w jich serbskej maćeršćinje a staraše so swědomje wo serbowanje šulerjow a wo to, zo woni tež serbsce spěwachu. Kito Komer lubo­waše jara spěwanje a zapisowaše sej swědomiće serbske ludowe spěwy z Njabožkojc a wokolnych wsow. Komer podpěraše spušćomnje a wěcywustojnje Jana Arnošta Smolerja wot lěta 1838 při zapisanju serbskich ludowych spěwow, kotrež wozjewi młody Smoler potom w dwuzwjazkowej zběrce „Volkslieder der Wenden in der Ober- und Niederlausitz. Pjesnički hornych a delnych Łužisich Serbow“. Tehdy załožene serbske spěwne towarstwa w kónčinje material dźakownje wužiwachu. Zwjazkaj tuteje wažneje ludowědneje zběrki buštej 1841 a 1843 w Grimmje ćišćanej a 1953 a 1984 w Berlinje a w Ludowym nakładnistwje Domowina w Budyšinje znowa wudawanej. Manfred Laduš

Jan Pawoł Křižan

pjatk, 13. decembera 2024 spisane wot:
12. hodownika 1854 narodźi so w Sćijecach do burskeje swójby pozdźiši farar a předsyda Maćicy Serbskeje Jan Pawoł Křižan. Po maturiće w Budyšinje studowaše wón w Lipsku, Tübingenje a Jenje ewangelsku teologiju. Wot lěta 1881 do 1883 bě duchowny w Kamjencu, hdźež tež serbsce prědowaše. 1883 bu farar we wulkej Hodźijskej wosadźe hač do smjerće 22. małeho róžka 1923. W Kamjenskim času zasadźowaše so tam za wožiwjenje serbskeje wučby. Najwažniše w skutkowanju Křižana bě, zo bu 1903 za předsydu Maćicy Serbskeje wuzwoleny. Wažne zastojnstwo wukonješe nimale 20 lět. Křižan zastupowaše konserwatiwnu politiku a bě mjez druhim přećiwo załoženju Domowiny jako třěšny zwjazk serbskich towarstwow 13. oktobra 1912 we Wojerecach. Wón měnješe, zo jenož Maćica serbski lud zastupuje a zo je Domowina njetrjebawša. Wón spisa někotre nabožinske basnje a přinoški za časopis Pomhaj Bóh a za Misionski Posoł, kotryž tež 14 lět redigowaše. Nimale štwórć lětstotka staraše so wo wudaće ewangelskeje protyki „Předźenak“. Jako młody duchowny je tež někotre nabožinske spisy wudał. Manfred Laduš

Bohuchwał Benedikt von Šěrach

póndźela, 09. decembera 2024 spisane wot:
Prěni zemjan sławneje serbskeje farskeje swójby Šěrachec bě prof. dr. Bohuchwał Benedikt ze Šěrach, kotryž 7. hodownika 1804 w Altonje zemrě. Wón narodźi so 13. junija 1743 jako syn fararja Křesćana Bohuchwała Šěracha w Holzkirchu blisko Lubanja a bě kuzenk sławneho pčołarja a Budyšinskeho fararja Hadama Bohuchwała Šěracha, na kotrehož 300. narodniny lětsa spominachmy. Bohuchwał Benedikt ze Šěrach njesta so kaž jeho nan a dalši přiwuzni z duchownym. Wón studowaše w Lipsku filologiju, bu priwatny docent w Halle nad Solawu, hdźež habilitowaše. W Helmstedće bu na uniwersitneho profesora powołany. Wón slědźeše wobšěrnje wo stawiznach a statnoprawniskich naležnosćach, při čimž sta so tole w zajimje feudalnych knježkow. Jeho najwažniše dźěło bě kniha wo žiwjenju kejžora Korle VI. z Habsburgskeho rodu. Jeho dźowka kejžorka Maria Theresia z Rakuskeje spožči na to rodźenemu Hornjołužičanej prawo zemjanstwa. Bohuchwał Benedikt ze Šěrach bě přećiwnik rozswětlerstwa a tež Wulkeje francoskeje byrgarskeje rewolucije.

Jurij Mucha

pjatk, 06. decembera 2024 spisane wot:

K sławnym ewangelskim serbskim braškam słušeše Jurij Mucha, kotryž je před 90 lětami w Tranjach (Drehna) pola Delnjeho Wujězda w 75. žiwjenskim lěće ­zemrěł. Narodźi so jako syn chěžkarja 15. wulkeho róžka 1860 we Wulkich Ždźarach. Dźěłaše w ratarstwje a přizasłužeše sej jako składnostny dźěłaćer na małych wjesnych předewzaćach něšto ­přidatnych pjenjez. Woženi so do małeho ratarstwa w Tranjach, kotrež čas žiwjenja wobhospodarješe. Hižo jako 18lětny nadarjeny pachoł, kiž derje spěwaše a rady žortowaše, přiswoji sej trěbnu wědu a kmanosće­ brašćenja a za to trěbne pěsnje a narěče.

Před sto lětami, 4. decembra 1924, narodźi so Cyril Nawka jako 12. dźěćo Nawkec swójbje w Radworju. Nan Michał Nawka bu za čas fašizma wulkopřerady dla wobskorženy a 1937 ze swójbu z Radworja do Kamjenicy wuhnaty. Cyril bu 19lětny nazymu 1943 do wójny na wuchodnu frontu do Ruskeje sćazany, hdźež bu na lěwej ruce ćežko zranjeny. Přiwšěm dyrbješe hač do kónca wójny pola infantrije słužić. We wójnskej jatbje dźěłaše někotre měsacy pola bura w Delnjej Sakskej, doniž nazymu 1945 domoj njetwochny. 1946 zmandźeli so z Hanu Cyžec a přesydli so do Wotrowa. Tam załoži cyrkwinski chór, kotryž nimale 50 lět nawjedowaše. Runočasnje započa na pišćelach hrać a cyrkwinske wobrjady na wšěch 40 lět přewodźeć. ­Melodiju serbskeho Wótčenaša, kiž je so do wosadnika přiwzała, je Cyril Nawka po Druhim Vatikanskim koncilu skomponował. Wona so jako „młodźinska“ we wšěch wosadach spěwa. Nimo toho stwori melodiju za „Wotrowsku Božu mšu“ – order missy. Tež wona so w serbskich wosadach spěwa. Bamž Jan Pawoł II. je jeho w lěće 1985 z rjadom Pro Ecclesia et Pontifice počesćił. Maltezojo pasowachu jeho w lěće 1987 na „Magistralneho ryćerja“.

Jan Lajnert

póndźela, 25. nowembera 2024 spisane wot:
„Basnik serbskeje hole“ rěkachu wučerjej, spisowaćelej a narodowcej Janej Lajnertej, kotryž 14. nowembra 1974 w Rozwodecach zemrě. Narodźi so jako syn dźěłaćerja a chěžkarja 22. meje 1892 w Rakecach. Wopyta wučerski seminar w Rychbachu a wučerješe w pruskej Hornjej Łužicy, mjez druhim w Běłej Wodźe, Holi a wot 1922 do 1934 w Delnim Wujězdźe jako kantor a wučer. Lajnert bě čłon tamnišeho Serbskeho towarstwa Zahrodka, dirigowaše jeho chór kaž tež chóraj serbskeju towarstwow Handrij Zejler we Łazu a Statoka w Minakale wěsty čas. 1934 wuhnachu jeho nacije do němskich kónčin. Po 1945 bě hač do 1950 docent a direktor Serbskeho wučerskeho wustawa w Radworju a direktor šule w Bošecach. Zahe započa Lajnert do ­nowin dopisować a basnić. Napisa 1923 reportažu „Serbska hola“ a pjeć lět po tym wuńdźe zběrka jeho lyriki „Wyskow sapy, sylzow kapy“. Po lěće 1950 zaso pisaše a basnješe. W LND wuńdźetej zběrka basnjow „Šěrik, měrik, bałdrijan“ a powědančko „Žana chójna přewysoka“ wo swojim dźěćatstwje. Za šulske potrjeby spisa „Rostlinske mjena serbske-němske-łaćonske“. Domowina spožči jemu lěta 1962 ­Literarne myto. Manfred Laduš

Jurij Měrćin

srjeda, 09. oktobera 2024 spisane wot:
3. winowca 1924 narodźi so pozdźiši žurnalist a kulturny wědomostnik Jurij Měrćin w Kołwazu (Kohlwesa) blisko Bukec do serbskeje burskeje swójby. Wón wopyta Budysku ratarsku fachowu šulu. Bě potom redaktor za ratarstwo a pozdźiši wjelelětny naměstnik šefredaktora dźenika Nowa doba. Wot lěta 1958 pisaše jara rady přinoški a reportaže wo ratarstwje w Hornjej Łužicy a wo wuwiću na drustwowe wsy kaž tež wo problemach a kul­turnym žiwjenju na wsach. Sam zeznach Jurja Měrćina jako młody žurnalist No­weje doby. Běše přećelny a pomocliwy ­wicešef­ redakcije, kotryž pak tež wysoke žadanja staješe. Wobdźiwach jeho, kak z małej noticnej knižku w ruce šefsekretarce Lorje Kowarjowej abo Monice Kilankowej, Mari Wjeńcynej a Martinje Staffethowej dołhe teksty swobodnje diktowaše. Studowaše w Lipsku kulturne wědomosće. Wot 1967 bě docent na Drježdźanskej kulturnej akademiji. 1966 spožčichu jemu Statne myto Ćišinskeho. Jurij Měrćin bě čestnohamtski funkcionar Demokratiskeje burskeje strony a wjelelětny zapósłanc wobwodneho sejma. 11. požnjenca 1977 znjezboži smjertnje pola Spytec.

Bjedrich Awgust Bergan

štwórtk, 19. septembera 2024 spisane wot:
15. požnjenca 1824 narodźi so farar Bjedrich Awgust Bergan w Dołhej Boršći jako syn kantora a wučerja Jana Bergana. Swojeho nadarjeneho syna pósła na Budyski gymnazij, hdźež bě z čłonom towarstwa Societas Slavica Budissinensis. Pokročowaše na Zhorjelskim gymnaziju a maturowaše „z chwalbu“. Na Wrócławskej uniwersiće studowaše Bergan teologiju. Po tym běše štyri lěta w Rózborku a wot 1852 do 1898 z woblubowanym fararjom we Wulkich Zdźarach. Serbsku rěč a zmyslenje spěchowaše. Kruće škitaše serbstwo před germanizaciju pruskeho stata a měješe při tym swojich wosadnych za sobu. Bergan bě wot załoženja z čłonom Maćicy Serbskeje a wot 1897 samo čestny Maćicar. Wón bě přećel susodneho fararja a basnika Handrija Zejlerja z Łaza. Z hamtskim bratrom Jaroměrom Hendrichom ­Imišom w Hodźiju haješe dobre zwiski. Jako wuměnkar přesydli so 1898 do Drježdźan, hdźež 1901 zemrě. Pochowany pak bu we Wulkich Zdźarach. Wosada postara so wo mólbu, na kotrejž je zwobraznjeny. Tutu ­powěsnychu potom do cyrkwinskeje rum­nosće „Wón bě swěrny serbski wótčinc, kiž serbstwo spěchowaše a škitaše.

HSSL25

Chróšćan Šulerjo

nowostki LND

Nowe poskitki knihow LND namakaće w lětušim wudaću Nowinkarja!

Nowinkar 2025