Nadpad na ZSSR
srjeda, 22. junija 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens rano před 75 lětami zahaji hitlerska Němska swój złóstniski nadběh na Sowjetski zwjazk (ZSSR), z čimž stupi 1. septembra 1939 ze zachribjetnym nadpadom Wehrmachty na Pólsku zahajena Druha swětowa wójna do noweho rozsudneho boja. Němska bě z 3 050 000 wojakami, 3 350 tankami, 600 000 jězdźidłami a 650 000 konjemi mjez Baltiskim a Čornym morjom do ofensiwy stupiła. Jej přidruži so poboku Hitlera wojowacych 650 000 rumunskich, madźarskich, słowakskich a finskich wojakow. Hačkuli běštej Němska a ZSSR w awgusće 1939 zwjazkarski pakt podpisałoj, přikaza Hitler w juliju 1940 operaciju „Barbarossa“ – wójnu ze Sowjetskim zwjazkom – dołhodobnje za 15. meju 1941 přihotować. Trajacych wojowanjow na Balkanje, předewšěm w Grjekskej, dla přesunychu nadpad na 22. junij 1941. W prěnich měsacach nadběha němske wójsko spěšnje postupowaše a wobsadźi Běłorusku, Baltikum, Ukrainu a dźěle Ruskeje. Před Moskwu a pola Stalingrada poćerpje wone prěnje wulke poražki. Wójna skónči so 8. meje 1945 z dobyćom nad nacistiskej Němskej. Manfred Laduš
Sakska wobsadźena
wutora, 21. junija 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Po pjećdnjowskim nadběhu wobsadźi pruske wójsko 20. junija 1866 cyłu Saksku, po tym zo bě 16. junija pruski kral Wylem I. zwjazkarjam Rakuskeje – Sakskej, Hannoverej a Kurhessenskej – wójnu wozjewił. Přičina bě rozkora mjez Pruskej a Rakuskej Schleswigsko-Holsteinskeje dla, kotruž běštej němskej wulkomócnarstwje po dobyćerskej wójnje přećiwo Danskej 1864 wobsadźiłoj. Pruska chcyše Rakusku z Němskeho zwjazka wutłóčić a žadaše sej wot Rakuskeje wobsadźeny Holstein za sebje. Hižo w meji 1866 bě so 1. pruska armeja pod princom Bjedrichom Korlu Pruskim wokoło Zhorjelca, Rychbacha, Grodka, Wojerec a na wsach při prusko-sakskej hranicy w Hornjej Łužicy koncentrowała. Dopołdnja 16. junija pruscy wojacy hranicu překročichu a zdobychu Lubij. 17. junija wobsadźichu Budyšin, Biskopicy a Kamjenc. Sakska armeja cofaše před Prusami do sewjerneje Čěskeje a zjednoći so tam z rakuskim wójskom. 3. julija 1866 poćerpje wone blisko Hradeca Královeho wulku poražku, kotraž rozsudźi dobyće Prusko-rakuskeje wójny. Manfred Laduš
Wilhelm Szewczyk
srjeda, 08. junija 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens před 25 lětami zemrě w Katowicach pólski spisowaćel, publicist, přełožer a horliwy přećel Serbow Wilhelm Szewczyk. „Wón je mnohe basnje a prozowe twórby serbskeje literatury do pólšćiny přełožił a takle našemu mjenu wulke słužby wopokazał,“ rěkaše w kondolencnym lisće Zwjazka serbskich wuměłcow. W Hornjej Šleskej rodźeny Polak wozjewi 1932 swoju prěnju baseń „Kochaj śląską, ziemię,“ a běše redaktor měsačnika Fantana. Po lěće 1945 bě sobudźěłaćer a zamołwity redaktor časopisow Odra, Przemiany, Życie Literackie a najdlěje Poglądow. Szewczyk wudźeržowaše wuske přećelske styki ze Serbami, předewšěm ze spisowaćelemi, witaše jich často w Katowicach a bě tež we Łužicy. Wón wozjewi a přełoži něhdźe 50 dźěłow wo Serbach a našej literaturje. Z jeho pjera su knihi kaž „Podróż na Łużyce“ (1973) a wo swojich zetkanjach z nowinarku a basnjerku Minu Witkojc „Portret Łużyczanki“ (1948), „Wječor z Minu Witkojc“ (1976 w LND) a delnjoserbska wersija 1977 w LND kaž tež „Lawa kćěje a druhe powědančka“ (LND 1978). Manfred Laduš
Jan Pjech
wutora, 07. junija 2016
spisane wot: Manfred Laduš
8. junija před 275 lětami zemrě duchowny Budyskeje Michałskeje wosady Jan Pjech, kiž bě so 5. nowembra 1707 wobchodnikej w tehdy ryzy serbskim Wjelećinje narodźił. Po maturiće w Budyšinje studowaše wón teologiju w Lipsku a bě aktiwny čłon tamnišeho Serbskeho prědarskeho towarstwa. 1731 powołachu jeho za diakona Budyskeje Michałskeje wosady, w kotrejž je lětdźesatk zasłužbnje skutkował. Farar Pjech bě nadarjeny prědar, mnohe jeho prědowanja buchu ćišćane. Wón zeserbšći nabožne spisy a tójšto kěrlušow. Pjatnaće z nich je w lěta 2010 w LND wudatych Spěwarskich za ewangelskich Serbow, mjez nimi „Jezus, moja nadźija“ a Paula Gerhardtowe kěrluše kaž „Hlej, swěće, hladaj horje“, „Ćehń nutř do swojoh hrodu“ a „Hlej, tam dźe Bože jehnjatko“. Pjech postara so 1736 wo nowonakład Noweho zakonja a měješe wažny podźěl na nowowudaću Serbskich spěwarskich fararja Jana B. Kühna. Najznaćiši wšak bě Pjech załoženja po nim pomjenowaneje serbskeje knihownje Michałskeje wosady dla, kotraž pak je so bohužel zhubiła. Manfred Laduš
Župa Delnja Łužica
wutora, 31. meje 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens před 25 lětami zeńdźe so w Choćebuzu 50 předsydow Domowinskich skupin a čłonow předsydstwow delnjołužiskich župow Choćebuz, Gubin/Baršć, Grodk a Kalawa/Lubin na delegatnu konferencu. Po čiłej diskusiji wobdźělnicy wobzamknychu zjednoćić štyri župy do jedneje, a to z mjenom Delnja Łužica. Wona wopřiješe 60 skupin z nimale 2 500 sobustawami. Delegaća wotpokazachu namjety, delnjołužisku Domowinu wot Hornjeje Łužicy dźělić, a rozsudźichu so za serbsku zhromadnosć. Młoda diplomowa etnografka Uta Hentšelowa z Błótowskeho muzeja Lubnjow dósta dowěru delegatow jako županka. Do předsydstwa noweje župy wuzwolichu dwaceći čłonow, a štyrjoch delegatow namjetowachu za čłonow Zwjazkoweho předsydstwa Domowiny. Jurjej Kochej spožčichu dowěru, kandidować na 2. hłownej zhromadźiznje třěšneho zwjazka 15. junija 1991 we Wětrowje za městopředsydu Domowiny, na čož bu tam tež wuzwoleny. Župa Delnja Łužica je hač donětka najsylniša serbskeho třěšneho zwjazka po ličbje skupin a čłonow. Manfred Laduš
Bohumil Modrý
štwórtk, 26. meje 2016
spisane wot: Mikławš Krawc
Serbam, kotřiž po wójnje w Čěskej přebywachu, drje je mjeno Bohumil Modrý znate. W lěće 1916 rodźeny pozdźiši inženjer bě rjek narodneho mustwa Čěskosłowakskeje na lodohokejowych swětowych mišterstwach 1949. „Bóža“ Modrý steješe we wrotach a měješe wosebje w finalnej hrě w Stockholmje přećiwo Kanadźe wuznamny podźěl na dobyću 3:2. Samo Jurij Koch w swojej knize „Zabych ći něšto rjec“ pisa, kak serbscy gymnaziasća we Warnoćicach hry při radiju sćěhowachu („a Modrý zaso raz nadběh wotwobara“). Ale jenož lěto pozdźišo su Modreho a dalšich jědnaće lodohokejistow narodneje wubranki w Praze zajeli. Bě to do wotlěta na swětowe mišterstwa w Londonje. Čěska stasi jim wumjetowaše, zo chcychu w Jendźelskej wostać. Modreho zasudźichu k 15 lětam jastwa. W uranowych podkopkach rudnohorinskeho Jáchymova dyrbješe ćežko dźěłać. 1955 bu pušćeny. Hakle 46lětny wón 1963 na sćěhi jatby zemrě. Wo dóńće lodohokejoweje legendy zhoniće w knize „Jáchymov“ awtora Josefa Haslingera (nakładnistwo S. Fischer 2011). Mikławš Krawc
Cyłk spěwarskich towarstwow 25 lět
srjeda, 25. meje 2016
spisane wot: Manfred Laduš
24. meje 1991 zeńdźechu so zastupnicy serbskich chórow w Budyskim Serbskim domje a wutworichu po čiłej diskusiji Zwjazk serbskich spěwarskich towarstwow (ZSST). Za jeho předsydu wuzwolichu Achima Brankačka, za městopředsydu Křesćana Baumgärtela. Za hłowneho dirigenta powołachu hudźbneho direktora Jana Bulanka. Zwjazk koordinuje prócowanja wo pěstowanje serbskeho spěwa, ma organizować spěwne swjedźenje a předstajenja oratorijow kaž tež hajić zwiski z druhimi ćělesami w słowjanskim wukraju, w Němskej a z tymi narodnych mjeńšin. Na załoženju ZSST před 25 lětami zastupjene běchu chóry Meja, Delany, Lipa, Budyšin, 1. serbska kulturna brigada, Šule Ćišinskeho z Pančic-Kukowa a Serbskeje wyšeje šule Budyšin. Chóry Delnjeje a srjedźneje Łužicy přistupichu něšto dnjow po tym. Slěborny jubilej woswjeći ZSST z koncertomaj 4. junija w Choćebuzu a dźeń po tym w Budyskim Němsko-Serbskim ludowym dźiwadle.
Manfred Laduš
Dr. Jan Pětr Jordan
pjatk, 20. meje 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens před 125 lětami zemrě we Wienje publicist, lektor, nakładnik a spěchowar słowjanskeho narodneho wozrodźenja dr. Jan Pětr Jordan. Po nim je dróha při Budyskim dwórnišću pomjenowana. 15. februara 1818 narodźi so Jordan burskej swójbje w Čěškecach. Pozdźišo jako chowanc Praskeho Serbskeho seminara studowaše filozofiju a słowjanske rěče. Čěski wótčinc Václav Hanka zbudźi w nim hordosć na serbstwo a wšosłowjanstwo. W Praze wuda Jordan 1841 gramatiku serbskeje rěče. Doprědkarskich słowjanskich aktiwitow dla jeho rakuska policija z Čěskeje wupokaza. Lěta 1842 wuda časopis Jutrnička. Na Lipšćanskej uniwersiće promowowaše 1843 na doktora filozofije a bě tam lektor za słowjanske rěče a literaturu. Wudawaše časopis Slavische Centralblätter kaž tež Lětopis za słowjansku literaturu, wuměłstwo a wědomosć, w lětomaj 1848 a 1849 zhromadnje z Janom A. Smolerjom. Jordan přełožowaše ruskeho spisowaćela Belinskeho a Čecha Palackeho do němčiny, bě nakładnik a knihikupc. Po lěće 1855 bě jenož hišće wuspěšny předewzaćel. Manfred Laduš
Jurij Winar
srjeda, 11. meje 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens před 25 lětami zemrě zasłužbny dirigent, komponist, spisowaćel, lawreat Narodneho myta NDR a Myta Ćišinskeho Jurij Winar. Wón bě so 20. nowembra 1909 w Radworju swójbje žiwnosćerja a listonoša narodźił. Po studiju pedagogiki a hudźby w Drježdźanach sta so z wučerjom, kotrehož nacije 1934 z Łužicy wuhnachu. Po wójnje dirigowaše wón Radworsku Meju, tak tež jeje historiski koncert ze sowjetskimi oficěrami 12. awgusta 1945 w Budyskim dźiwadle, a serbski wučerski chór. 1952 załoži Serbski ludowy ansambl a bě hač do lěta 1960 jeho prěni intendant. Po tym nawjedowaše Budysku hudźbnu šulu, kotraž wutwori wotnožku w Chrósćicach. Winar skomponowa hudźbu za mnohe masowe, žortne a dźěćace spěwy, kaž „Naša chorhoj“, ale tež hudźbu za filmy DEFY ze serbskej tematiku. W LND wuńdźechu z jeho pjera knihi kaž „Farar a Mathilda“, „Šerjenja a błudnički“, „Hrěšna wjes“, „Kisy kał a w mlóce jahł’“. Wón zestaja na 20 spěwnikow, kaž „Młoda garda smy našeho ludu“, „Naš spěw“, „Z młodej mocu“, „Wjasele spěwajmy“. Manfred Laduš
Filip Jakubaš
wutora, 10. meje 2016
spisane wot: Mikławš Krawc
9. meje 1966 zemrě w Šěrachowje wučer, słownikar a Sokoł Filip Jakubaš, młódši bratr fararja dr. dr. Józefa Jakubaša. 27. apryla 1895 w Bójswecach rodźeny Filip sta so po wuchodźenju Tachantskeje šule a Katolskeho wučerskeho seminara w Budyšinje wučer na wjacorych městnach, najdlěje wot 1919 do 1933 w Njebjelčicach. Tam załoži 16. měrca 1924 sobu jednotu Serbskeho Sokoła a bu jeje starosta. 1930 wuzwolichu jeho za župana noweje sokołskeje župy „Ćišinski“, do kotrejež słušeše sydom jednotow z katolskich stron. Antifašistiskeho wustupowanja dla bu Jakubaš hižo 1933 ze Serbow wupokazany. Wučerješe w Häslichu, Šěrachowje a Schmiedebergu. Za čas Druheje swětoweje wójny bě wojak. 1945 a 1946 měješe wučerske městno w Budestecach, 1. septembra 1947 powołachu jeho na Serbski gymnazij w čěskich Warnoćicach. W lětach 1951 do 1960 bě wědomostny sobudźěłaćer Instituta za serbski ludospyt. Tam dźěłaše na wulkim Hornjoserbsko-němskim słowniku, kotryž je 1954 wušoł. Tónle słownik bě wjele lět njeparujomna pomoc w kubłanišćach a institucijach. Mikławš Krawc
