Hanzo Njepila
póndźela, 01. awgusta 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens před 250 lětami narodźi so prěni serbski ludowy spisowaćel Hanzo Njepila chudej roboćanskej swójbje w Rownom. Młody Hanzo chodźeše štyri zymske počasy wjesnemu krawcej do šule, bě jara pilny a wědylačny. Łažeše rady na wysoke štomy a wobhladawaše sej wottam wsy Slepjanskeje wosady, štož je pozdźišo rjenje wopisał. Wot nana Mateja přewza staršisku žiwnosć a mjenowaše so nětko połbur. Awtentisce a w dobrej slepjanšćinje wopisowaše wón w 30 rukopisach žiwjenje a myslenje serbskich holanow w Mužakowskim stawnym knjejstwje. Sta so tak z našim prěnim ludowym spisowaćelom, kiž chcyše domoródnu narěč na spisownu serbšćinu pozběhnyć. Njepila zemrě 20. junija 1856, a wjetšinu jeho rukopisow dachu jemu sobu do rowa. Někotre zachowane wozjewi farar Matej Handrik 1896 w Časopisu Maćicy Serbskeje. Roža Šenkarjowa, Kito Lorenc a najwobšěrnišo dr. Pětš Milan Jahn su žiwjenje a spisy Njepile hódnoćili a wopisali. Njepilic statok bu na muzej wutwarjeny a něhdźe 15 lět skutkuje tam jara zasłužbnje towarstwo Njepilic dwór. Manfred Laduš
Jan Awgust Pohonč
štwórtk, 14. julija 2016
spisane wot: Manfred Lauduš
13. julija 1841 narodźi so wučer a serbski spěchowar Jan Awgust Pohonč swójbje žiwnosćerja w Nowej Wsy nad Sprjewju. Na Budyskim Krajnostawskim wučerskim seminarje spěchowaše jeho direktor Dressler. Pohonč wučerješe w Malešecach, w swojej ródnej wsy a pjeć lět w Liberecu. Bě přiwisnik doprědkarskeje pedagogiki Pestalozzija a Diesterwega a wobsedźeše wobšěrnu pedagogisku knihownju. Jeho přichodny nan bě zapósłanc krajneho sejma Fanauer z Bobolc. 1876 powołachu Pohonča za direktora měšćanskeje šule Tharandt. Wot 1882 do 1904 bě wón direktor Lipšćanskeje banki Gothaskeje žiwjenskeje zawěsćernje. W Lipsku nawjedowaše Serbske blido a podpěrowaše chudych studentow. 48 lět bě swěrny čłon Maćicy Serbskeje. Při połoženju zakładneho kamjenja za Serbski dom 1897 porěča wón w mjenje Lipšćanskich Serbow. Za Serbske Nowiny, Łužičana a kalender Předźenak spisa tójšto powučnych přinoškow, kaž „Kak Serb přistojnosć a strowosć haji“. 1864 wuńdźe jeho knižka „Napoleon I. a jeho wójna“. Pohonč zemrě 16. junija 1909 w Lipsku. Manfred Laduš
Bitwa nad Sommu
póndźela, 11. julija 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Před sto lětami howrješe wot spočatka julija hač do srjedź nowembra na sewjeru Francoskeje nad rěku Somme surowa bitwa. 245 kilometrow dołha rěka Somme žórli so blisko Saint Quentina a zaliwa so do Ärmeloweho kanala. Sewjernje Sommy běchu stejnišća němskeho wójska, jim napřećo stejachu francoske a britiske jednotki. Rozkazowarjo armejow zwjazkarskeju krajow Entente přikazachu swojim wojakam, němsku frontu nad Sommu mócnje nadběhować, ju přełamać a tak přewrót na zapadnej fronće Prěnjeje swětoweje wójny docpěć. Hač do kónca awgusta su so Jendźelčenjo a Francozojo na 40 kilometrow dołhej fronće nadběha jenož wosom kilometrow do němskeje fronty zadobyli. 15. septembra zasadźi Entente prěni króć nad Sommu tanki w swětowej wójnje. Njehladajo na to zadobychu so nadběhowarjo hač do 15. nowembra jenož dwanaće kilometrow do němskeje fronty, kotraž wosta kruta. W běhu štyriapoł měsaca trajaceje krawneje a bjezzmysłoweje bitwy nad Sommu padny 750 000 jendźelskich a francoskich wojakow a nimale poł miliona němskich. Manfred Laduš
Nowy Serbski dom
pjatk, 08. julija 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens před 60 lětami bě II. zjězd Serbow w Budyšinje, na kotrymž přepoda čłon politběrowa CK SED prof. Fred Oelßner Serbski dom na Póstowym naměsće Domowinje. 1947 započachu dźěłowe brigady Serbskeje młodźiny rozpadanki we wójnje zničeneje Lessingoweje šule wotwožować. 24. awgusta 1947 połoži tam předsyda Maćicy Serbskeje dr. Jakub Wjacsławk zakładny kamjeń za nowy Serbski dom. Dokelž so z twarom dlěješe, přepoda předsyda Domowiny Kurt Krjeńc pozdźišo twarnišćo statej, zo by so z jeho pomocu Serbski dom dotwarił. Jeho wotewrjenje 8. julija 1956 bě zwjazane z wobšěrnym programom II. zjězda Serbow na pjeć městnach Budyšina a z premjeromaj SLA a Serbskeho ludoweho dźiwadła. Šěsćstow porow wuhotowaše rejwansku masowu scenu, za kotruž bě prof. Bernhard Wosiena choreografiju na serbske ludowe melodije stworił. Masowy chór zanošowaše młodźinske a narodne spěwy. Swjedźenski ćah ze 27 wobrazami předstaji tysaclětne stawizny serbskeho ludu a jeho bój přećiwo potłóčowanju. Manfred Laduš
Wubranka 60 lět
srjeda, 06. julija 2016
spisane wot: Mikławš Krawc
We wobłuku zjězda Serbow 1956 w Budyšinje dožiwichu přihladowarjo na Młynkec łuce 6. julija nawječor koparsku hru mjez serbskej wubranku a mustwom Traktora z Choćebuskeho wobwoda. Do toho wotměštej so 29. junija w Šunowje (3:3 přećiwo sowjetskim wojakam z Kinsporka) a 1. julija we Worklecach (dobyće 3:2 mustwa A přećiwo mustwu B) přihotowanskej zetkani. W Budyšinje nastupichu slědowacy serbscy koparjo: z Ralbic Čóška, Krawc, Narćik, J. Nowak, Statnik a Šołta; z Hórkow Kawš, Lejnert a Pjetaš; z Chrósćic Dórnik a z Pančic-Kukowa P. Nowak. Serbska wubranka doby přez wrota Jurja Nowaka (tehdy hižo 34lětny), Pawoła Nowaka a Jana Dórnika zasłužbnje z 3:1. Feliks Statnik jědnatku njepřetwori. Před 60 lětami mějachmy potajkim prěnje hry serbskeje wubranki, hačrunjež přewjedźe so w lěće 1933 we Worklecach zetkanje wubranki A a B (mustwo B bě z 5:4 dobyło). Hakle 1959 dožiwichmy dalši wustup reprezentatiwneho serbskeho mustwa. Jan Macka w Chrósćicach ma dokładny přehlad wšěch hrow wot lěta 1956. Mikławš Krawc
Jan Krystof Ponich
póndźela, 04. julija 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens před 275 lětami narodźi so pozdźiši měšnik, wučer a awtor Jan Krystof Ponich swójbje wowčerja na knježim dworje w Mučnicy (Mauschwitz) – Lubijski wokrjes. Nadarjeneho pachoła spěchowaše Ketličanski diakon Matej Šołta. Po wopyće Mišnjanskeje wjerchowskeje šule a studiju ewangelskeje teologije w Halle bě Ponich prědar w Delnim Wujězdźe. Wón přestupi ke katolskej wěrje, započa 1764 w Praze bohosłowstwo studować, po tym bě kapłan a prezes Serbskeho seminara. W čěskej stolicy zeznajomi so z katolskim rozswětlerstwom a spisa tam w jeho duchu rjad polemiskich pojednanjow. Hižo jako kapłan wuda 1772 swoju najwuznamnišu knihu wo „dobyću wěrnosće přez strózby rozum“, kotraž bu w Praze ćišćana. 1776 wuńdźe tohorunja w Praze jeho zběrka němskorěčnych kěrlušow. Štyrnaće lět bě Ponich profesor na Chomutovskim gymnaziju. Ze swójskimi pjenjezami wuchowa wón 1811 Praski Serbski seminar před insolwencu. 17. februara 1818 zemrě w Litoměřicach. Michał Hórnik wopisa 1875 jeho žiwjenje w Katolskim Posole. Manfred Laduš
150 lět krawna bitwa
pjatk, 01. julija 2016
spisane wot: Manfred Laduš
3. julija před 150 lětami wotmě so w Sadovje blisko Hradeca Králové rozsudna bitwa Němskeje wójny, kotruž doby Pruska přećiwo Rakuskej a Sakskej. Pruske wójsko překroči 23. junija 1866 z 221 000 wojakami rakuskočěsku hranicu ze směra Šleskeje, Hornjeje Łužicy a Pirny a postupowaše do sewjerneje a wuchodneje Čěskeje. Tam steještej rakuska sewjerna a sakska armeja z 225 000 bojownikami. 2. pruska armeja doby bitwje pola Náchoda a Trutnova. Z pjeć dalšich bitwow wuńdźechu Prusojo, kotřiž mějachu najmoderniše třělby a wójnsku techniku, jako dobyćerjo. Tak tež 29. junija z přewšo krawneje bitwy pola Jíčina. 3. julija nadběhowachu Prusojo pola Sadova rakusko-sakskich zwjazkarjow z třoch stron, a ći dyrbjachu nawječor z bitwišća do Hradeca Králové cofać. We wójnu rozsudźacej bitwje zhubichu Rakušenjo 42 000 padłych, zranjenych a zajatych wojakow, pruske wójsko 9 000 padłych a zranjenych. Tónle kónc tydźenja předstaji 10 000 akterow w historiskich uniformach a z brónjemi na bywšim bitwišću we wuchodnej Čěskej historiske wojowanje. Manfred Laduš
Měrćin Mjeltka
póndźela, 27. junija 2016
spisane wot: Mikławš Krawc
27. junija 1966 zemrě w Barće Sokoł a Domowinjan Měrćin Mjeltka. Nawuknywši powołanje kowarja a pozdźišo mechanikarja wotewrě wón wobchod za kolesa, motorske a šijawy a po tym staciju tankowanja. Dokelž bě wušikny a zahority Sokoł, powołachu jeho za cyłkowneho načolnika sportoweho towarstwa. Samsnu funkciju přewza jeho mandźelska Leńka za žony. Za wustup serbskeje delegacije na zlěće pólskeho Sokoła 1929 w Poznanju zestaja Mjeltka scenu, w kotrejž su symbolisce bój Serbow wo narodnu swobodu předstajili. Bjarnat Krawc spisa k tomu hudźbu. Samsnu scenu pokazachu Sokoljo 1930 w Běłohrodźe a 1932 w Praze. Aktiwneho dźěła Mjeltki w Sokole a Domowinje dla jeho Budyska wendenabteilunga dohladowaše. Jako so Sokoljo 1932 do Prahi na Wšosokołski zlět hotowachu, pisachu čušlacy do Drježdźan: „Die beiliegende Namensliste ... weist eine Anzahl der hier bekannten Personen, in der Wendenbewegung und der Sokołbewegung führende Personen auf, so besonders ... Měrćin Mjeltka, der als Führer der Wendengruppe anzusehen ist.“ Mikławš Krawc
Prěni serbski festiwal
pjatk, 24. junija 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Wot 18. do 26. junija 1966 dožiwi 35 000 wopytowarjow wulkotny I. festiwal serbskeje kultury w Budyšinje. Na 51 zarjadowanjach předstaji 77 kulturnych cyłkow z 2 150 sobuskutkowacymi swoje programy. Mjez nimi běchu SLA a słowakski ansambl SĽUK kaž tež 65 serbskich ludowuměłskich ćělesow. Do wjerškow festiwala słušeše prapremjera prěnjeje serbskeje spěwohry „Jakub a Kata“, kotruž bě Korla Awgust Kocor 1871 skomponował. Tohorunja w NSLDź dožiwi činohra Pětra Malinka „Nócny pacient“ swoju prapremjeru. Dalšu premjeru měješe wulkoestrada SLA. Wjele zajima zbudźi wustajeńca dźenika Noweje doby „200 lět serbske nowinarstwo“. Chóry Meja, Budyšin a Lipa zanjesechu pod dirigatom Jana Bulanka w tachantskej cyrkwi „Missu solemnis“ Bjarnata Krawca, kotruž bě Radworska Hudźbna jednota (Meja) pod nawodom Michała Nawki 1932 prěni króć spěwała. Mjez připosłucharjemi w tachantskej cyrkwi bě tež sekretar CK SED Hermann Axen. Wón w narěči wuzběhny, zo „wostanu Serbja tak dołho Serbja, kaž to sami chcedźa“. Manfred Laduš
Nadpad na ZSSR
srjeda, 22. junija 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens rano před 75 lětami zahaji hitlerska Němska swój złóstniski nadběh na Sowjetski zwjazk (ZSSR), z čimž stupi 1. septembra 1939 ze zachribjetnym nadpadom Wehrmachty na Pólsku zahajena Druha swětowa wójna do noweho rozsudneho boja. Němska bě z 3 050 000 wojakami, 3 350 tankami, 600 000 jězdźidłami a 650 000 konjemi mjez Baltiskim a Čornym morjom do ofensiwy stupiła. Jej přidruži so poboku Hitlera wojowacych 650 000 rumunskich, madźarskich, słowakskich a finskich wojakow. Hačkuli běštej Němska a ZSSR w awgusće 1939 zwjazkarski pakt podpisałoj, přikaza Hitler w juliju 1940 operaciju „Barbarossa“ – wójnu ze Sowjetskim zwjazkom – dołhodobnje za 15. meju 1941 přihotować. Trajacych wojowanjow na Balkanje, předewšěm w Grjekskej, dla přesunychu nadpad na 22. junij 1941. W prěnich měsacach nadběha němske wójsko spěšnje postupowaše a wobsadźi Běłorusku, Baltikum, Ukrainu a dźěle Ruskeje. Před Moskwu a pola Stalingrada poćerpje wone prěnje wulke poražki. Wójna skónči so 8. meje 1945 z dobyćom nad nacistiskej Němskej. Manfred Laduš
