Doskónčny zakaz SN
štwórtk, 24. awgusta 2017
spisane wot: Axel Arlt
Dźensa před 70 lětami, 24. awgusta 1937, bě poslednje čisło Serbskich Nowin wušło, zhotowjene w ćišćerni pod třěchu stareho Serbskeho domu na Lawskich hrjebjach w Budyšinje. Dźeń po tym přesta ćišćernja dźěłać. Gestapo zaja jeje wobsedźerja dr. Jana Cyža a sekretarku Domowiny Elzu Krawcec. Knižny wobchod, ćišćernju, běrow Domowiny a bydlenje Cyžec swójby su gestapowcy přeryli a wšitke rumnosće zapječatowali. Za rozwožowanje přihotowane wudaće Serbskich Nowin 25. awgusta dyrbješe ležo wostać. Tak su nacionalsocialisća swoje dorazne akcije přećiwo Serbam dale wjedli, kotrež běchu bórze po přewzaću mocy 30. januara 1933 zahajili. Hižo 11. apryla 1933 běchu woni Serbske Nowiny prěni raz na wosom dnjow zakazali. Wot zakaza Domowiny 18. měrca 1937 a na to wšitkich zarjadowanjow serbskich towarstwow hač k likwidaciji ćišćernje njeje tuž wjele časa zašło. Wudawać ćišćane słowo w maćeršćinje njebě w serbskich rukach hižo móžno. Hakle dźesać lět po tym, 7. junija 1947, załožichu nowu serbsku ćišćernju w Budyšinje. Axel Arlt
Sokołski zlět
póndźela, 14. awgusta 2017
spisane wot: Mikławš Krawc
14. awgusta 1927 bě we Wulkim Ćisku druhi zlět Serbskeho Sokoła – prěni wotmě so 1924 w Pančicach-Kukowje. Za zlět bě wjes ze serbskimi chorhojemi a chorhojčkami pyšena, hosći witachu wulke čestne wrota. Polo za zwučowanja bě spřihotowane. Dopołdnja wubědźowachu so Sokoljo w lochkoatletiskim štyriboju. Popołdnju přichwatachu do Ćiska „črjódy ludźi“, kaž Sokołske Listy po tym pisachu. Mjez hosćimi bě tež delegacija Praskeho Sokoła. Ju a scyła cyły zlět zarjad z mjenom „Wendenabteilung“ kruće wobkedźbowaše. Wjeršk swjedźenja bě wulki ćah po wsy. Starosta Jakub Šajba, Jan Skala a Michał Nawka dźeržachu narěče. Čěski hósć Jurij Šewčik přednjese swoju swjedźensku baseń. Přihladowarjo dožiwichu zwučowanja na narjadach, proste zwučowanja a wubědźowanja, kaž ćahanje powjaza. Sportowy wjeršk bě zhromadny wysokoskok Sokołow ze wšěch jednotow z tyčkami. Z předstajenjom žiweho wobraza w formje wutroby so zlět skónči. Wječor bě w Ćišćanskim wjesnym hosćencu zlětowy bal. Dodawk: Třeći a posledni zlět Sokoła bě 1931 w Radworju. Mikławš Krawc
Brězanowa brigada
póndźela, 31. julija 2017
spisane wot: Mikławš Krawc
26. julija 1947 poda so dźěłowa brigada Serbskeje młodźiny (SM) pod nawodom Jurja Brězana do Juhosłowjanskeje, zo by při twarje železniskeje čary Šamac–Sarajewo pomhała. Hižo nazymu 1946 bě prěnja brigada ze 14 młodostnymi pod nawodom Jana Nalija w Bosniskej na železniskej čarje Brčko–Banovići dźěłała. Jězba Brězanoweje skupiny na juh bě dosć wobćežna – na twjerdych deskach nakładneho wagona traješe wona dwanaće (!) dnjow a bjez prawidłowneho zežiwjenja. To pak njezlemi wolu 26 hólcow a dwanaće holcow z cyłkownje 30 serbskich wsow, pomhać při natwarje zničeneho kraja. Po rańšim třihodźinskim kubłanju podachu so brigadnicy na druhdy dwuhodźinski puć a po tym šěsć hodźin ćežko dźěłachu – pod južnej horcotu při kładźenju kolijow ze snadnymi techniskimi srědkami. Za wulkotne wukony dósta Brězanowa brigada wot juhosłowjanskeho knježerstwa wysoke wuznamjenjenje: Rjad dźěła 1. rjadownje. W lěće 1948 je hišće třeća brigada pod nawodom Jana Handrika w Juhosłowjanskej dźěłała. Mikławš Krawc
Biskop Jakub J. J. Wóski
štwórtk, 27. julija 2017
spisane wot: Manfred Laduš
26. julija před 325 lětami narodźi so w Chrósćicach pozdźiši biskop Jakub Jan Józef Wóski z Baerenstamma. Wosrjedź wsy – při domje znowazałoženja Domowiny - dopomina pomnik na wuznamneho Chróšćana. Wón bě w Chomutovje a Praze teologiju studował a bu 1718 na měšnika wuswjećeny. Najprjedy bě z kapłanom w Čěskej a po tym w Budyšinje a Chrósćicach. 1734 powołachu jeho za kanonika tachantstwa. Jako prěni Budyski tachant dósta Wóski 1752 swjećiznu biskopa a skutkowaše hač do smjerće 3. decembra 1771 zasłužbnje we wysokim duchownym zastojnstwje. Zdobom spožčichu jemu zemjanski titul z Baerenstamma. Wón wuda dalši nakład katechizma Jakuba Xavera Ticina a rjad nabožnych spisow kaž lekcije, epistle, sćenja a ćišćany wotpuskny list. Zawostaji tež serbske prědowanja w rukopisu. Jeho najwažniši spis „Krótke Časa-Přečinjenjo …“ z lěta 1759 zapřija pojednanja z biblije. Wóski załoži Wotrowsku wosadu. Za čas jeho biskoptswa nasta w lěće1755 pyšny portal Budyskeho tachanstwa, nad kotrymž wuhladamy hišće dźensa jeho wopon. Manfred Laduš
Jurij Chěžka
pjatk, 21. julija 2017
spisane wot: Manfred Laduš
Jutře před sto lětami narodźi so basnik a přećiwnik hitlerskeho nadknjejstwa Jurij Chěžka w Hórkach swójbje skałarja a chěžkarja. Wón wopyta Arcybiskopski gymnazij w Praze studowaše po tym w čěskej stolicy bohemistiku, sorabistiku a germanistiku. 1937 załoži rukopisny časopis Gmejnska heja. Chěžka bě přećiwnik nacijow a nadarjeny młody serbski basnik, kotryž spisa tež někotre prozowe teksty. Sam je z čěskeje literatury do serbšćiny přełožował. Jako němske wójsko nalěto 1939 Prahu wobsadźi, zaja Gestapo Chěžku. Po pušćenju dyrbješe nazymu 1939 do Wehrmachty a jako wojak w Francoskej a Juhosłowjanskej słužić. Při pospyće, k partizanam přeběžeć, wón nazymu 1944 blisko serbiskeho Kragujevaca zahiny. Zawostajił je něhdźe 50 basnjow, zwjetša w rukopisu. Do jeho najznaćišich słuša antiwójnska „Fantazija-Solingen, Solingen, Krupp“. W LND wuńdźe 1971 kniha „Poezija małej’ komorki“ a čisło 22 rjadu Serbskeje poezije. W „Serbskej čitance“ je Chěžka tohorunja zastupjeny. Na ródnym domje basnika dopomina wopomjatna tafla na njeho. Manfred Laduš
Dr. Herman Šleca
pjatk, 07. julija 2017
spisane wot: Mikławš Krawc
7. julija 1892 narodźi so w Droždźiju pozdźiši wučer, wědomostnik, Sokoł a prěni serbski multifunkcionar dr. Herman Šleca. Jako wučer skutkowaše wón w Bukecach, w Großstädtelu pola Lipska a na Serbskim gymnaziju w čěskich Warnoćicach. Studij filozofije w Praze zakónči z promociju z dźěłom wo žiwjenju a skutkowanju Jana Pětra Jordana (bě to prěnja disertacija Serba w Čěskej). Wulke su zasłužby Šlecy za Serbski Sokoł: Z Markom Smolerjom jón 1920 w Budyšinje załoži, wutwori Sokołske Listy, w kotrychž wozjewi serbsku sportowu terminologiju, wuda 1926 Sokołski spěwnik a lěto pozdźišo spis Prěkuš, kmótřeše jednotam Sokoła, bu jednaćel Łužisko-serbskeho sokołskeho zwjazka, organizowaše sokołske zlěty a wuprawy. Scyła bě, kaž w biografiskim słowniku steji, „organizator serbskeho towarstwoweho žiwjenja“. Bě sekretar Domowiny, Serbskeje narodneje ludoweje rady, hłowny starši schadźowanki, starši Zwjazka serbskeho studentstwa. Přesćěhanja přez nacijow a njedźakownosće ze serbskeje strony dla skónči Herman Šleca 26. měrca 1948 swoje žiwjenje. Mikławš Krawc
Jurij Žur
štwórtk, 29. junija 2017
spisane wot: Mikławš Krawc
25. junija 1967 zemrě w Ralbicach Sokoł a Domowinjan Jurij Žur. W delanskej wsy 10. apryla 1900 rodźeny ćehnješe po wuchodźenju ludoweje šule k buram. Hižo jako młodostny bu spěwar Lilije. W lěće 1923 załoži sobu wjesnu jednotu Serbskeho Sokoła. Jako bě duchowna wyšnosć 1926 jeho katolskim čłonam wobdźělenje na wšosokołskim zlěće w Praze zakazała, zwoła Žur 29. junija do Ralbic zhromadźiznu, na kotrejž so raznje za wobdźělenje zasadźowaše – a to z wuspěchom. (Do Prahi poda so potom w juliju 150 Sokołow!) Samsny kruty rjap měješe w lěće 1933, jako na wuradźowanju w Budyšinje wotšćěpjenje katolskich jednotow a wotpołoženje mjena Sokoł wotpokaza. W poslednich dnjach wójny bu Žurec statok zničeny, ale to wolu Jurja za natwar noweho žiwjenja a wozrodźenje Domowinskeho dźěła njezlemi. Wot 1954 do 1957 bě župan župy „Michał Hórnik“, a dźesać lět (1955–1965) přisłušeše Zwjazkowemu předsydstwu Domowiny. Za zajimy Delan zasadźowaše so tež w Kamjenskim wokrjesnym sejmiku (1954–1964). Mikławš Krawc
Mikławš Krječmar
štwórtk, 22. junija 2017
spisane wot: Manfred Laduš
22. junija 1967 zemrě w Čěskej PhDr. Mikławš Krječmar. 6. septembra 1891 bě so wón chěžkarskej swójbje w Chasowje narodźił. Studowaše na Karlowej uniwersiće teologiju, slawistiku a germanistiku. Wot lěta 1922 bě lektor serbšćiny na uniwersiće. Po 1945 wuwučowaše serbskich gymnaziastow w Českej Lípje a Varnsdorfje a bě lěto direktor tamnišeho gymnazija. 1948 habilitowaše wo serbsku rěč a literaturu a bě hač do lěta 1953 lektor serbskeho rěčespyta na Praskej uniwersiće. Wón slědźeše wobšěrnje wo dźěłach serbskich katolskich spisowaćelow a wědomostnikow. Spisa tak monografiji wo Jakubje Barće-Ćišinskim a Mikławšu Andrickim, wuda 1958 zběrku wo listowanju Ćišinskeho z Arnoštom Muku a Adolfom Černym kaž tež dokumentaciju wo studentskim towarstwje Lipa Serbska. Wobšěrnje skutkowaše Krječmar jako serbski rěčespytnik a je našu literaturu w Čěskej propagował. Přełožowaše čěskich spisowaćelow kaž Nerudu, Jiráseka a Němcovu a jako prěni je Komunistiski manifest zeserbšćił. 1956 spožčichu Krječmarjej Myto Ćišinskeho. Manfred Laduš
Złota doba Energije
srjeda, 07. junija 2017
spisane wot: Mikławš Krawc
W Choćebuskim Stadionje přećelstwa knježeše 5. junija 1997 wulka zahoritosć: Koparjo Energije běchu sej z dobyćom 3:1 nad Hannoverom 96 postup do druheje zwjazkoweje ligi zawěsćili. Tydźeń do toho při prěnjej hrě w Hannoveru běchu chowancy trenarja Eduarda Geyera bjezwrotowe 0:0 docpěli a sej dobre wuchadźišćo stworili. Před dwaceći lětami zahaji so tak złota doba kopańcy w stolicy Delnjeje Łužicy. Energija hraješe tři sezony w 2. zwjazkowej lize, potom zešlachći so jej samo postup do prěnjeje ligi. Po poražkach na prěnich třoch hrajnych dnjach poradźi so 10. septembra 2000 w domjacej hrě přećiwo Frankfurtej z 2:0 prěnje dobyće. Wulka euforija knježeše w měsće, wokolinje a drje tež druhdźe nawječor 14. oktobra 2000, jako poradźi so wuspěch 1:0 nad Bayern Mnichowom. Po třoch sezonach dyrbješe Energija zaso zestupić. W znowa třoch sezonach w druhej zwjazkowej lize přisłušeše Choćebuz wot 2006 do 2009 hišće raz k najwyšej hrajnej klasy, potom bě złota doba Energije ke kóncej, dokelž wjedźeše puć dele hač do regionalneje ligi. Mikławš Krawc
Jan Lajnert
póndźela, 29. meje 2017
spisane wot: Manfred Laduš
Wučer a spisowaćel Jan Lajnert narodźi so 22. meje 1892 chěžkarskej swójbje w Rakecach. Po studiju wučerstwa w Rychbachu bě wón mjez druhim wot lěta 1922 do 1934 wučer a kantor w Delnim Wujězdźe. Tam załoži sobu sokołsku jednotku Delni Wujězd a towarstwo Zahrodka. W narěči při poswjećenju chorhoje Zahrodki 1923 wón zhromadźenym přiwoła: „Poslednja hodźinka je, zo so tale kupa wobtwjerdźi, hdyž nochce póžrěta być. Tej twjerdźiznje stej serbska rěč a serbske wašnje.“ Lajnert dirigowaše chóry Zahrodki a towarstwow Handrij Zejler we Łazu a Statok w Minakale. 1928 wuńdźe zběrka jeho lyriki „Wyskow sapy, sylzow kapy“. 1934 nacije Lajnerta z Łužicy wuhnachu. Wot lěta 1946 bě docent a po Michale Nawce druhi direktor Serbskeho wučerskeho wustawa. Wot 1951 nawjedowaše šulu w Bošecach. W LND wuńdźe jeho dźěćaca kniha „Žana chójna přewysoka“, zběrka basnjow „Šěrik, měrik, bałdrijan“ a čisło 13 „Serbskeje poezije“. Wón zestaja słownik „Rostlinske mjena serbske-němske-łaćonske“. Lajnert zemrě 14. nowembra 1974. Manfred Laduš
