Spytaja serbski poskitk zaručić
19. němsko-serbske nalětnje wiki přirody wabja zajutřišim, sobotu, na areal zarjadnistwa Biosferoweho rezerwata UNESCO Hornjołužiska hola a haty w Stróži pola Hućiny. Ze zamołwitej zarjadnistwa za zjawnostne dźěło Christinu Schmidt je Axel Arlt porěčał.
Knjeni Schmidt, hosći zaso tradicionalne wiki bjez wobmjezowanjow wočakuja?
Ch. Schmidt: Tomu tak je. Žane předpisy hygieny korony dla nas hižo njewobmjezuja. Nadźijamy so tuž wulkeje ličby wopytowarjow.
Kelko předawanišćow budźe?
Ch. Schmidt: Z 81 poskićerjemi su naše móžnosće dospołnje wučerpane. Hodźi so k zazběhej do małozahrodkoweje sezony, zo zahrodnistwa symješka a rostliny starych a nowych družin sadu, zeleniny abo zelow poskićeja. Regionalni producenća su ze žiwidłami, rjemjeslniskimi wudźěłkami a mnoho dalšim zastupjeni.
Što scyła su kriterije za wobdźělenje?
Ch. Schmidt: Štóž sam produkuje, je rjemjeslnik abo z biowudźěłkami wikuje, spjelni wuměnjenja za wobdźělenje. Smy lětsa wospjet wjace přizjewjenjow měli, hač předawanišćow je.
Dźěći smědźa zaso dźěći być
„Dyrdomdejstwa Pumpota“ rěka baletna bajka, kotraž swoju premjeru před 55. lětami dožiwi. Serbski ludowy ansambl chce rejwanski kruch za cyłu swójbu nětko w nowym šaće prezentować, a to na dwěmaj předstajenjomaj jutrownu póndźelu w Němsko-Serbskim ludowym dźiwadle. Cordula Ratajczakowa je so z baletnej mišterku Miju Facchinelli wo nowoinscenaciji rozmołwjała.
Kak sće ideju za „Pumpot“ zrodźili?
M. Facchinelli: Rejwanski kruch je dołho ležał a dźěći, kotrež su jón dožiwili, su mjeztym dorostli. Tuž sym so prašała, čehodla jón prosće hišće raz nowej generaciji njepředstajimy? Sym wšitkim z mysličku na čuwy šła, doniž njejsym kolegow přeswědčiła. Spočatk 2000tych lět sym hišće sama sobu rejwała w tehdyšej inscenaciji – kubołćika, kotryž ma wažnu rólu w stawiznje –, a mi so hudźba kaž tež cyła stawiznička jara lubještej. Wosebje rjenje tehdy bě, kak su dźěći na předstajenjach sobu činili.
Što je wužadanje dźensa?
Klimowu změnu njewobkedźbuja
Hladajo na pohórnistwowu krajinu Janšojskeje brunicoweje jamy jewja so ćeže nastupajo dnownu wodu, kotrež je wobswětowy zwjazk Zelena liga wotkrył. Bianka Šeferowa je so pola čłona zwjazka Renéja Šustera wobhoniła.
Kotry problem je z dnownej wodu w zwisku z Janšojskej brunicowej jamu?
R. Šuster: Nimo aktualnych ćežow, zo w brunicowej jamje wjace dnowneje wody wotklumpaja hač dowolene, tež dalši problem zwěsćichmy: Kotry staw dnowneje wody změjemy po hórnistwje, štož je koncern Łužiska energija a milinarnje (LEAG) wopak wobličił. Model wšak so na cyłkowne rekultiwěrowanske planowanje poćahuje!
Kotre ramikowe wuměnjenja měli so wobkedźbować?
Na ferialny kurs serbšćiny
Po lěće 2018 wotměje so w pojutrownym tydźenju mjeztym třeći rěčny kurs serbšćiny za dźěći, kotrež zwonka Łužicy bydla. Milenka Rječcyna je so ze zamołwitej za projekt Michaelu Hrjehorjowej z Rěčneho centruma WITAJ rozmołwjała.
Rěčny kurs je mjeztym tradicionalne zarjadowanje. Předlońši dyrbješe korony dla wupadnyć. Su sej zwonka Łužicy bydlace starši tutón poskitk žadali?
M. Hrjehorjowa: Starši su so loni a tež lětsa naprašowali, hdy so přichodny kurs přewjedźe. To wězo registrujemy a zajimcy su dóstali informaciju. Wopokazało so je, zo je dwulětny rytmus dobry.
Su městna wšitke wuknihowane?
M. Hrjehorjowa: Přizjewjenych je dotal 17 dźěći, něhdźe po połojcy hólcy a holcy. Hišće móža so zajimcy přizjewić.
Štó ma kurs nawjedować?
Stary pomnik w nowym błyšću
Areal wokoło přirodneho pomnika „Čertowy kamjeń“ w Plusnikecach bu w minjenych dnjach wobšěrnje wuporjedźeny a wudospołnjeny. Mjez druhim připrawjachu ławki a zaměstnichu parkowanišćo za hosći. Přichodnje chcedźa tam informaciskej tafli postajić, kotrejž wuměłča Iris Brankačkowa wuhotuje. Bosćan Nawka je so z njej rozmołwjał.
Knjeni Brankačkowa, wuporjedźenje kaž tež postajenje tafli stej wuslědk prócowanjow wobydlerskeje iniciatiwy „Skała Plusnikecy“. Chceće nam skrótka dotalny staw rozjimać?
Zetkanja su wobmjezowane
We wobłuku akciskich tydźenjow za žony je so w Budyskim žónskim centrumje kofejownja powědanja wotměła. Tema běše kubłanje jako kluč za samopostajeny přichod. Milenka Rječcyna je so z Eriku Bulankowej rozmołwjała.
Hižo mnohe lěta angažujeće so za kubłanje dźěći w Keniji. Čehodla?
E. Bulankowa: Moja mać, Karin Roth, je w 1990tych lětach počała so za kubłanje dźěći w Africe angažować. Mjeztym činju to ja jako předsydka towarstwa, runja jej w towarstwje „Kenia dźěći, kubłanje a wěda“. Njeje tomu wšudźe na swěće tak, zo maja dźěći šansu, swój přichod same postajować. To chcemy z našim towarstwom pomhać změnić a za to zběramy pjenjezy.
Što sće přitomnym sposrědkowali?
E. Bulankowa: Smy pokazali film wo spočatkach angažementa mojeje maćerje a mojeho nana. Tehdyša chudoba ludźi je přitomnych hłuboko hnuła. Smy wjesołi, zo móžemy wjacorym dźěćom a młodostnym z pomocnymi srědkami wopyt šule zmóžnić. Wosebje wažne pak je, zo móža wone po wuchodźenju šule po wosom abo dwanaće lětach zahajić wukubłanje abo studij a tak pozdźišo pomhać swój ródny kraj dale wuwić.
Wobšěrnišaa atraktiwniša
Před třomi lětami je kniha „Serbske pomniki“ Trudle Malinkoweje wušła, nětko předleži jeje němskorěčny přewodnik po serbskich wopomnišćach. Cordula Ratajczakowa je so z awtorku rozmołwjała.
Čehodla sće so za němsku wersiju knihi rozsudźiła?
T. Malinkowa: Při swojich slědźenjach za serbskimi pomnikami přebywach w tójšto kónčinach Łužicy, hdźež serbšćina dźensa hižo do wšědneho žiwjenja njesłuša. Mnozy tam wobžarowachu, zo jim moje wuslědki w serbskej knize přistupne njejsu. Jim kaž tež komunam, wosadam, towarstwam, wučerjam, chronistam abo žurnalistam chcu z přiručku zakładny material wo jednotliwych serbskich wopomnišćach do ruki dać. Dale su do knihi tež druhe kónčiny Němskeje a hinaše kraje zapřijate, hdźež je zajimcam němski tekst lóšo přistupny hač serbski.
Něhdźe 200 wopomnišćow w serbskej knize wopisujeće. Němske wudaće je wobšěrniše. Kelko objektow sće hišće zapřijała?
Žiwa rukopisna kultura
W lutherskim archiwje awstralskeho města Adelaide běchu njedawno dotal njeznatu rukopisnu serbsku knihu namakali. Hromadźe z dr. Fabianom Kaulfürstom dr. Lubina Malinkowa namakanku nětko přepytuje. Cordula Ratajczakowa je so z cyrkwinskej stawiznarku rozmołwjała.
Kak je k překwapjacej namakance dóšło?
L. Malinkowa: Fachowča na polu serbskich wupućowarjow Trudla Malinkowa bě rukopisnu knihu na foće w Newsletteru awstralskeho serbskeho towarstwa připadnje wuhladała. Wona so jara dźiwaše, dokelž bě tež hižo na wopyće 2018 w tamnišim archiwje rešeršowała. Knihu njejsu tam tak prawje zarjadować móhli, woznamjenjejo ju najprjedy skerje jako čěsku, Trudla Malinkowa pak ju jako serbsku wotkry. Kniha wobsahuje 27 hornjoserbskich rukopisnych kěrlušow, a přiwjazanej stej prěnje wudaće misionskeje nowiny Handrija Palmana z lěta 1817 kaž tež ćišć kěrlušow z lěta 1802.
Čehodla je kniha zajimawa?
Wulkoprojekt z tójšto hosćimi
Skupina Astronawt hotuje so na přichodnej wjerškaj. Mały předsłód dožiwichu wopytowarjo beneficneho koncerta minjenu sobotu w Budyskej měšćanskej hali „Króna“. Bosćan Nawka je so z pianistom a komponistom cyłka Matejom Dźisławkom rozmołwjał.
Knježe Dźisławko, sće we wobłuku beneficneho koncerta spěwaj, mjez nimaj nowy, w takrjec njezwučenej wobsadce předstajili. Bě to zdobom wuhlad na přichod Astronawtow?
M. Dźisławk: Prěni přinošk „Njewjedra“ je hižo trochu starši. Nowy spěw „Rozum“ je bjezposrědny wuslědk wudyrjenja wójny na Ukrainje. Zakładne zynki sym ze šmóratkom natočił, kaž to často činju. Potom sym je na klawěrje dopisał. Milena Wowčerjec, kotraž je spěwaj w Budyšinje jako hóstna interpretka předstajiła, je so nas zhromadneho dźěła dla naprašowała a mjeztym na přikład w našim wideju „Krabat“ sobu skutkowała.
Dźak za hesło! Skupina Astronawt je předewšěm jako „pioněr“ serbskeho hudźbneho wideja znata. Chceće nowostce po tymle wašnju zjawnosći spřistupnić?
„A my jednorje na dźěło chodźimy“
Z beneficnymaj koncertomaj 12. a 13. měrca w Budyskej měšćanskej hali „Króna“ chce Serbski ludowy ansambl ukrainskemu ludej pomhać, a to z podpěru serbskich lajskich skupin. Cordula Ratajczakowa je so ze Stefanom Cušku z SLA rozmołwjała.
Minjeny štwórtk je wójna wudyriła, a pjatk sće hižo z namołwu reagowali – jara spěšnje hladajo na trěbne organizatoriske dźěło za koncertaj přichodny tydźeń. Kak je to wotběžało?
S. Cuška: Sprawnje prajene, je so to hižo z nadpadom štwórtk započało. W bliskosći je wójna, a my jednorje na dźěło chodźimy. Štwórtk smy započeli na socialnych medijach swoju solidaritu z ukrainskej ludnosću zwuraznić. Pjatk zrodźimy ideju, koncert solidarity za potrjechenych wójny organizować.
Hač do wčerawšeho móžachu so zwólniwi přizjewić – kajki je dotalny wothłós?
