Na změnu klimy nastajeni
Zarjad Sakskeho lěsa w Budyskim wokrjesu je zašły pjatk do lěsow halštrowskeje hole na pućowanje přeprosył. Milenka Rječcyna je so ze zamołwitej za zjawnostne dźěło Christinu Gaedikowej rozmołwjała.
Što běše zmysł pućowanja?
Ch. Gaedikowa: Zhromadnje ze swojim kolegu Robertom Conradom smój 16 wobdźělnikam rozkładowałoj, kotre dźěła mamy w statnym lěsu wukonjeć.
Su wobdźělnicy składnosć měli, Waju so prašeć?
Ch. Gaedikowa: Haj, a woni su to přewšo aktiwnje wužiwali. Mjez druhim je šło wo wjelka kaž tež wo schorjenje dźiwich swini na swinjacu mrětwu.
To pak njejstej zawěsće byłoj jeničkej temje. Kotre informacije staj sobupućowacym posrědkowałoj?
Ch. Gaedikowa: Robert Conrad, jako hajnik tamnišeho lěsa je wuswětlił, kotre změny wón planuje a přewjedźe, po tym zo je wón nětko dwě lěće za tamniši lěs zamołwity. Mjez druhim je wón rozjasnił, zo ma po rjadowanju sakskeho ministerstwa za wobswět skerje domjace družiny dubow sadźeć. Lěta do toho su zamołwići skerje ameriski dub wužiwali.
Kak so změna klimy wobkedźbuje?
Wuměna wo folklorje
W Nižosakskim měsće Scheeßel zetkachu so kónc tydźenja zastupjerjo čłonskich towarstwow němskeje wotnožki CIOFF (swětowa organizacija folklornych festiwalow a folklornych skupinow). Maximilian Gruber je so z referentom Domowiny za kulturu, Clemensom Škodu, wo zetkanju rozmołwjał.
Što chowa so za skrótšenku CIOFF?
C. Škoda: CIOFF je swětowa organizacija, kotraž ma tež w UNESCO poradźowacy status. Je to swětowy třěšny zwjazk za organizatorow folklornych festiwalow kaž tež za folklorne skupiny. Tež serbske skupiny su z čłonami CIOFF. Za organizowanje festiwala, na přikład we Łužicy su mjezynarodne kontakty to najwažniše. Bjez nich njemóžeš tajki festiwal docyła organizować. CIOFF pomha nam mjenujcy skupiny namakać a zdruha twori wona tež wěsty ramik regulow za wuhotowanje festiwalow. Organizacija ma swětowu runinu, ale dźěła tež w sektorach, kotrež wotpowěduja hrubje kontinentam. W tutych sektorach je potom wjacorych sekcijow, kiž su wotpowědne kraje na kontinentach.
Wo kotrych temach wuradźowachu čłonske skupiny na lětušej zhromadźiznje?
Dekolonizujmy serbšćinu
Nam Serbam wosobinsce přichilena Słowjanka praješe jónu na kromje priwatneho wječorka: „Rěčće radšo porjadnje němsce, wšako je to, štož powědaće, němčina ze serbskimi słowami.“ Njedawno sej Serb składnostnje rěčneho dalekubłanja „dekolonizaciju našeje maćeršćiny“ přeješe. Wobě wuprajeni so ze wšelakeje perspektiwy přeco znowa aktualneho wužadanja serbskeho ludu dótkatej, być dźěl němskeho kraja a zdobom słowjanskeho swěta. Na jednym boku steji oportunizm, kotry kopjace so germanizmy jako „přirodne wuwiće rěče“ proklamuje. Na druhim boku purizm, kotry widźi Serbstwo jako twjerdźiznu słowjanskosće a kóždu požčonku z němčiny jako wulkopřeradu. Woboje njefunguje.
Rěčna kultura wězo njeje jenož w Serbach tema. Ženje njezabudu na diskusiju w němskich regionalnych nowinach, hač je přeprošenje korčmy na „Seniorenschlachtplatte“ potencielnym hosćom skerje wabjenje abo wohroženje ... A hač do dźensnišeho so prašam, što spodźiwne modowe słowčko „zeitnah“ poprawom woznamjenja.
Prěni króć na dźěłarničce była
Lětuši molowanski kurs Spěchowanskeho kruha za serbsku ludowu kulturu steješe pod hesłom „Dwórnišćo pisanosće“. Milenka Rječcyna je so z Jeannine Markec z Worklec rozmołwjała.
Tónle poskitk wotměwa so hižo mnohe lěta. Čehodla sće so Wy za tónle kurs rozsudźiła?
J. Markec: Je tomu lětsa scyła prěni króć, zo sym so na dźěłarničku přizjewiła. Njewědźach dotal, zo so tajka wotměwa. Njeje tomu ani tak dołho, zo sym wo tym zhoniła.
Poskitk měri so na započatkarjow kaž tež lajskich wuměłcow. Kak dołho so Wy hižo z tworjacym wuměłstwom zaběraće?
J. Markec: Je tomu něhdźe lěto, tak so dopominam, zo so z wuměłstwom zaběram a zo sama tworju. To je za mnje móžnosć, so do druheho swěta zanurić. Mje wosebje zajimuje, kak móžu to, štož widźu abo začuwam, na mnohe wašnje zwobraznić a zo móžu za to cyle wšelaki material wužiwać. To mje wulce wabi.
Maće material, z kotrymž wosebje rady dźěłaće?
J. Markec: Mje zajimuja wěcy, kotrež móžu sama naćisnyć. Wosebje lubi so mi linolowy ćišć. Sym pak za wšelake wuměłske směry wotewrjena.
Dźěći hinak mysla hač my
Štó praji, zo je kamjeń tak twjerdy, zo njehodźi so jeho žro zmjechčić? Ći, kotřiž so z nim chutnje zaběraja a so prócuja sej jeho wosebitosće wotkryć, nazhonjeja, zo maš błócko jenož na prawe městno sadźić a hižo so zornowc łama. Njemóhła rjec, zo kraje so kaž nóž butru. Tola cyle tak škropawy, kaž zdawa so być, wón njeje. Za mnje to rěka, zo je wón zranjomny kaž čłowjek, kotremuž wotrjeknješ w towaršnosći wužitny a kmany być. Towaršnosć smy my, kóždy jednotliwc. My mamy w ruce to, štož je a što budźe. Za to trěbnu wědu zdobywamy sej z našich nazhonjenjow, štož je dźěl načasneho kubłanja. A k tomu njesłušeja jenož daty, fakty a ličby, ale tež rjane duchapołne poskitki.
Perspektiwu změnić
W kinje postara so kinowy film „Barbie“ z protagonistku samsneho mjena a jeje podwólnym mužom Kenom wo nowe rekordy wopytowarstwa w tutym lěću. W filmje wopušćitaj wobaj swój přewšo rjany, rjadowany, pink-barbny, plastikowy klankacy swět a dóńdźetaj do realneje – mazaneje a chaotiskeje dimensije. Za wobeju je to šok, kotryž jimaj woči wotewrje a jeju dotalne žiwjenske paradigmy dospołnje na hłowu staji ... Podobnje to w našim serbskim swěće dožiwjamy, kiž so mnohemu wobkedźbowarjej idylka być zdawa. A sami smy wězo přeswědčeni, zo rěča naše nałožki a wobrjady, swjedźenje a wjerški wo wosebitych hódnotach.
Mjezynarodna nóc njetopyrjow
Jendźelsce mjenuja njetopyrjow „bat“ a „Batnight“ je mjezynarodna nóc za škit njetopyrjow. Tuta wotmě so minjeny kónc tydźenja we 38 krajach po wšěm swěće a skedźbni na wohrožene njetopyrje a druhe zdźěla jara wohrožene družiny. Tež w Njeswačidle bě při tutej składnosći tójšto dožiwić. Hanka Jenčec je z Madlenu Mičkec z tamnišeje přirodoškitneje stacije porěčała.
Što je so w Njeswačidle składnostnje mjezynarodneje nocy njetopyrjow wotměło?
Madlena Mičkec: Smy mnohostronski program za nóc njetopyrjow přihotowali. Wone su fascinowace zwěrjata, ale tež sylnje wohrožene. Ze zawodnym přednoškom smy wobdźělnikam swět njetopyrjow zbližili a na jich situaciju skedźbnili.
Kak sće dźěći do přirodoškitneje akcije zapřijeli?
Madlena Mičkec: Přihotowachmy paslensku staciju. Tam móžachu sebi dźěći masku w formje njetopyrja zhotowić. Runje tak smy hry a kwis poskićili. Při dźěćacym kwisu bu nowa wěda wo njetopyrjach hnydom skrućena. Jako myto je kóžde dźěćo poprjančkaj w formje njetopyrjow dóstało.
Pačić, šćěpića rozkoćować
Pačenje. Kajke to wulke słowo za fenomen, kotryž so tele dny po wšěm zdaću přiběrajcy wšudźe, haj samo w serbskej Łužicy jewi. Pačenski potencial přicpěwachu a přicpěwaja na nadal njerozrisanemu konfliktej Domowiny a Serbskeho sejma, hdyž nic hižo wutworjenju parlamenta samoho. Film wo tradiciji/nałožku/nyšporje jutrowneho jěchanja, kotrež žony wuzamkuje, je runje tak horce diskusije wuskutkował kaž rozmyslowanje wo „změnje“ serbskeje hymny. A hakle tele dźenderowanje! A je da z připadom, zo móžetej „pačić“ a „šćěpić“ samsnu činitosć wopisować? Najnowše šerjenje je pječa sakrosanktna serbska narodna drasta – štož tola trochu zadźiwa, wšako buchu nowe designy mjez druhim Wurlawow abo Serbskeho konsuma dotal skerje witane dyžli zatamane. Kaž woprawnjeny strach wěsteho rozkoćenja snano był: Wjetšinje ludźi su tajkele debaty prosće: smorže. To płaći za Łužicu runje tak kaž za Němsku a za wulki dźěl Europy. Čim wótřišo někajka skupinka swoje často wšo druhe hač wěcowne měnjenje do swěta trubi, ćim mjeńša wona husto je.
Z chatbotom do dowola?
Zahubne lěsne wohenje, powodźenja a julij, kiž bě globalnje z wotstawkom najhorcyši dotal měrjeny měsac. Klimowi fachowcy su mnohe aktualne wuwića wěsćili, tola nětko su přiwšěm wot jednotliwych podawkow překwapjeni. Minjeny pražnik bě po podaćach EU-programa za wobkedźbowanje zemje Copernicus w globalnym přerězku 16,95 stopnjow ćopły a z tym něhdźe 0,33 stopjeń horcyši hač julij 2019 (16,63 stopjenjow). Tuž je to nowy rekord. Zawěsće sće w zašłym dowolu tohorunja tón abo tamny wjedrowy ekstrem dožiwili.
Wo spěwanju so dźensa hišće rěči
Po lońšej premjerje wuhotuja „2. lěćny serbski swjedźeń w Přiwćicach“, a to 26. awgusta. Bosćan Nawka je so z hłownym organizatorom Lucianom Kaulfürstom, motiwatorom Domowiny za tworjenje rěčnych rumow w kónčinach Malešecy, Kubšicy a Bukecy, rozmołwjał.
Knježe Kaulfürsto, što tónraz na wopytowarjow Přiwćičanskeho hrodu čaka?
L. Kaulfürst: Změjemy znowa wotměnjawy program z wobšěrnym poskitkom za dźěći, prezentaciju wo pčołarstwje kaž tež wo serbskich narodnych drastach wšitkich regionow a wězo tójšto hudźby. Jako wosebity hósć zahraje chorwatska tamburicowa skupina Ključ. Nastupajo personal, logistiku, techniku kaž tež zastaranje z jědźu a napojemi kooperujemy wospjet z partnerami, kaž na přikład z Malešanskej wohnjowej woboru, lokalnym pjekarjom a regionalnym rěznikom a prěni raz z Přiwćičanskim towarstwom Aktion in Stereo.
Kak je wam premjera loni pomhała, lětuši swjedźeń planować a organizować?
