Je 35 lět po měrliwej rewoluciji. Runje tak dołho wojujemy wo zachowanje serbšćiny – wo serbske šule. Nětko zwěsćamy, kelko smy na kóncu woprawdźe docpěli. Lěta dołhe čakanje a wěčna dowěra tym, kotřiž rozsudy tworja, wěcce njetyjetej. Při tym njemyslu jeničce na rozsudźacych w Drježdźanach abo w Budyšinje, myslu tež na tych w serbskich gmejnach, kotřiž stajnje wo kubłanju swojich dźěći, wnučkow a prawnučkow rozmysluja. Wšako – a tu wužiwam cyle wědomje flosklu – młodźi su přichod, nic my. Što mje k tomu pohnuwa, takle myslić? Cyle jednorje: Lěto wob lěto, na wšelakore wašnje a ze wšelakim pjerom w našim dźeniku wo tym pisamy, zo dyrbimy nowe ideje serbske šulstwo nastupajo přesadźić, zo njesměmy we wojowanju za swoje ideale popušćić a zo dyrbimy tež žadanja stajeć, z kotrymiž rozsudźacy snano njeliča. Wšako dawno wěmy, zo žadacy zrědka woprawdźe to dóstanje, štož trjeba. Dojednanje je rezultat wikowanja – mjeztym druhdy kaž na bazarje.

Jenož Europeada zamóže telko Serbow zwonka Łužicy přiwabić a to ze serbskimi spěwami, dobrej naladu a zwjazanosću. To słuša k nam, kaž gen! Dźakowano našemu livestreamej, zamóžachu fanojo Europeady hram serbskeju mustwow tež we Łužicy, w formje public viewing sćěhować. Dźak studijo Lucija-teamej wokoło Michała Cyža. Dźakowny sym tež serbskim redakcijam (NC, SN, RBB, MDR). Wšitcy běchu na městnje a su wažny stołp zahoritosće za Europeadu. Hižo 2008 je jich napjate rozprawnistwo – wosebje w MDR – škričku do domizny přenjesło. 2012 přez nich wšitcy wědźachu: Budźe wulka wěc. Stadiony so pukachu. Smy dźakowni, zo smy přez podpěru na politiskej runinje, spěchowanje Załožby za serbski lud, organizaciju Domowiny a podpěraćelow za Europeadu derje wuhotowani. Móžemy jězbu, přebywanje a tójšto dalšeho zmóžnjeć. Hrajerski niwow našeju mustwow je drje stupał – 7. městno žonow a 11. městno mužow pak pokaza, zo přisłušamy z tym skerje přerězkej. Za diskusiju wokoło zestawy Serbskeho mustwa mam zrozumjenje.

Njeby naležnosć runje tak zrudna kaž chutna była, hodźeli so slědowace linki pod nadpismo „Zešiwki won, rjadowniske dźěło!“ stajić. Nalěćo 1938 překročichu dźesaćitysacy wojakow Wehrmachty hranicu Awstriskeje, zwoprawdźiwši tak posledni akt „přizamknjenja“ kraja na „Třeći reich“. Jich listy wotbłyšćuja nerwozitu a strach, kajkiž mjez nimi čakajcy na přikaz marša knježeše. Ze samsnych žórłow rěči wulke wolóženje, kajkež začuwachu spóznawši, zo njetrjebaja wojować. Tež Serbja wo napjatym połoženju a „měrliwym“ rozrisanju pisachu – dźakowano censoram, kotřiž swoju lubu ćežu ze serbšćinu mějachu, samo dosć wotewrjeni a njezatajejo. Něhdźe poł lěta pozdźišo swědča listy wojakow wo podobnych nazhonjenjach, jako Němska – z přihłosowanjom tehdyšich wulkomocow Europy (Češa drje běchu na jednanjach zastupowani, přewjele wotewrjenych wuchow pak po wšěm zdaću njenańdźechu) – po Sudetskim kraju „zbytk“ Čěskeje wospjet „měrliwje“ wobsadźi. Wobě „operaciji“ buštej z „na pačenje ludnosće“ wusměrjenej propagandu, desinformacijemi a łžemi přihotowanej.

Składnosće su rědke, zo znate wosobiny serbskeho žiwjenja w aktualnych towaršnostnych debatach so słowa jimaja. Tajki wokomik běše loni na Hłownej zhromadźiznje Domowiny w Choćebuzu zapodaće namjeta Serbskeho sejma, z třěšnym zwjazkom hromadźe so konsekwentnje wo serbsku kubłansku awtonomiju prócować. Nadawk bě Sieghard Kozel přewzał, tehdyši předsyda Towaršnosće k spěchowanju Serbskeho ludoweho ansambla Budyšin z.t. „Tón, kiž wopodstatni chwatnosć naležnosće, je dołho wahał“, wón přizna. To zwisowaše z jeho widom na wašnje, kak Serbski sejm skutkuje, ale runje tak z diskusiju wo wliwje Serbow na swójske kubłanje, kotraž so hižo wjace hač lětdźesatk dliji. Wuslědk wotwažowanja zwurazni z prašenjom: „Kajka je alternatiwa ze spodźiwnym federalnym systemom, kubłanje dźěći a młodostnych sami do ruki wzać?“ Wjetšinu přitomnych pak přeswědčić njemóžeše. Po wašnju parlamentariskeho dźěła namjet awtoram wróćichu. Štož druzy snadź jako wosobinsku poražku začuwaja, mjenowaše wón prosće „wuraz demokratije“.