Lyrika we wjacorych rěčach
Swjedźeń poezije w duchu Jana Arnošta Smolerja přewjedli
Wot 20. junija do 4. julija wotmě so we a zwonka Łužicy 38. mjezynarodny swjedźeń serbskeje poezije, kotryž bě lětsa Janej Arnoštej Smolerjej wěnowany. Zwjazk serbskich wuměłcow běše tradicionalne zetkanje awtorow z tu- a wukraja organizował. Zazběh tworješe zarjadowanje za dźěći pod hesłom „Po puću z pěsnjemi a bajkami na česć Smolerja“ we Wojerecach. Pod nawodom Wórše Wićazoweje předstajichu šulerjo z Chrósćic pisany program. Tomasz Nawka rozłoži na to serbske instrumenty. Štwórtk, 23. junija, dožiwi w Budyskej Smolerjec kniharni antologija „Mosty w jachlacym wětrje – Serbja a jich přećeljo zjednoćeni w słowje a wobrazu“, wušła w časopisu „Bawülon“, swoju łužisku premjeru. Někotři z awtorow, kotřiž su w njej zastupjeni, čitachu swójske basnje w originalu kaž tež w přebasnjenju. Nimo toho prezentowachu so młodźi serbscy lyrikarjo, přednošowacy swójske twórby.
Twórby dosć reprezentatiwne
Serbske wuměłče wustajeja w Biskopičanskej galeriji Carla Lohsy a radnicy
Wustajeńca „JASYM – DRUHI WID“ w Biskopicach stej poprawom dwě, přistupnej w rozdźělnych wotewrjenskich časach hišće hač do 31. julija. Jedna je w měšćanskej galeriji Carla Lohsy, tamna w radnicy.
Galerija Carla Lohsy njeje runjewon mjez najwjetšimi hornjołužiskeho regiona, za propagowanje serbskeho tworjaceho wuměłstwa pak ma njesnadny wuznam. Hdyž tam serbske wuměłske dźěła pokazuja, wotwěraja wažne wrota do swojoraznosće regiona: do kultury Serbow. Galerija je pomjenowana po wažnym zastupjerju němskeho ekspresionizma Carlu Lohsy (1895–1965), wobydlerju města wot 1929 hač do jeho smjerće. Wuběr twórbow njeje hladajo na date móžnosće přewobšěrny. Njedźiwajcy na to je wustajeńca dosć reprezentatiwna ze zastupjenymi wuměłčemi, kotrež su Maja Nagelowa, Iris Brankačkowa, Isa Bryccyna, Sophie Natuškec a Marion Kwicojc.
Što wšo zamóža serbske spěwy powědać
Mysle k předstajenju moderneho oratorija „Wětrnik a časy“ w Chrósćicach
We Łužicy wjerća so wětrniki – někotre hižo lětstotki, dalše hakle krótki čas, druhe docyła wjace nic. Kamjentnym je swójske, zo so tež potom hišće hordźe pozběhuja, hdyž wokřidła hižo njedźěłaja, młynske nastroje su wurumowane a do dźěłowych rumnosćow su ludźo zaćahnyli. Tajke młyny přetraja časćišo dlěje hač bróžnje a domy.
Witana to metafra za serbski lud, kotryž je zrudne časy přetrał, wjacekróć bu mortwyprajeny a je tola žiwy. Wona wšak njeje tak wšehowšudźomna kaž jejko, wuměłsce debjene, tak zo nichtó na ideju njepřińdźe, je wočinić.
Serbscy ludźo maja wosebitosć: Woni ženje z durjemi do domu njepadnu. Radšo wužiwaja woni přispomnjenje, wobraz abo hudźbu za to, štož chcedźa rjec. Rady přewostajeja připosłucharjej, sej sam wułoženje namakać. Takle začuwaš to tež w serbskim oratoriju za chór, orchester a rockband. Tradicionalnosći bu po mnohich lětach skónčnje něšto moderneho přidate. Jeli ći stawizny něšto woznamjenjeja, tworiš tež rady poćah k dźensnišemu časej.
Běchmy – Smy – Wšojedne
„Ta jedna wěc přec’ wostanje: Tón serbski lud, tón nihdy njezańdźe!“ Što pak by było, njeby-li kaž w pozbudźowacej štučce było? Jeli Serbja tola raz – njehladajo na wšě krótko- a dołhodobne prognozy – zańdu? Njeby-li hižo nichtó serbsce rěčał; njebychu-li hižo nihdźe žane serbske chorhoje zmawowali. Njebychu-li družki z procesionom hižo po pólnych šćežkach do Róžanta putnikowali. Njeby-li so hižo nichtó z mjenowanej štučku pozbudźował? Za mnohich z nas drje je to struchła předstawa.
Tola by wšitko to tež ludźi přichoda rudźiło? Myslu sej, zo nic. Něchtóžkuli drje by melancholisce na to zhubjene zhladował, ale za wjetšinu by to we wšědnym dnju samsny woznam měło kaž za nas dźensa to polabiske, kumbriske abo dalmaciske – mjenujcy žadyn.
A tak mamy zajimawu, haj, tróšku wonajku situaciju. Ludźo tohole hypotetiskeho přichoda budu fakt zańdźenych Serbow bjezdźakni zaznawać. Štóž so wot Serbstwa wotpóznawa, tomu je to po wšěm zdaću smorže, hewak by dźě tomu zadźěwał. A komuž je Serbstwo něšto hódne a kiž je njezapomina, do njeho njezańdźe, wšako je z nim žiwy.
Měrna rytmiska hudźba a twjerde zynki
Barakka w Nuknicy jubilej swjećiła
Poslednju sobotu w juniju swjećeše towarstwo barakka „stoćiny“. Tale ličba wšak zestaja so tróšku lóštnje z wjacorych jubilejow: Su to 20 lět po prěnim koncerće w Nukničanskej kulturnej barace, 20. jubilej skupiny Stoned Hajtzer, 20. jubilej skupiny Crying Blue, 15lětne wobstaće DeyziDoxs, 15 lět Blind Judgement (inkl. dźesaćlětne posmjertniny) a dźesać lět skupiny Widła.
Přeprošeni běchu tučasni a něhdyši čłonojo barakki, wjesnjenjo a sympatizanća live-hudźby. Swjedźeń započa so z kofejom a tykancom. Tón abo tamny je hižo přichodnu generaciju „barakkownikow“ sobu na swjedźeń přiwjedł. Ći mali wužiwachu předwječorne hodźinki za to, běhać za mydliznowymi pucherjemi a woptać jubilejnu tortu. Ći wulcy činjachu to z piwom a bjesadu.
Z wuhotowanjom běchu sej zamołwići, kaž je to tež z festiwala Nukstock znate, wjele prócy dawali. Tak natwarichu stanowe jewišćo, budku za kulinariske wosebitostki, spřihotowachu městno za hraće kickera a přetwarichu nutřkownu rumnosć baraki na baru a za hladanje kopańcy.
Janusz Wójcikwo serbskim basniku
Mnohe lěta hižo organizuje Janusz Wójcik nimo zastojnstwa jako zamołwity za kulturu wobwoda Opole Mjezynarodne zetkanje basnikow na hrodźe šleskich Piastow w Brzegu. Lětsa budźe 26. tajke zetkanje. Bě to stajnje dobra składnosć, zeznajomić so z pólskimi, běłoruskimi, čěskimi, słowakskimi, ukrainskimi a ruskimi basnikami. K Serbam a k serbskej poeziji Wójcik wosebitu lubosć pěstuje, přełožujo basnje za planowanu pólskorěčnu antologiju našeho basnistwa.
W domčku na wodźe abo w swětłowni bydlić
Mnozy lukratiwny poskitk při Lejnjanskim jězoru rady wužiwaja
Rjany wuhlad na Lejnjanski jězor skići so hosćom restawranta a hotela „Při swětłowni“. Wo ćělne derjeměće a nanajlěpše wočerstwjenje stara so mějićelka moderneho domu Heike Struthoff ze swojim přećelnym personalom.Za Wojerecami do směra na Hory a po něhdźe dźesać kilometrach podłu Čorneho Halštrowa je 2,5 hektarow wulke stanowanišćo, kotrež słuša k Lejnjanskemu jězorej (Geierswalder See). Wjele městnow je tam wosebje w lětnich prózdninach wuknihowanych. Mnozy přijědu z campingowymi wozami a stanami, a to tež z wukraja kaž z Čěskeje, zo bychu so při jězoru wočerstwili. Wosebje ći, kotřiž lubuja wodowy sport, móža dosć wobšěrny a lukratiwny poskitk wužiwać. Wupožčić móža sej na přikład mjeńši a tróšku wjetši płachtak. Štóž płachtakowanje tak derje njewobknježi a tež dowolnosć za wodźenje motoroweho čołma nima, tón móže so z čołmikom za teptanje, z kanuwom abo gumijowym čołmikom spokojić a sej na wodźe lubić dać.
Cyrkwinske łopješko dwurěčne
Na wopyće pola Serbskich bjesadow – 1. dźěl Hodźij
Stajnje zaso wo tym słyšimy, kak zamołwići na polu serbskeho kubłanja spytaja staršich a jich dźěći za dwurěčnu wučbu w šulach zdobyć, jich takrjec přeswědčić, zo bychu serbšćinu zachowali a w kónčinach wožiwili, hdźež je so mjenje bóle pozhubiła. Zo pak móže so próca wo wožiwjenje serbskeje rěče tež „deleka“ na bazy zrodźić, dopokazuja nam w Hodźiju. W tamnišej Bjesadźe ju zaso wuknu.
Započało bě so wšitko před wosom lětami, kaž Gerat Krawc – hłowny organizator Hodźijskeje Bjesady – rozprawja. Tehdy bě farar Christoph Rummel jako nowy duchowny do wsy přišoł. Zajimujo so za cuze rěče chcyše so tež ze serbšćinu bliže zeznajomić. W Hodźiju pak ju lědma dožiwi. Tak nasta myslička, zo móhli tola serbšćinu wuknyć a ju w tamnišej ewangelskej wosadźe zaso wožiwić, 72lětny Krawc rozprawja. „Čujachmy so zamołwići za serbsku rěč, byrnjež ju ani njewobknježili.“
„Na poslednim puću njeje nichtó sam“
W Chróšćanskim Domje swj. Ludmile dožiwjeja hladanja potrěbni wotměnjawy wšědny dźeń
Stary z nas kóždy jónu budźe. Hač pak je hišće tak čiły, zo móže so potom sam zastarać, njemóže nichtó z nas wěšćić. Derje tuž, zo ma kóždy móžnosć do starownje hić, abo?
Wězo njeje krok za tónle rozsud runjewon lochki. Před lětami wšak njebě mjeno hladarnjow a starownjow hišće tajke kaž dźensa. Hańža Rěčcyna, pochadźaca z Njebjelčic, bydli wot februara 2014 w Chróšćanskim Domje swj. Ludmile. Wona njemóžeše so hižo sama zastarać. Přećežko bě čas žiwjenja na polach dźěłała, a kaž sama přiznawa „stawy wjac tak njechaja, kaž bych rady chcyła“. Ze jstwy na prěnim poschodźe starownje ma rjany wuhlad a wjeseli so, hdyž dźěći, wnučki a prawnučki přichwataja, zo bychu ju wopytali. Kóždy čas móže wona dom wopušćić a sej na swójbne swjedźenje dojěć. W stwě ma swój stary konopej. Přiwuzni běchu jón tam stajili. Na sćěnje wisaja wobrazy jeje lubych. „Sama njemóžach doma hižo być“, wona praji. Dźěći su z njej tuž wo móžnosći rěčeli, do starownje hić. Skónčnje su so za Chrósćicy rozsudźili. Lochko to nikomu z nich njebě.
Zajimawostka wo Kaščanskim wićežnym kuble
Minjene dny sy w Serbskich a druhich nowinach zaso časćišo anonsu čitał, zo móžeš sej na „Wićežnym kuble w Kašecach“ truskalcy sam našćipać. Jedna so wo bywše klóšterske wićežne kubło. Tajkich měješe klóšter Marijina hwězda we wosom wsach. Mnohe z nich běchu zdźěla někotre razy dźělene, tak zo běchu na přikład w Chrósćicach štyrjo wićežni burja a we Wudworju dwaj. Wićežni kublerjo běchu zamóžni a zdźěla samo bohaći. Při wuwjazanju z roboćanstwa po lěće 1832 zapłaćichu woni swój podźěl nimale 15 000 toleri klóštrej naraz w hotowych pjenjezach. Kaščanske wićežne kubło bě wot lěta 1733 we wobsydstwje z Kukowa pochadźaceje Čochec swójby. 1806 woženi so z Hornjeho Wunjowa pochadźacy Jan Smoła z Madlenu, druhej dźowku Mikławša Čocha, na Kaščanske wićežne kubło. Lěće pozdźišo sčinito samsne jeho bratr Handrij, woženiwši so nětko z Hanu, najmłódšej sotru Madleny. Handrij Smoła pak zasydli so ze swojej žonu na swojeje maćernym kuble w Hruboćicach, hdźež zawostaji, zemrěwši lěta 1827, wudowu, dweju synow a dźowku. Syn Mikławš Matej woženi so 1840 z Katu, dźowku Mikławša Rjenča z Čěškec.
