Krabat (wujimk)
Tež ja sym dźěleny. Při zdónku lipy, na kotrejž swjećo Knježny Marije z lěsa wisa, sedźu w chłódku a hladam sebi napřećo. Ja, sedźacy, sym starši hač ja, přichadźacy, rozsudźu so, zo sym tón přichadźacy. Wón je tón, kotrehož sym wróćo wostajił, a ja sym tón, kotryž je so sam stworił.
Kaž zwobroćeny wothłós wony rěči, štož ja myslu. Abo za mnu rěči. Abo rěči wón prěni, a ja myslu za nim?
Dóńdu k njemu, stejimoj porno sebi w špihelowacej škleńcy swjećeća: liniju po liniji je wón ja, a sym ja wón, nadźijane, myslene, skućene.
Praju, sym tebje stworił.
Wotmołwju, njemóžeš ničo stworić, jeli nic sam sebje. Abo by sebje stworił zwonka sebje.
Wěm to, praju, a chcu być ja: sam sebje stworjacy.
Poswěwam so. Sy wumóženje pytał: tole wone je. Njeje žanoho hinašeho.
Hladam na sebje, moje žiwjenje w mojim wobliču. Štyri kamjentne strachi abo štyri kamjentne nadźije z prastareho stołpa. Strachi njejsu rozprochnjene, nadźije nic wot dobow rozžrane. Słónco swěći, a móže być, zo je wjace nadźije we wobrazu hač stracha. A wjace dowěry hač dźěćaceje wěry.
w nowinskim archiwje namakane
Bydlu poslednich dwanaće lět w centrumje žiweje serbskeje rěče, a hdźežkuli přistupju, słyšu, kak kultura rěče spaduje, móhłrjec z dnja na dźeń. Do wšědnych zwučenosćow dźensa serbsce rěčaceho čłowjeka tu słuša tajki retomas skomolenych němskich słowow, zo by sej z teje bjesady sam čert wuši zadźeržał – bolosćow dla ...
Rozpad rěče je zjaw spadowaceho narodneho wědomja. Rozpad rěče je započatk wotemrěća narodneje kultury. Literatura zhubi swój zmysł, bajki so baja před hłuchimi wušimi, spěwy so zmjeńša na melodije, a melodije ludowych pěsnjow bjez jich słowa woněmja ....
1946 pisach w basni „My to mamy w ruce“ a měnjach tehdyše strachi. Znowa twjerdźu, zo my to mamy w ruce, my sami, hač budźemy žiwi abo hač so do muzeja zhubimy. Nichtó njebudźe – a njemóže – wudać zakoń, zo Serb ma być Serb a zo dźěći serbskich staršich na Serbow dorostu ...
Jurij Brězan w přinošku Nowej dobje, wotpósłanym 17. nowembra 1988 a wozjewjenym 11. nowembra 1989
Starosće a strachi
Na proze do katastrofy
Čłowjestwo dyrbi so dźensa před čłowjestwom wuchować
Pola mnje doma na dwaj a poł metra dołhej polcy z knihami, z kotrymiž su naše dźěći wotrostli, steji 24. wudaće „Christy“. Po informaciji nakładnistwa Neues Leben je „Christa“ z dwěmaj milionomaj eksamplarow do ludu šła ... Njejapcy, kaž by lětacemu ptakej z njewidźomnej sekeru šiju přerubnył, padny z politiskej změnu předań tež Brězanowych knihow, tež „Christy“, do bjezdna. A njeběch to jenož ja, kiž je so prašał, kak budźe na tutu změnu Jurij Brězan reagować. Znaju wuznamnych Drježdźanskich kolegow, spisowaćelow dźěćaceje literatury, kotřiž prajachu: „Schluss, das war’s!“
Hinak pola Jurja Brězana. W běhu 90tych lět je telko nowych knihow napisał a we wšelakich nakładnistwach wudawał kaž w žanym lětdźesatku swojeho žiwjenja do toho. Dźesać lět, dźesać knihow – za wulku skalu čitarstwa, za najmjeńšich, hač do wyšich šulskich lětnikow, hač do kriminalki wo wuju z Ameriki, humornje wo Salowčanach a po normaliće noweho časa wabjo z jungfernu, kotraž nochcyše do łoža.
Čorny młyn (wujimk)
Dwanaće młynskich steji we wojerskim rjedźe, mjezwoča šěre, woči rozdrěte. Prěnjemu a poslednjemu w rjedźe hraja stawy.
„Na?!“, praji młynk hrožo.
„Młynska ličba je dwanatka.
Wolić smě ta třinatka!“
Młynscy wołaja kaž z jedneje šije, woni rubaja sadźe na jednotliwe złóžki, poslednje słowo woni rjeja a ćahnu je, dołhož jim dych dosaha. „Ty sy třinatka“, praji młynk Krabatej. „Wubjer jednoho!“
„K čemu?“, praša so Krabat. Wón hlada do wobličow swojich nowych towaršow, na kóždym mjezwoču je strach a je nadźija.
„Njeprašej so a wubjer!“, přikaza młynk.
„Što so z nim stanje?“, praša so Krabat.
„Jeli žanoho njewubjerješ, wubjerješ sebje samoho.“ Młynk so směje. „Te sydom knihow – potom ani jednu z nich njewuhladaš.“
„Ně – nic prjedy, hač mi njeprajiš, što so z tym stanje, kotrehož wuzwolu“, rěči Krabat kruće.
Wón widźi, zo nadźija na mjezwočach jeho towaršow rosće.
Kuzło Krabata zachować
Duch Jurja Brězana měł dom w Čornym Chołmcu pjelnić
Wnučkam česć a zamołwitosć
Nimo literarneho herbstwa Jurja Brězana, kotrež dósta po přeću spisowaćela Němski literarny archiw Marbach, su wnučcy Beno, Franciska a Florian namrěwstwo wotkazane dóstali. Kak woni z tym wobchadźeja a kak so dźensa na swojeho dźěda dopominaja, wo tym je so z nimi Cordula Ratajczakowa na swjedźenskim zarjadowanju k česći Jurja Brězana w Budyskim Dźiwadle na hrodźe rozmołwjała.
Namrěwstwo Jurja Brězana – je to za was tema wšědneho dnja?
Florian B.: Zaběramy so z nim kóždy dźeń – hač priwatnje, za swójbnych abo za zjawnosć. Je to česć a zamołwitosć w jednym. Sprěnja je to swójbny nadawk, kotryž mamy spjelnić, a zdobom móžnosć, našu swójbu zjednoćić. Hladajo na zjawnosć dźe wo to, herbstwo dale wjesć – nastupajo dom w Hornim Hajnku, nastupajo twórby a nastupajo zarjadowanja kaž dźensa tule. Druhdy su w Hornim Hajnku cyle jednore nadawki kaž trawu syc. Zdźěla su to naročniše, kaž tam wotewrjenu pisarnju 12. junija wuhotować.
Beno je eventmanager w Mnichowje, Franciska bydli po studiju mediciny mjeztym w Šwicarskej a ekonom Florian dźěła w Drježdźanach – kak to funguje?
Wučer a přikład młodym
Prěnje zetkanje z Jurjom Brězanom mějach jako maturantka. Tehdy we wukonowym kursu serbšćiny čitachmy jeho romanaj „Krabat“ a „Krabat. Druha kniha“. Běchmy romanaj prěki a podłu wobjednawali a trochu něšto tež dopóznali – ale hač smy tež wšitko zrozumili? Přeprosychmy sej jeho na rozmołwu a wuwoprašowachmy so jeho dźěry do brjucha. A Brězan na wšitke naše prašenja wotmołwi.
Jónu buch jako studentka prošena, na zarjadowanju Koła serbskich spisowaćelow přednošować wo zběrce młodych awtorow „Žadyn happy-end“. Běch chětro rozpjeršena a njeběch sej scyła wěsta, hač sym wšitko prawje, ale tež sprawnje kritisce zwurazniła. Přednošowach skónčnje swoje rozmyslowanja wo zběrce. Brězan bě mjez připosłucharjemi. Ja młoda njenazhonita běch sej telko mysli překładowała, Brězan zběrku pozdźišo w diskusiji prosće z jednej sadu hódnoćeše: „Za najbóle pretenciozny mam tekst …“ Nic wjace a nic mjenje. A wědźachmy, zo ma wón někak prawje.
Sawna – wječer – karty
Ze swojimi literarnymi twórbami je Jurij Brězan čas žiwjenja w zjawnosći stał. Ćim bóle je so wón wot srjedź 1970tych lět wjeselił na pjatkowne wječory.
Wot toho časa mjenujcy měješe w swojim domje w Hornim Hajnku sawnu zatwarjenu. A tam zetkawaše so stajnje pjatk – spočatnje tež wutoru – koło muži, kotřiž zhromadnje do sawny chodźachu. Ale tele wječory běchu wjace, hač zo su wobdźělnicy jenož něšto za swoju strowotu činili. Dwaj z nich běštaj Šmitec bratraj Měrko a Tomaš z Worklec. Dźensa staj sotrowcaj Jurja Brězana nawoda Chróšćanskeje zakładneje šule a wučer na Worklečanskej wyšej šuli.
Hajdanec dźěd a šerjenja (wujimk)
Ja běch hudźił na kwasu w Delanach a ćehnjech domoj, swoju trompetu na chribjeće, nóc bjez měsačka, ćma kaž w kruwje. Běch so por palenčkow na puć srěbnył a spěwach sej wjesele a při tym spěwanju sej tola zaběžu a steju nadobo před Třomi lipami pola Hanineho hatka. To je cyle blisko Čorneho hata. Bych jenož kónčk wróćo hić trjebał a bych zaso swój kruty puć pod nohomaj měł, ale moja trompeta bě mučna a ja tež, a runjewon wjedźeše šćežka nimo Čorneho hata direktnje na łuku za mojim statokom. Potajkim, ja so pasu toho kruteho, dalokeho puća a šnórju po bliskej wuskej šćežce runy puć přez lěs. A nadobo mi tola tón Połšweda napřećo přijěcha. Konja drje teptać a tež ćicho zarjehotać słyšach, ale widźeć ničo njebě hač tón Połšweda, něhdźe połdra metra nad zemju w powětře.
Tón šerjenski hejtman na mnje wudźěra a so wošćěra, zo so štomy třasu. Potom wón zakrjechta: „Na tebje sym tři sta lět čakał! Do bahna z tobu – za mnu, marš!“
„Njejsmy za wšitko tu – ale za wšitkich“
Slepjanska wosada je hosćićelka lětušeho 70. serbskeho ewangelskeho cyrkwinskeho dnja „Woni pak wostachu wobstajni“
Slepjanska cyrkej je tež wotydźenja wotamknjena. Tak je wona wěriwym, ale tež wopytowarjam ze wšěch kónčin wodnjo stajnje přistupna. SN/Maćij BulankSlepjanska fararka Jadwiga Malinkowa přeproša wšitkich Serbow a zajimcow z Hornjeje, srjedźneje a Delnjeje Łužicy kaž tež z dalšich kónčin jutře a njedźelu do Slepoho na 70. serbski ewangelski cyrkwinski dźeń. Jedyn z wjerškow budu zajutřišim wulke kemše w 10 hodź., kotrež skupina Kólesko spěwnje wobrubi. Slepjanska wosada słuša k cyrkwi Berlin-Braniborska-šleska Hornja Łužica, jednej z dwaceći krajnych cyrkwjow Ewangelskeje cyrkwje w Němskej, kotrejež sydło je w Berlinje. „Tradicionalnje w našej wosadźe hornjoserbšćinu nałožujemy, dokelž leži wosada na kromje Hornjeje Łužicy. Dokelž pak słušamy cyrkwinsce k něhdyšej pruskej cyrkwi tež z Delnjej Łužicu hromadźe dźěłamy“, fararka Jadwiga Malinkowa wuswětla.
