Žona ze sylnej energiju
Na wopyće pola wučerki a chóroweje dirigentki Bernadett Hencyneje
Młódna trawa na zahrodźe při swójbnym domje w Budyšinje ma hižo něšto nalětnjeho na sebi. Rjany to měrny blečk na kromje wokrjesneho města njedaloko Sprjewje. Tule bydli Bernadett Hencyna. Tež stwa w jeje domje wuprudźa přitulnosć, hladaš-li z wulkim woknom na zahrodku. „W nalěću a lěću při rjanym wjedrje rady w zahrodce dźěłam. Trjebam to prosće, to je za mnje wočerstwjenje“, praji Serbowka, jako mje zajimowaneho z woknom hladajo „lepi“. We jstwě z kožanymi křesłami, z blidom a kamorami steji tež klawěr. Na nim hrajo so Budyšanka zawěsće za nazwučowanja chórowych spěwow přihotuje. Jako wučerka za hudźbu a němčinu na Serbskim gymnaziju Budyšin kaž tež jako nawodnica chóra gymnaziastow 5. do 8. lětnika a Chróšćanskeho cyrkwinskeho chóra wona často na instrumenće hraje. „Njejsym žana pianistka. Móžu pak spěwy přewodźeć a sej tak jednotliwe melodije a chórowe hłosy za proby přiswojić.“
Dušu wočerstwjaca literarna zběrka
Hdyž wuńdźe zběrnik serbskeje literatury w němskej rěči, so skoku prašenje nanuzuje, hač je so z cyłkowneho bohatstwa serbskeje poezije a beletrije tež to prawe, reprezentatiwne zwuběrało a so při mnohoće serbskeho literarneho tworjenja na wurunowace wašnje zestajało. W nakładnistwje POP je jako prěni zešiwk BAWÜLON, časopis za literaturu a wuměłstwo lětnika 2016 wušoł přehlad wo serbskej literaturje zašłych lět.
Wšo hromadźe su na 270 stronach dźěła třiceći awtorow předstajene: Dźesatk basnjerkow a basnikow a awtorkow a awtorow serbskeho pjera – Beno Budar, Měrana Cušcyna, Róža Domašcyna, Benedikt Dyrlich, Jurij Koch, Kito Lorenc, Tomasz Nawka, Dorothea Šołćina, Měrćin Wałda a Bernd Pittkunings – a dwójce telko z němskeho kraja a wukraja dawa dojimawy dohlad do aktualneho literarneho tworjenja na serbske abo jej bliske wobsahi.
Spěchowar serbskeje literatury
Před 55 lětami zetka w Bratislavje młody sobudźěłaćer nakładnistwa Mladé letá Peter Čačko prěni raz Serbow. Tehdy měješe wustajeńcu Ludoweho nakładnistwa Domowina na starosći. Lěto na to wón Łužicu wopyta a so do serbskeje kultury zahlada. A lubosć k serbskej rěči, literaturje a wuměłstwu jeho hižo njepušći.
Jeho wobstajne zhromadne dźěło z LND wobradźi serbskim dźěćom wjace hač połsta koprodukciskich titulow ze słowakskim nakładnistwom, někotre w šěsć nakładach. A štó drje njeznaje woblubowane papjercowe knižki kaž „Časnik“, „Na wsy“ abo „Ric rac do Afriki“, z kotrymiž so ći najmjeńši zdźěla dźensa hišće zabawjeja!
Peter Čačko pak runaše tež mnohim serbskim bajkam, powědančkam a basnjam puć do słowjanskich dźěćacych stwow. Mjez nimi bě knižka „Kak je elefant do hribow šoł“ Jurja Brězana, běštej zběrce bajkow „Łučlany Pětr“ a „Klinkotata lipka“ a běchu znowa powědane bajki wjacorych serbskich awtorow z rjada „Bajka“.
„Sinfonija měła ludźi budźić“
Rozmołwa z komponistom Hincom Rojom
Hinc Roj, čłon Zwjazka serbskich wuměłcow, komponist a bydlacy w Klětnom, je hišće dźensa jara produktiwny w hudźbnym tworjenju. Alfons Wićaz je so z nim rozmołwjał.
Pjatk,15. apryla, budźe za Was wuznamny dźeń. Na nim zaklinči prěni króć Waša 5. sinfonija „Stalingrad“. Što to začuwaće?
H. Roj: Komponowach sinfoniju „Stalingrad“ po operaciji přećiwo rakej. To bě 2004. Štyri lěta pozdźišo partituru dokónčich. Za mnje bě to nutřkowna potrjeba, wojakam Stalingrada – sowjetskim a němskim – pomnik stajić. Mi njeńdźe nastupajo Stalingradsku bitwu jenož wo němskich wojakow, ale tež wo ruskosowjetskich, kotřiž mějachu wjace woporow hač němscy wojacy. To je mje jara jimało. Spytach tuž začuća wojakow wobeju stron hudźbnje zwuraznić. Za mnje je to wulkotne začuće, zo sinfonija prěni króć zaklinči. Sym wšěm dźakowny, kotřiž tole zmóžnja.
Trjebamy wotmołwy na daloko sahace prašenja
Smy žiwi w spěšnym času. To zwisuje z přewažnym statnym a ekonomiskim porjadom. Demokratija z kapitalistiskim hospodarstwom móže dosć wuspěšna być hladajo na žiwjenske wuměnjenja a techniski postup, ma pak tež rjad njedostatkow. Demokratija so na wjetšiny zepěra, spušćejo so na jich rozum. Tón so skerje dobywa z krótkočasnymi zrozumliwymi předewzaćemi hač z dołhodobnymi kompleksnymi. Tež krótke wólbne periody, na přikład štyri lěta, njespěchuja dołhodobne politiske skutkowanje. Za znowawuzwolenje płaći, štož so za krótki čas docpěje. Kapitalizm zespokoja potrjebu na produktach a słužbach a budźi přeća na dalše, nowše, lěpše abo někajke, jeno spěšnych pjenjez dla. Time is money.
Wuspěch tučasneje demokratije a kapitalistiskeho hospodarstwa je krótkowidny. Přichodne wuskutki na druhe towaršnosće a regiony mało płaća, su pak chutne – mjez nimi klimowa změna, socialna njerunosć, globalna njesprawnosć, wójny, terorizm a 60 milionow ćěkancow 2015 před nuzu, chudobu a wójnami – wjele z nich do kupow bohatstwa.
Wot činohry k musicalej – na jednym wječoru
„Jakni mužojo!“, komedija awtorki Kerry Renard, serbsce Měrana Cušcyna, režija Matthias Nagatis j. h., premjera 12. měrca 2016 na hłownym jewišću NSLDž
Tutón kruch z dźěłaćerskeho miljeja kónči so hinak, hač sej myslachmy. To klinči banalnje, ale tule je to program – a na kóncu přihladowar swoju zahoritosć do rytmiskeho aplawsa přenjese. Ale po rjedźe.
Při pisanju so jemu mysle wužórleja
Beno Budar swjeći jutře sydomdźesaćiny
Štó z Hornjeje a Delnjeje Łužicy drje jeho njeznaje? Poet a spisowaćel Beno Budar z Hornjeho Hajnka, kiž swjeći jutře 70. narodniny, je swojich basnjow a powědkow w serbskej a němskej rěči dla woblubowany. Tež w słowjanskim wukraju jeho tójšto ludźi přez přełožki jeho twórbow znaje. Zdobom bu tam počesćeny a w Serbach z Mytom Ćišinskeho wuznamjenjeny.
Beno Budarpisa list nanej
¡ Dana Podracká
Lubowany, Ty, kotryž bydliš
w mojej kreji,
wupřestrěj ruku a wupraj moje mjeno
Beno
Nichtó njewupraja je tak kaž Ty
Přebrodź so ke mni po łužiskim
lěsu, mać
zapali swěcu, přetřěli běły rub
Samaru twojeho wobliča
Sydń so, nano,
ke mni abo napřećo
Schował sy so mi tak, kaž zamóže
to jenož Bóh
Dźeržiš stražu w mojej duši,
sadźeš štomy
na zahrodźe
Twoje słowa, nano, su ryby
w słónčnej wodźe,
błyskotaja po mojej papjerje
kaž naramjenicy na Twojej uniformje
Łójiš je z nahimaj rukomaj
w rěce Lethe
a křćiješ mje z lubosću, do kotrejež so smjerć
njepředrěje
Ze słowakšćiny přebasniła
Dorothea Šołćina.
Na wšěch swjedźenjach pódla
Z Ruskej nutřkownje zwjazany
Bena Budarja zeznach před něhdźe 20 lětami w Budyšinje. Srjedź 1990tych lět přijědźech z Moskwy na ferialny kurs. Na literarnym wječorku słyšach prěni króć Bena swójske basnje přednošować. Ale tehdy smój so po zdaću hižo znałoj: Znajmjeńša so dopominam, kak bě před Serbskim institutom ke mni stupił – kaž bychmoj hižo lěta spřećelenaj byłoj – a mi w bjezporočnej rušćinje prajił: „Jeli něšto trjebaš ...“
Njewěm, hdy so rozsudźich, tež Benowe basnje do rušćiny přełožić. Wosebje je so mi lubił tekst Wšelacy su w našim ludźe, kotrehož přełožk pozdźišo něštokróć w rjanym Budyšinje a w Moskwje přednjesech. Dokelž słušeja serbske basnje přeco k „poeziji małeje komorki“, klinčeše mój „ruski Budar“ dotal jenož ertnje.
Tohorunja „w kašćiku“ leži mój přełožk jednoho – wězo toho „ruskeho“ – kapitla jara wuspěšneje Benoweje knihi „Tež ja mějach zbožo“ wo wosudach serbskich wojakow. Nadźijomnje budu přełožki tychle a dalšich tekstow Bena Budarja w Ruskej wozjewjene, z kotrejž je jubilar nutřkownje zwjazany.
Wutrobne zbožopřeća ke kulojtym narodninam, kotrež njech su započatk noweje žiwjenskeje fazy!
