Mjerza so na špatne pólne pućiki wokoło Radworja
Stara karta dokumentuje, što je so minjene lětdźesatki w přirodźe změniło
Njesměrnje wulke zmawowace so žitnišća abo zahony rěpika hač k horicontej – štož je mnohim wuraz moderneho ratarstwa a nadźija na bohate žně, ma Ludwig Sachsa z Radworja za wochudnjenje přirody. Dopokazać móže wón tole z pomocu stareje karty z lěta 1936. Na njej su wšitke pućiki a haty dokładnje zarysowane. „Nětko je tež jasnje widźomne, što wšo je so minjene lěta zhubiło“, Radworčan praji.
Problem zhubjenych starych šćežkow Ludwiga Sachsu hižo dołho zaběra. Před 25 lětami, hnydom po přewróće, bě wón z tehdyšim nawodu ratarskeho předewzaća wo tym rěčał. Tam běchu zwólniwi, někotre stare zwiski mjez wsami zaso aktiwizować. Gmejna wšak dyrbjała to chcyć. Ale na gmejnskim zarjedźe Ludwig Sachsa hižo wjele lět słyši, zo nimaja srědki za nakup wotpowědnych płonin. Mjeztym so tež druzy přizjewjeja, kotřiž bychu nowe-stare šćežki radlubje wužiwali. K nim słušeja na přikład mějićeljo konjacych dworow. Tak bychu po šćežkach jěchać abo ze zapřahami jězdźić móhli.
Něhdy njeparujomny dźěłowy nastroj dźensa zaso wulce požadany
Njewšědny wuspěch maja poskitki Kamjenskeje ludoweje uniwersity, kotrež zdadźa so někotrym bjezdwěla starožitne być – tak tež njedawny kurs wo wužiwanju kosy, kotryž wotmě so na ležownosći Alojsa Šołty w Žuricach.
Tuchwilu kćěja na łukach najrjeńše kwětki a na polach žito zrawi. Na zahrodach pokazuja so běłe kćenja margaritow, módreho kostrjanca a tu a tam hišće čerwjeneho maka mjez stwjelcami trawy.
Na slědach Jana Šadowica
12. dźěl: Wěrnosć a legenda wo chorwatskim połkowniku
Zasakłe boje mjez burami a wyšnosću charakterizowachu Ždźarowski wu- dwór 1704 po smjerći Jana Šadowica. Po wjac hač 200 lětach zhubichu Ždźarowscy burja 1722 swoje lěpšiny a priwilegije.
Wojerowski stawny knjez Wilhelm von Schomburg běše Ždźarowskich burow 1510 z roboćanstwa wuswobodźił a žadaše sej jenož jónu abo dwójce wob lěto ručnu abo přežnu robotu. „Zběhnjenje tychle priwilegijow přez kurwjercha Bjedricha Awgusta I. lěta 1722 bě buram kaž spad do hižo zańdźenych časow“, praji Kulowski swójbny a dźědźičny slědźer Hans-Jürgen Schröter.
70 lět po kóncu Druheje swětoweje wójny – Dźěćace dožiwjenja ...
Lětsa je tomu 70 lět, zo je so Druha swětowa wójna skónčiła. Jako šulscy pacholjo přiběrajo wójnu wědomje zapřijachmy. A nalěto 1945 jeje zahubu z poslednimi surowymi bitwami zaso w swojej domiznje, na swojej koži dožiwichmy. Wone podawki nětkole mnohim zaso do pomjatka přichadźeja. Z łahodnym hesłom dopomnjenki pak kryja so přetrate strachi, ćerpjenja, smjerć a zrudoba.
Dźěćo-wojak
Woprawdźe najmłódši Sernjančan, poprawom hišće dźěćo, bu 20. januara 1928 rodźeny Jurij Šrama do wójny zwołany. Pjeć dnjow do swojich 16. narodnin dyrbješe k HJ-jednotkam na wójnske wukubłanje, we Wysokej za njedalokim Jitrom blisko Wóslinka, nastupić. Wona znata pancerfaust bě zwučowanska bróń čisło jedyn w pěskowych jamach wokoło Kinsporka. A to njebě božedla žana hrajka! Štyri njedźele pozdźišo zadrasćichu Jurja w Drježdźanach wojaka. Jako tajki přihotowaše wón w Ottendorfje-Okrilli pola Drježdźan žiwidła za frontu.
... kak stupa so lóštnje a wjesele
Dźěći a młodostni nałožk mejemjetanja w narodnej drasće dostojnje pěstuja
Někotrym maćerjam so sylzy ronjachu, jako mejemjetanju přihladowachu“, wopisuje awtorka Mandy Decker mejski nałožk w Němcach. Prěni raz je tam sydom porow w serbskej katolskej drasće wokoło meje rejwało. Ani najstarši wobydlerjo wsy njemóža so na to dopomnić, hač běchu tam tónle nałožk hdy na te wašnje pěstowali. Tohorunja w Pěskecach su holcy lětsa po wjele lětach zaso narodnu drastu woblečene po wsy k meji ćahnyli. Tak bě tomu tež w Sernjanach, hdźež znajmjeńša hižo 40 lět, na starodawne wašnje meju mjetali njejsu. Mejski štom drje tam kóžde lěto 30. apryla na nawsy nastajeja. Ale mejemjetanje z rejemi a swjedźenskim ćahom dźěći a młodych maćerjow we wuslěkanej katolskej drasće su tam hakle njedawno, 16. róžownika, zaso přewjedli.
„Kóžda generacija ma swój puć namakać“
Jednaćelka LND Marka Maćijowa swjeći šěsćdźesaćiny
Kóždy, kiž měješe hdy z njej činić, waži sej jeje wurunanosć a wěcownosć při wšěch problemach a nadawkach – jednaćelki Ludoweho nakładnistwa Domowina Marki Maćijoweje, kotraž swjeći jutře 60. narodniny.
Won, won do swěta (4. dźěl a kónc)
Po tym zo běch so w Dušanbeju derje zažiwiła a swój třiměsačny praktikum w němskim wulkopósłanstwje Tadźikistana zahajiła, nańdźech sej nowych přećelow a mějach tež chwile, aziski kraj a jeho wobydlerjow tróšku bliže zeznać.
Kubłanišćo w Delanach swjeći
Ralbičanske šulske twarjenje wobsteji 40 lět a ma zajimawe stawizny
Na wulki swjedźeń přeprosyli su wuknjacy a wučerjo Serbskeje wyšeje šule Ralbicy, zo bychu tam dźensa zhromadnje 40lětne wobstaće a zdobom zjawne wotewrjenje wobnowjeneho kubłanišća woswjećili. Wjele wjerškow, kaž mejemjetanje na šulskim dworje, kulturny program zakładnych a wyšich šulerjow, zjawne přepodaće wobnowjeneho šulskeho twarjenja a najwšelakoriše poskitki wotbłyšćuja zaměrne dźěło na delanskej šuli. Składnosć, sej ju bliže wobhladać a so z wučerjemi, kaž tež z nětčišimi a něhdyšimi sobušulerjemi rozmołwjeć, dźensa zawěsće mnozy wužiwaja. Tón abo tamny drje dopomina so tež na swój šulski čas w domje, před 40 lětami natwarjenym.
Zajimawe stawizny
70 lět po kóncu Druheje swětoweje wójny – Dźěćace dožiwjenja ...
Lětsa je tomu 70 lět, zo je so Druha swětowa wójna skónčiła. Jako šulscy pacholjo přiběrajcy wójnu wědomje zapřijachmy. A nalěto 1945 jeje zahubu z poslednimi surowymi bitwami zaso w domiznje na swojej koži dožiwichmy. Wone podawki nětkole mnohim zaso do pomjatka přichadźeja. Za łahodnym hesłom „dopomnjenki“ pak kryja so přetrate strachi, ćerpjenja, smjerć a zrudoba.
Wójnske wopory
Wójna njewostawa bjez woporow. Prěni Sernjanski wójnski wopor bu 18. julija 1941 Bjarnat Wowčerk (Piwarcec). Njecyłe 26 lět młody dyrbješe swoje žiwjenje woprować. Jeho bratr Mikławš je 1. hodownika 1944 pola Trebišova w Słowakskej zahinył. We wojerskej powěsći wo jeho smjerći bě přispomnjene, zo njejsu ćěło wuchować a pochować móhli. – To su wěsće domoródni słowakscy ludźo wobstarać dyrbjeli.
Charakter kompozicijow kruće wot teksta wotwisny
Zetkanje ze serbskim hudźbutwórcom Janom Cyžom w Budyšinje
Mała rumnosć z kompjuterom, pisanskim blidom a kamorom z kašćikami, w kotrychž leži wšelaki notowy material, je dźěłowe městno 59lětneho komponista Jana Cyža w Serbskim ludowym ansamblu w Budyšinje. „Sym tule na poł městna přistajeny jako archiwar a na poł městna jako hudźbny dramaturg“, Cyž rozjasnja. Jeho nadawk je, notowy material archiwizować, jón digitalizować a za aktualne wužiwanje chóra a orchestra w ansamblu hudźbne twórby wotpowědnje skorigować a noty skazać. Wot lěta 2011 Jan Cyž tole čini, do toho bě bariton w chórje SLA. Ze swojim dźěłom přinjese hudźbutwórc porjad do wulkeho notoweho składu serbskeje kulturneje institucije. Zdobom wupřestrěwa so jemu při tym bohaty material, kotryž móže jako hudźbny srědk tež za swoje kompozitoriske skutkowanje nałožować. Hižo wjele wot orchestrow wužiwaneho notoweho materiala, wosebje partitury, Budyšan ponowja. Syda takrjec wosrjedź hudźbnych žórłow a přiswoja sej tak bjezposrědnje šěroku wědu wo twórbach najwšelakorišich komponistow.
