„Francoska móhła z Elsaskeje wukładne wokno za dwurěčnosć ...
Elsasku maja mnozy tež we Łužicy za kónčinu w Francoskej, hdźež móžeš so z němskej rěču derje dorozumić. Dokelž je domoródna elsašćina wohrožena, pytaja nětko za móžnosćemi ju wožiwić. Wo situaciji w Serbach je so Chantal Uhring ze Strasbourga njedawno bliže wobhoniła. Axel Arlt je z njej rěčał.
Što je Was do Budyšina wabiło?
Ch. Uhring: Sym wučerka za němčinu w Elsaskej a francošćinu na němskej stronje Ryna. Dźěłamy z wučbnicu, w kotrejž je něšto stron wo Serbach. Jich pak dotal znała njejsym. Wobhonich so w interneće a widźach w telewiziji jara zajimawu reportažu sćelaka MDR wo Witaj-kubłanišćach, hdźež prócuja so wo to, serbšćinu zachować. Chcych na městnje dožiwić, kak Němska ze swojej mjeńšinu wobchadźa, hač so jej lěpje dźe hač nam.
Wot 1. januara 2016 přisłuša Elsaska wulkoregionej Alsace-Champagne-Ardenne-Lorraine. Su so Elsasčenjo tomu wobarali?
Molować na běłe złoto
Felicitas Suchec kreatiwna w Mišnjanskej pórclinowej manukaturje
Mišnjanska pórclinowa manufaktura je daloko znata za mjezami Sakskeje a samo Europy. Drohotne sudobja a nadoba z módrymaj, křižowacymaj so mječomaj na spódku su wuraz mišterskeje dokonjanosće a tohodla po wšěm swěće prašane. Wudźěłki z Mišna njebychu byli to, štož su, njebychu-li z najwšelakorišimi dekorami a motiwami pomolowane byli. Runje te sčinja z jednoreho pórclina drohotny.
Mišnjanska manufaktura w swójskim zajimje na to dźiwa, zo so tradicije zhotowjenja a wudebjenja a tak bytostne zakłady drohotneho pórclina zachowuja. Sčasom su so na to wusměrili zdobyć a wukubłać dorost, kotryž by dobre mjeno manufaktury dale wobchował.
Jedna z tych, na kotrychž móhła manufaktura přichodnje twarić, je 21lětna Serbowka Felicitas Suchec ze Sulšec pola Kulowa. Hišće so wona na pórclinowu molerku wukubłuje, ale ma hižo jasne předstawy wo swojim powołanju a pozdźišim dźěle. W třećim lěće wukubłanja, kotrež je nětko zahajiła, steja konkretne nadawki a žadanja na dnjowym porjedźe při dźěle w manufakturje.
Marja Šołćina: To je Boža hnada, někoho hač do smjerće ...
Rentnar a što potom? – wuměnkarsku swobodu wužiwać abo wužadanja přiwzać (3)
Někotři njemóža so tohole časa dočakać, tamni zaso nochcedźa scyła na njón myslić – na zastup do renty. Kajke maja wuměnkarjo žiwjenje abo starosće, chcemy ze seriju „rentnar a što potom?“ bliže wobswětlić.
Spokojnje zhladuje wona na swoje žiwjenje. Wone drje njebě runjewon lochke, 81lětna přiznawa. Dźěło w Hrańčanskim prodrustwje a doma je ju jara wužadało. Rano napoł pjećich bě so dźeń za nju započał a traješe hač do pózdnjeho wječora. Wšako měješe štyri dźěći, domjacnosć, zahrodu a skót zastarać. Mandźelski bě bohužel často chory a ležeše druhdy tydźenje dołho w chorowni, tak zo bě Marja Šołćina, rodźena Domaškec ze Salowa, sama na so pokazana. „Susodźa a wjesnjenjo pak su mje podpěrali, za čož sym přewšo dźakowna“, wona praji.
Po přewróće poda so Hórčanka na wuměnk. Wot toho časa měješe za wšitko wjac chwile. Často mysleše na to, jako bě do toho rano zahe stawać dyrbjała, hač drje budźe tole jónu dowižić móc – chwile měć a so tež raz wuspać móc.
Dyrdomdejski projekt sej dale tójšto prócy žada
Na rekultiwowanym arealu brunicoweje jamy plahuja łužiske wino
Jasne kontury ma z płotom škitany areal. Šěsć hektarow wulka rekultiwowana płonina na skłoninje južnje zrosćeneju wsow Paprotneje (Papproth) a Šćeńca (Steinitz), wjesneju dźělow města Drjowka, je winica z mjenom Klěšnik (Wolkenberg). Na třoch terasach je 26 000 winowych pjenkow (winowcow) nasadźenych.
Janšojski festiwal kultury zahorił
Nimale cyła serbska Delnja Łužica na nohach była a hosći z druhich kónčin witała
Na třoch jewišćach su so po njedźelnym swjedźenskim ćahu paralelnje programy wotměwali. Zwjetša předstajichu so tam skupiny, kotrež běchu přihladowarjo hižo w ćahu dožiwili. Jedna z nich bě pólske kwasne towarstwo Wesele Przyprostyńskie. Žony a mužojo w narodnej drasće pokazachu na farskim dworje kwasny nałožk, kaž běchu jón před sto a wjace lětami w Pólskej hajili.
Na hłownym jewišću, natwarjenym na nawsy, su po wustupje Mósćanskeho kwasneho ćaha a Zjednoćenych delnjoserbskich chórow – Gerald Schön je nawjedowaše – najrjeńši mejski štom mytowali. Tón mějachu lětsa w Kokrjowje (Kackrow) w Gołkojčanskej gmejnje. Wubědźowanje je na delnjoserbskich wsach jara woblubowane a słuša k wjerškam wjesneho žiwjenja. Tak tež w 82 wobydlerjow wopřijacym Kokrjowje, na čimž ma po słowach wjesnjanosty Renéja Kochana wohnjowa wobora hłownu zasłužbu.
Přikład integracije němsko-serbskich towarstwow do dźěławosće ...
Krótke wuwjedźenja z pjera wědomostnika-stawiznarja k jubilejej Domowiny w Delnjej Łužicy móža jenož k dalšemu přemyslowanju pohonjeć, hač bohate fakty a historiske podawki minjenych 70 lět posrědkować. Poměrnje wjele je so we wobłuku 100lětneho jubileja 2012 k dźěławosći Domowiny w Hornjej a Delnjej Łužicy publikowało, na přikład ze stron Manfreda Laduša resp. z pomocu přełožerja Erwina Hanuša samo tež w delnjoserbskej rěči (Domowina sto lět). To je kwalitatiwny postup, wobhladamy-li sej hornjoserbsku knihu Franca Rajša, hdźež je Delnja Łužica hišće dospołnje podrjadowanu rólu hrała (Stawizny Domowiny w słowje a wobrazu, 1987). W tym zwisku chcu dodać – a to słuša tohorunja do stawiznow –, zo su sej někotři na čole Zwjazka Łužiskich Serbow na zbožo dźensa wědomi, kak wažne je, před Delnjoserbami resp. w Braniborskej delnjoserbsce rěčeć (To pak su za čas NDR funkcionarojo Domowiny kaž Herbert Funka, dr. Gerd Kral, Jurij Grós a dalši tež hižo wědźeli). A z tym sym hižo při prašenju, kotrež snadź k dalšej diskusiji dowjedźe.
Na spočatku serbski kwas předstajeli
Witaja kónc tydźenja na 40. wjesne swjedźenske hry w Brětni
Domowinska skupina Brětnja słušeše před połsta lětami do najaktiwnišich a z 88 čłonami do najwjetšich we Wojerowskej župje „Handrij Zejler“ a běše sobu motor wjesneho a kulturneho žiwjenja wsy z něhdźe 800 wobydlerjemi. Brětnjanskej gmejnje přisłušachu hišće Michałki z tohorunja hibićiwej Domowinskej skupinu. W Brětni wobsteješe lěta 1958 załoženy serbski dujerski orchester Łužiscy muzikanća pod nawodom Maksa Bomsdorfa. Mjez jeho hudźbnikami bě tež traktorist Matej Hendrušk, hibićiwy předsyda Domowinskeje skupiny. Wjace hač 20 młodych Domowinjanow pěstowaše kóžde lěto tradicionalne nałožki kaž camprowanje, chodojtypalenje, stajenje a mjetanje meje, holču a hólču zabawu kaž tež kermušne reje. 23 čłonow wopřijacy wjesny klub, mjez nimi 13 skupinarjow, nawjedowaše Domowinjan Maks Donat.
Na moderne wašnje ze serbskim wodźerjom po sakskej stolicy po puću
Hdys a hdys wuhladaš w Drježdźanach, ale mjeztym tež druhdźe, ludźi na trochu spodźiwnych elektriskich rolerach po puću so pohibować. Z tajkim segwayjom wodźi Christoph Cyž turistow po Drježdźanach.
Chceš-li sej jako dowolnik cuze město zbližić, so najlěpje na profesionelnym wodźenju wobdźěliš. W Budyšinje činja to pěši, w Berlinje mjez druhim z busom. Po starym dźělu Drježdźan móžeš so hižo něšto lět cyle modernje pohibować, mjenujcy na segwayju. Wodźić dać móžeš so při tym wot Christopha Cyža. 24lětny studuje w Drježdźanach mašinotwar a dźěła připódla w firmje, kotraž měšćanske wodźenja na segwayju poskića. Něhdy bě wón wopytowarjow škleńčaneje manufaktury wodźił a jim pokazował, kak luksusowe awta twarja. „W lěću pak je rjeńšo, ze segwayjom po měsće jězdźić“, z Hórkow pochadźacy młody muž měni.
Italčanka rady w Serbach skutkuje
Na wopyće pola rejwarki a choreografki SLA Mije Facchinelli
Sedźimoj w kuchni Budyskeho bydlenja baletneje mišterki Serbskeho ludoweho ansambla. 43lětna rejwarka a choreografka Mia Facchinelli je sej po rozwodźe před třomi lětami rjane bydlenje na Tuchorskej namakała. „Mam za domom zahrodku, w kotrejž zeleninu plahuju, a zahrodu blisko Humboldtoweho haja“, powěda rodźena Italčanka. Sym překwapjeny, zo so wuměłča tež za zahrodniske dźěło zajimuje. „Sym doma na wsy pola města Trento bydliła. Móžu tež ze skotom wobchadźeć. To je za mnje wočerstwjenje.“ Sam wšak dožiwjam, kak luboznje wona ze swojim domjacym kocorom wobchadźa. Tón so jej při rozmołwje wokoło nohow šmóra, chce, zo jeho haca. A luboznje wobjimujo a z hubku wita rejwarka tež swoju dźewjećlětnu čornowłosatu dźowku Giadu Mariju. Holca bydli pola maćerje. 17lětny syn Gianluca Martin, gymnaziast, je měsačnje pola nana a pola maćerje. „My třo pojědźemy na kupu Gran Canaria na mjezynarodny rejwanski campus Europskeje unije. Sym wjesoła, zo směm dźěsći sobu wzać.“
Awtorka zamóže emocionalny dyrdomdej dźěsća lóštnje a zabawnje ...
Nowa knižka Měrki Mětoweje „Lizka wjaza kózlika“ wušła
Za prěnju čitansku starobu je wudało Ludowe nakładnistwo Domowina knihu tučasnje najproduktiwnišeje spisowaćelki dźěćaceje a młodźinskeje literatury Měrki Mětoweje. Wěnowaše-li so wona z předchadźacej knihu „Komplot na ptačim kwasu“ (2014) problemam puberterneje starobje, je nětko zaso młódši publikum na rjedźe.
„Lizka wjaza kózlika“ je literatura za zakładny schodźenk abo samo předšulsku starobu. Wobjednawa nic runjewon lochki wobswět małeje Lizki, kotraž je přiwšěm wjesoła a hibićiwa holčka, kaž sej to wot dźěsća přeješ. Nowostka wěnuje so temje, z kotrejž su tež najmjeńši dźeń a časćišo konfrontowani – „swoje zwučene městno w mjezyčłowjeskich poćahach spušćić a nowe namakać“, takle nakładnistwo wobsah 28stronskeje knihi w krutej wjazbje a z pisanymi ilustracijemi Cleo-Petry Kurze wopisuje.
