Wuwiće Hornjeje Łužicy jónkrótnje wobwliwowane
Wosebita wustajeńca Žitawskich měšćanskich muzejow wobhladanjahódna
Byrnjež puć do Žitawy najbliši njebył, so wón druhdy wosebje wudani. Wšako maja tamniše měšćanske muzeje dobre mjeno za wustajeńcy tróšku hinašeho razu k stawizniskim temam. Tajka bě w lěće 2002 přehladka „Dom Habsburgski a Hornja Łužica 1526–1635“ w Hefterowym twarjenju. Tuchwilu skića Žitawscy muzejownicy w bywšim klóštrje franciskanow znowa přewšo wabjacy dohlad do tudyšich stawiznow. „Cyle hinak – Reformacija w Hornjej Łužicy“, rěka ekspozicija, z kotrejž zakónča cyłkowne předewzaće wobliča reformacije w Hornjej Łužicy, w Čěskej a Šleskej 2012–2107 w kulturnym rumje Hornja Łužica-Delnja Šleska.
Rědki přikład žiweje tolerancy
„Po dobrych wowčich lětach sćěhuje zaso hubjeńše“
Lětny rytmus wowčerja postaja přiroda, a to 365 dnjow. Tak je to tež pola Měrćina Justa z Konjec. Jeho dźěło z wowcami – z najwšelakorišimi nadawkami a wobstejnosćemi – přewodźamy tele lěto w pokročowanjach.
Pobrachowace naslědnistwo je tež mjez wowčerjemi wažna tema. W lěću bě Konječan Měrćin Just wowčernju při Parcowskim jězoru přewzał. To wšak zadźiwa, dokelž njeje tale wowčernja hnydom přez puć. „Wuhladach raz wowčerja, jako swoje wowcy paseše. Pozastach a rozmołwjach so z nim“, mi Just zwiski do Zhorjelskeje kónčiny rozkładuje.
Kaž so wukopa, jednaše so wo Franka Domigallu, kiž njeje mjez łužiskimi wowčerjemi žadyn njeznaty. Přez lěta je wón wowčerske psy wukubłał. Minjeny čas bě samo jenički, kiž so w bjezposrědnjej bliskosći tomule nadawkej wěnowaše. A dokelž ze swójby žanoho naslědnika za wowčernju njeměješe, je wón zhromadnje z Konječanom rozrisanje našoł.
Wittenberg – kolebka reformacije
31. oktobra je tomu 500 lět, zo bě Luther w měsće nad Łobjom swoje 95 tezow wozjewił
Přichodnu wutoru je tomu 500 lět, zo je awgustinski mnich a profesor teologije Martin Luther we Wittenbergu swoje 95 tezow přećiwo wotpuskej wozjewił. To bě spočatk reformacije, a tohodla swjećimy 31. oktober lětsa prěni króć jako cyłoněmski swjaty dźeń. Rezidencne a uniwersitne město Wittenberg sta so tak z kolebku a srjedźišćom reformacije. 1938 dósta wone oficialne mjeno Lutherowe město Wittenberg. Najwažniše twarjenja w zwisku z reformaciju – hrodowu a měšćansku cyrkej swj. Marje kaž tež domaj Luthera a Melanchthona – přiwzachu 1996 do swětoweho namrěwstwa UNESCO.
Wopismo z lěta 965 naspomnja mjeno serbskeje župy Nizici, wupřestrěwaceje so podłu Łobja wot zaliwa Čorneho Halštrowa do njeho hač k zaliwej Modły (Mulde). W lěće 973 jewi so prěni króć mjeno serbskeho sydlišća Broth, nětčiši měšćanski dźěl Wittenberga Pratau a lěta 1004 Grodisti, dźensa Seegrehna na teritoriju Lutheroweho města.
„Běštaj tam, běštaj tam putnikaj dwaj“
Serial Serbskich Nowin w jubilejnym lěće reformacije 10. dźěl
Reformaciske hibanje přesadźi so z nowymi spěwami. Tež katolska cyrkej přewza mnohe lutherske kěrluše, tu a tam trochu porjedźene. Po lěće 1590 přihotowachu w Budyskim tachantstwje za katolskich Serbow mały spěwnik z dźesać lutherskimi kěrlušemi, tak mjenowane „Gregoriusowe kěrlušowe knižki“. Rukopis wosta njećišćany, je pak indic za to, zo njeměješe tachantstwo starše serbske spěwy k dispoziciji, hodźace so za wozjewjenje. Tež na ewangelskim boku nimamy jasne pokiwy na kěrluše, kotrež bychu hižo do reformacije w serbskej rěči předleželi. W spěwarskich knihach so drje wjele kěrlušow z doreformaciskimi korjenjemi namaka, je pak prawdźepodobne, zo buchu hakle po 1517 do serbšćiny přełožene.
Pomnik na Chróšćanskej Fulkec hórce dopomina na padłych pólskich ...
Na Fulkec hórce pola Chrósćic pozběhuje so nětko hižo połsta lět třiróžkaty pomnik z čerwjeneho porfyra. Na jeho prědnjej stronje wuhladaš woporow wojowanjow dla płakacu serbsku mać z rubiškom na hłowje. Na šěršim delnim dźělu pomnika je do porfyra serbsce zadypane: „Na wopomnjeće pólskich rjekow, kotřiž padnychu w aprylu 1945 w boju přećiwo fašizmej. Jich wopor njech je nam wěčne wopominanje.“ Na dalšimaj stronomaj stej pólski tekst, nad kotrymž wuhladaš k přisaze zběhnjeny porst a płomjo, kaž tež němski tekst z wobličom mrějaceho wojaka.
Pytanje za portretom traje
Přećel Serbow – kardinal Joachim Meisner – wopominany
Kardinal Meisner je 5. julija 84lětny w Bad Füssingenje zemrěł a bu dźesać dnjow pozdźišo w Kölnskej katedrali swjatočnje pochowany. Zemrěty słušeše k wosebje konserwatiwnym wosobinam katolskeje cyrkwje a njeje so bojał – z luteje křesćanskeje lubosće – samo bamža Franciskusa zjawnje kritizować.
Kardinal Joachim Meisner słušeše ke kuriji biskopow, kotřiž bamža wola. Hač by wón křižik pola Jorgea Marija Bergoglija sadźił, potajkim bamža Franciskusa, wě jenož Bóh tón Knjez. Křesćanske skutkowanje kardinala Meisnera hódnoćić mi njepřisteji. Přiwšěm chcu dopomnić a spominać na Serbam přichileneho biskopa.
Zwisk k Frycej Latce natwarił
Wo wuhotowanju Sernjanskeho hroda wědźa jenož hišće chroniki ...
Pohladnicy powědaja wo dawnych časach, swědča wo podawkach a ludźoch. Alfons Handrik wotkrywa nam swět, na kotryž smy w minjenych lětach nimale pozabyli.
Pohladnica ze Sernjanskim hrodom dopomina na zajimawe stawizny delanskeje wsy z dźensa něhdźe 180 wobydlerjemi. Jeno starši ludźo wědźa so na tamniši hród dopominać, mjeztym zo ći młódši lěta 1981 zwottorhane twarjenje wjace njeznaja.
Prěnjotnje naspomnjene buchu Sernjany 1419 jako Czscherna. W chronikach je zapisane, zo steješe tam w zažnym srjedźowěku južnje mjeztym zapołoženeho sydlišća při Klóšterskej wodźe wodowy hród. Wot 16. lětstotka bě w Sernjanach knježi dwór, a prěni wobsedźer knježeho kubła wot 1513 hač do 1540 rěkaše Jakob von Baudissin. Hač do lěta 1852 je kubło z hrodom 18 razow wobsedźerja měnjało. Hač do 1715 bě tam tři lěta kralowsko-pólski a kurwjerchowsko-sakski podpołkownik Hans von Rutt ryćerkubler. 150 lět pozdźišo hišće je Arnošt Muka w Sernjanach naličił 160 wobydlerjow, a to bjezwuwzaćnje Serbow.
Łužiske twarstwo wuměłsce dokumentuje
Na wopyće pola molerja-grafikarja Marka Bruka w Kubšicach
Stajnje zaso zwěsćam, zo je wuprajenje „rentnarjo ženje chwile nimaja“ prawe. Tole so mi znowa wočiwidnje wotkrywa, jako molerja-grafikarja, něhdyšeho wučerja za wuměłstwowe kubłanje a němčinu na Budyskej Serbskej srjedźnej šuli Marka Bruka doma w Kubšicach wopytam. Runje je hišće w zahrodźe dźěłał a kaž praji, ma hišće wobjed warić, wšako so jeho mandźelska-wučerka bórze po připołdnju ze šule nawróći. Přiwšěm sej za naju rozmołwu chwile bjerje. 24. septembra bě nan dweju dorosćeneju dźěsći swoje 65. narodniny woswjećił. Nětko so cyle na swoju dźewjatu personalnu wustajeńcu ze swojimi twórbami-wobrazami koncentruje.
Nowotar a wobnowjer serbskeje literatury a wuměłstwa
W spomnjeću na basnika Kita Lorenca
Za basnje Kita Lorenca sym so počał srjedź šěsćdźesatych lět minjeneho lětstotka horić. Ze zběrki „Nowe časy – nowe kwasy“, wušłeje lěta 1961 w Ludowym nakładnistwje Domowina, dychaše nowa rěč (serbskeje) poezije. Wosebje pak z njeje wuchadźeše swojorazne wobswětlenje woprawdźitosće. Čłowjek sam tam steješe w srjedźišću hladanja a spóznaća. W basni „Pohlad na Budyske hory“ čitach, zo „je woprawdźitosć rjana kaž bajka“, tola „jenož potom ju tak widźiš, hdyž maš jasnej woči“.
Tónle rozswětlerski a zdobom wobmyslowacy a kritiski wid, kotryž drje je žro a dno wšeho tworjenja a hoberskeho wudawaćelskeho dźěła Kita Lorenca, mi (sobu) wuwědomi, zo tež wot mje wotwisuje, w kajkej realiće sym žiwy a kak móhł a měł z njej wobchadźeć, ju do hłowy a do horšće dóstać. Z basnjow klinčeše hłós, kiž „twjerdźeše“, zo ma jednotliwc wjetšu wahu hač jenička ideologija, kotraž tež Serbam wšudźe kolektiwizm a z nim zwjazanu podwólnosć diktowaše.
„Njeběch hižo wjacez tym ličił“
Rozmołwa do spožčenja Myta Ćišinskeho 2017
Jutře přepodaja w Pančicach-Kukowje na Čerwjenej žurli klóštra Marijineje hwězdy Myto Ćišinskeho 2017 serbskemu komponistej a hudźbnowědnikej Jurej Mětškej. Alfons Wićaz je so z bórzomnym lawreatom rozmołwjał.
Kak sće překwapjacu powěsć, zo Wam wuznamne Myto Ćišinskeho 2017 spožča, přijał?
J. Mětšk: Njeběch hižo wjace z tym ličił, zo mi tele myto docyła hišće spožča. Tuž běch chětro překwapjeny a so nad powěsću skónčnje wězo zwjeselich.
Čehodla njejsće z wuznamjenjenjom ličił, kotru přičinu sće k tomu měł?
J. Mětšk: Na to hodźi so relatiwnje krótko wotmołwić: Přewažnemu dźělej wuměłcow mojeje generacije bu hódne myto hižo w młódšich lětach spožčene, tak zo mějach hižo wyšeje staroby dla lědma přičiny, z wuznamjenjenjom ličić.
Što Wam počesćenje nětko woznamjenja?
J. Mětšk: Jedna so wo najwyše serbske, takrjec narodne wuznamjenjenje, a w tym zmysle woznamjenja mi připóznaće mojeho žiwjenskeho dźěła jako komponist a hudźbowědnik.
