K žiwym idolam literatury, kotrež sym w minjenych lětdźesatkach wosobinsce zetkał, słuša Jewgenij Jewtušenko. 84lětny ruski basnik je 1. apryla w ameriskim měsće Tulsa (zwjazkowy stat Oklahoma) zemrěł.
Njedźelu připołdnju srjedź oktobra 1980 w foyeru hotela „Iveria“ w Suchumiju: Na zahajenskim přijeću we wobłuku swjedźenja poezije w Georgiskej, na kotrymž so z pomocu Koła serbskich spisowaćelow wobdźělich, tłóčachu so syły ludźi, wosebje wokoło tehdy hižo swětoznateho basnika Jewgenija Jewtušenka. Jako so mje dohlada, wón bjez wahanja ke mni „skoči“, pod błyskotom fotoaparatow a kamerow. Šibale so smějkotajo, z chětro hordoznym a krutym wobličom mje Jewtušenko narěča: „Wupadaće kaž mój bratr.“ A wopraša so: „Zwotkel pochadźeće?“ Prajach, zo sym Łužiski Serb z NDR a zo basnju w rěči najmjeńšeho słowjanskeho ludu, ale tež němsce.
Jewtušenko wokomiknje čoło zmoršći a z jěrym přizynkom wuprasny: „Do NDR mje dotal přeprosyli njejsu. Postrowće mojeho přećela Heinricha Bölla.“
Najwažniša lětuša edicija LND drje je nowostka „Pjeć lětstotkow – Serbja a reformacija“. „Předležacy zběrnik předstaja wuskutki Wittenbergskeje reformacije na Serbow“, pisa wudawaćel, serbski superintendent Jan Malink, w předsłowje. K wuznamnej róčnicy wudaty zwjazk ma 19 dwurěčnych přinoškow, kóždy króć najprjedy w němskej a po tym w serbskej rěči, dwójce w delnjoserbšćinje.
Wudawaćel je ze štyrjomi nastawkami zastupjeny. W teksće „Luther, Melanchthon a Serbja“ wěnuje so Malink reformatorej Lutherej, jeho najwušemu sobuwojowarjej Melanchthonej a jeju poćaham k našemu ludej. Čitar zhoni znate fakty, zo njeje Luther ženje w Serbach był, zo njeje so ani za ani přećiwo serbskemu přełožkej biblije wuprajił, kaž běchu to někotre serbske wosobiny w zašłosći twjerdźili. W swojich priwatnych rozmołwach za blidom pak bě, kaž na druhe ludy tež, hrubje na „Wendow“ swarjeł. Derje je, zo Malink rozłoži, što je Luther pod „Wendami“ zrozumił. Melanchthon pak měješe lěpši poměr k Serbam a dalšim Słowjanam, wšako bě jeho přichodny syn Kaspar Peuker Serb z Budyšina.
Jutry 2017 su nimo a z wotběhom su zawěsće wšitcy spokojom. Předewšem 1 564 křižerjow serbskich a dwurěčnych procesionow kaž tež dalši jutrowni jěcharjo we Wóstrowcu a Cerkwicy bě zwjeselene. Jónu, zo je wšitko bjez wjetšich njezbožow wotběžało, a zdobom, zo bě wjedro lětsa – hač na mjeńše wuwzaća – jara dobre. A to byrnjež wjedrarjo něšto cyle hinaše wěšćili. Tule je kuzło łužiskich jutrow sylnje skutkowało a dobremu poradźenju přinošowało.
Skutkowało je tež wozjewjenje poselstwa wo zrowastanjenju Chrystusa přez křižerjow na konjach na přichwatanych hosći. Wopytowar z Plessy pola Elsterwerdy, kotryž wobdźiwaše křižerjow ze swojej přećelku lětsa prěni króć, rjekny, zo běchu tole za njeho najrjeńše jutry, kotrež bě hdy dožiwił. Runje tak skutkowaše po wšěm zdaću kuzło łužiskich jutrow na Drježdźansko-Mišnjanskeho biskopa Heinricha Timmereversa, kotryž dožiwi křižerjow w Radworju a Budyšinje. Chětro emocionalnje dźakowaše so wón serbskim mužam za spjelnjenje nadawka na wutornej dźaknej Boži mši w Róžeńće.
Po wozjewjenju swojich 95 tezow nazymu lěta 1517 wuda Martin Luther wšelake spisy, w kotrychž swoje žadanja konkretizowaše a ideje zjimaše. Jedne z najwažnišich pismow tohole časa je jeho spis „Na křesćanske zemjanstwo němskeho naroda wo polěpšenju křesćanskeho stawa“ w lěće 1520. Polěpšenje křesćanstwa měło so, tak Martin Luther, w prěnim rjedźe přez znajomosć Božeho słowa mjez wšěmi křesćanami stać. – Tute nam dźensa snadź samozrozumliwe žadanje spowali cyły srjedźowěkowski cyrkwinski a towaršnostny porjad a wjedźeše k wulkej kubłanskej reformje. Njezměni so jeno wobsah kubłanja, ale tež šulstwo same wot uniwersity přez gymnazije hač k wjesnemu šulstwu.
Wona pochadźa z lěta 1817. Wo tym swědči posudk Berlinskich dendrologow. „Něhdy su fararjo ze swojimi swójbami w bróžni žito a picu składowali, zdźěla tež drobny skót a syno“, powěda Daniel Jordanov, wot lěta 2007 farar ewangelskeje wosady Wochoza-Hamor, wo farskej bróžni. We Wochozach je wona jenička zachowana kładźita bróžnja a jedne z najstaršich twarjenjow we wsy. Dokelž je wona tajka swojorazna a wosebita, chcedźa ju wuchować a přichodnym generacijam zachować, praji wjesny předstejićel Mario Weier.
W 1990tych lětach je wosada třěchu ponowić dała. W bróžni bě skład wosady. Towarstwo wjesnych žonow tam słomu sušeše, z kotrejež kóžde lěto króny nastawachu. Před šěsć lětami zrodźichu prěnje ideje, bróžnju dołhodobnje zachować a w njej wjesne stawizny runje tak dokumentować kaž serbsku rěč a kulturu. W decembru 2014 załožichu towarstwo Wochožanska Šwjelowa bróžnja. Wone dopomina na rěčespytnika, teologu, redaktora a slawista Bogumiła Šwjelu (1873–1948), kiž bě wot 1908 hač do 1913 farar we Wochozach.
Wjele idejow
Awstralska je hoberski a zajimawy kraj, kotryž dyrbiš cyle jednorje raz dožiwić. To drje budźe kóždy wobkrućić, kiž je tam raz był. My smy so w měrcu na tónle dyrdomdej zwažili.
Po puću běchmy z wjetšim bydlenskim mobilom, w kotrymž móža štyrjo derje přenocować. W našim mobilnym „bydlenju“ podachmy so wot Sydneyja podłu wuchodneho pobrjoha hač do Cairnsa na samym sewjeru, na kóncu cyłkownje 3 600 kilometrow.
Jězdźić dyrbiš w Awstralskej na lěwym boku, na čož so poprawom spěšnje zwučiš. Problemy mějachmy hdys a hdys we wjacečarowych wobkružnych wobchadach, kotrež su w kraju jara rozšěrjene. Štóž tak prawje njewě, kak dyrbi wotbočić a spyta, we wobkružnym wobchadźe čaru změnić, tón hewak wurunanych awstralskich šoferow tež hinak zeznaje.
Rentnar a što potom? – wuměnkarsku swobodu wužiwać abo wužadanja přiwzać (8)
Někotři njemóža so tohole časa dočakać, tamni zaso nochcedźa scyła na njón myslić – na zastup do renty. Kajke maja wuměnkarjo žiwjenje abo starosće, to ze seriju „rentnar a što potom?“ bliže wobswětlamy.
Kruh zajimcow zetka so spočatk lěta 2014 we Wojerecach. Petra a Klaus Heine słušeštaj k tomu. „Tehdy so pomałku pokazowaše, zo požadarjo azyla do města přińdu“, 76lětna wučerka powěda. „Chcychmy integraciju zahe dosć podpěrać. Wukročenjam, kaž bě to nazymu 1991, dyrbješe so zadźěwać.“ Wot wšeho spočatka angažujetaj so mandźelskaj we wobydlerskim zwjazku „Wojerecy pomhaja z wutrobu“. W domje požadarjow azyla na Dillingerowej je Petra Heine dlěši čas kóždy tydźeń němčinu wuwučowała. Jeje mandźelski jej při organizaciji a transporće pomhaše.
Lěta 1901 natwarjenu a dźensa pod pomnikoškitom stejacu Spalowsku ewangelsku kapałku na kromje wsy móža wot tohole nalěća po wjelelětnych prócowanjach saněrować. „To nas njesměrnje zwjesela. Jako smy loni srjedź nowembra spěchowanske srědki přizwolene dóstali, bě to cyle wulkotny dźeń“, pódšmórnje Ramona Maul, kotraž bě wot lěta 2004 hač do 2014 Spalowska wjesna předstejićerka.
Zmóžniłoj stej saněrowanje wuwićowy program za wjesnu kónčinu w Swobodnym staće Sakskej za dobu wot 2014 do 2020 (EPLR) a europski ratarski fonds za wuwiće wsow. Tule inwestuje Europa zaměrnje do wjesnych kónčin regiona LEADER. K njemu słuša tež kónčina hornjołužiskeje hole a hatow. Srjedź nowembra 2016 bě w přitomnosći sakskeho ministerskeho prezidenta Stanisława Tilicha (CDU) zastupowacy Budyski krajny rada Gottfried Krause zdźělenku wo přizwolenju spěchowanskich srědkow Kulowskemu měšćanosće Markusej Poschej (CDU) přepodał. Dohromady płaći saněrowanje Spalowskeje kapałki 388 000 eurow. Spěchowanje wopřijima 75 procentow tejele sumy, zbywacu štwórćinu płaći město Kulow ze swojeho etata.
Štož kaž futuristiska twórba na kromje parkowanišća skutkuje, je nowe zachodne twarjenje, abo lěpje prajene wopytowarski centrum Małowjelkowskeho prazwěrjenca. Wotdaloka je hižo widźiš, a zda so, kaž by wopytowarja hišće bóle wabiło hač wulki sawrij při dróze do Słoneje Boršće. Architektonisce fascinowaca konstrukcija pak njepřeproša na wuprawu do přichoda. Skerje nawopak, ma być symboliska pokazka na spočatki žiwjenja na našej zemi.
Dlěje hač štwórć lětstotka wukonja Marek Buk powołanje sedłarja. Mjeztym je hižo dlěši čas samostatny. Někotre lěta měješe wón na zapadźe Němskeje sedłarnju, je pak so do ródneje wsy Wotrowa nawróćił.
Kóń je jónkrótne zwěrjo. Ćim rjeńšo je, z kwalitatiwnym a prawym gratom wěsće na nim sedźeć a jěchać. Sedłar tajke konjace graty a sedła w ručnym dźěle zhotowja. ,,Sym so hižo za čas dźěćatstwa za powołanje zajimował, wšako bě dźěd sedłar a měješe swójsku dźěłarnju hnydom doma na dworje“, Marek Buk powěda. Hižo jako dźěćo je sej šulsku tobołu druhdy tež sam w sedłarni zwuporjedźał. Po zakónčenju šule wukubłanske městno za powołanje nańć pak njebě ani tak lochko. Dwě lěće je so Wotrowčan tehdy ze staršimaj wo nje prócował, doniž njezahaji w lěće 1989 wukubłanje w Kamjenskej Kothec sedłarni. Powołanska šula pak bě w durinskim městačku Weida a bě jenička tajka za čas NDR, w kotrejž wukubłachu nimo sedłarjow tež hišće dalše rědke powołanja, kaž na přikład te garbarja.