Kusk njebjes hižo na zemi

pjatk, 15. apryla 2016 spisane wot:

Projekt iniciatiwy Njebjelčanskeje gmejny wěnuje so přirodźe

Nalětnje słónco a młoda, wupřestrěwaca so zeleń štomow a kerkow dopomhatej tomu, sej předstajeć, zo nastawa tu blisko Miłočanskeje žaby mały kusk njebjes na serbskej zemi. Pomału přiroda wutuća a nabywa mocow. Derje su spóznać změny w krajinje podłu rěčki Jaworskeje wody.

Tu nabywa krok po kroku na iniciatiwu Njebjelčanskeje gmejny wulkotny a do přichoda pokazowacy projekt „Njebjesa“ dźeń a jasniše formy.

W niwje Jaworskeje wody wot Jawory hač do Njebjelčic zwoprawdźa so z podpěru mnohich přećelow přirody a za to zamołwitych organizacijow najwšelakoriše socialne, kulturne, krajinu tworjace a twarske předewzaća we wobłuku projekta „Njebjesa“. Wobsah a zaměr projekta je, přirodźe zaso wróćić a spožčić tu hódnotu, kotruž sej prěnjotnje zasłuži, a z tym zwjazać strowe a čłowjekej tyjace wašnje žiwjenja, zežiwjenja a twarjenja w přezjednosći z přirodu a krajinu.

Nastawk wo serbskich hoń­twjerjach je bywšeho wučerja Pawoła Rotu pohnuł, wo serbskich zapřijećach hońtwjerjenja rozmyslować. Zhromadnje z nim wě­nujemy so tejle zajimawej naležnosći: dźensa mjez druhim konkretnym zapřijećam­ wokoło zwěriny.

Starosć hajnikow-lěsnikow

Byrnjež jelenje, dańki, sorny, hłucharje (Auerwild) abo druha zwěrina druhdy štomy wobhrymzali abo pupki wothrymzali (abäsen, abprossen), štož hajnicy-lěsnicy z prawom zawěrno rady nimaja, woni­ tole po mojim zdaću runje tak nadhódnoća. Wšako mamy w našich lěsach tež po 150 lětach bjez rubježneho wjel­čeho pasma wjele, snano dosć rjaneho drjewa. Wjelk tuž woprawdźe žadyn wu­znam za runowahu we wobstatku zwě­riny a ani prawo sydlenja w husće wo­bydlenej Němskej nima. Bjez dźiwa, zo dźensa ani zajaca ani kurotwu žiwej w přirodźe njewidźimy.

Hońtwje zdar!

Jutrowničku sej wjace ludźi z cyłeje Němskeje a wukraja křižerske procesiony wobhladało

Wosebje na dworje klóštra Marijineje hwězdy a w Pančicach-Kukowje samych bě wočiwi­dne, zo bě lětsa jutrowničku při wujěchanju klóšterskich křižerjow wjace přihladowarjow hač loni. Tole wotbłyšćowa­še so tež na awtowych čisłach z Berlina, sewjerneje Němskeje a z Bayerskeje. Kaž nam swójba Schädlich z Ranja (Großräschen) a Oldenburga, kotraž připołdnju w Kukowje na łuce blisko Rjedźic kubła swačeše, rjekny, přebywaja woni runja mnohim kóžde lěto jutry rady w Serbach. Druzy běchu sej termin křižerskich procesionow z medijow wučitali a so spontanje za wopyt serbskich wsow rozsudźichu. Znowa móžachu wšitcy dostojne procesiony dožiwić, byrnjež tu a tam, kaž we Wotrowje a Hózku, mjez cyłkownje 1 594 křižerjemi k někotrym njezbožam a zranjenjam dóšło.

Jako dwanaćelětny z Bosanskeje Dubicy w bywšej Juhosłowjanskej ćeknyć dyrbjał

Před wójnu w domiznje ćeknyć, ze stami ludźi tydźenje dołho na mało městnje žiwy być a čakać. Čakać, zo někak dale dźe, w měrje žiwy być. To je tež Almir­ Šošić dožiwił, bydlacy dźensa w Załomju. W měrcu 1993 dyrbješe wón jako dwanaćelětny domiznu Bosansku Dubicu w bywšej Juhosłowjanskej nahle wopušćić.

Ekskurs

Lětdźesatki běchu Južni Serbja a Bosničenjo w Juhosłowjanskej měrliwje jako susodźa hromadźe bydlili. Po proklamo­wanju njewotwisnosće 1992 pak dóńdźe k rozestajenjam mjez Bosničanami, Južnymi Serbami a Chorwatami. Połoženje mjez ludami so dźeń a dale přiwótřeše. W ródnym měsće Almira Šošića Bosanskej Dubicy bydleše tehdy něhdźe 6 000 Bosničanow a trochu mjenje Južnych Serbow. Přiwšěm je sej mjeńšina ludźi kónčinu jako swój teritorij wužadała. Mošeje muslimskich Bosničanow Južni Serbja zničichu, wobydlerjow mjenje abo bóle wuhnachu.

Dom a domiznu wopušćili

Prěni raz sam smjetanu dźěłał

pjatk, 01. apryla 2016 spisane wot:

Žuričanski ratar Florian Lipič je po­ 55 lětach z hornjeje łubje centrifugu­ wućahnył.

Jako komunisća 1961 w Žuricach tež Lipičecom wšón skót zebrachu, njemóžachu tam hižo tajke nastroje kaž centrifugu za dźěłanje smjetany a butry trjebać. Na Jankec młynje njemějachu žane kruwy wjace. Kaž druhim při­steješe jim při nanuzowanym přistupje k ratarskemu prodrustwu „Heiterer Blick Säuritz“, njeplahować wjace hač 25 kokošow, jedne swinjo a dwě wowcy. „Tón čas by mnohim skoro rjap zezłamał. Komunisća prajachu: ,Štóž ma wjace, tón kradnje‘“, dopomina so Žuričan na hórke słowa swojeju staršeju Hany­ a Jurja Lipičec.

Štóž bě lětsa poslednju sobotu januara blisko ležownosće Serbskeho ludoweho ansambla po puću, je snano spodźiwnych muži w módro-žołtej drasće wuhladał. Druzy zaso mějachu na karnewalowu kapičku podobnu čapku w Budyskich­ barbach na hłowje.

Blisko Röhrscheidtoweje bašty njezetkachu so čłonojo někajkeho karnewaloweho towarstwa. Ně, tam hromadźachu so čłonojo Budyskeho kraja Šlarafije a jich hosćo k swojemu lětnemu zarjadowanju. Röhrscheidtowa bašta bě hižo z dawnych časow zetkanišćo Budyskich Šlarafow. Nětko, po jeje ponowjenju, chcychu sej čłonojo „reycha Budissa“ baštu bliže wobhladać a ju swojim hosćom zbliska a zdaloka pokazać.

Šlarafija, 1859 w Praze załožena, je němskorěčny zwjazk, kotryž pěstuje přećelstwo, wuměłstwo a humor. Słowo Šlarafa­ je wotwodźene ze staro-srjedźoněmskeho „Slur-Affe“, štož woznamjenješe tehdy telko kaž „bjezstarostny wužiwar“, štož hodźi so z dźiwotwornym krajom Šlarafiju přirunować.

Nastawk w kónctydźenskej přiłoze Serbskich Nowin wo hoń­twjerjach je bywšeho wučerja Pawoła Rotu pohnuł wo serbskich zapřijećach kołowokoło hońtwjerjenja rozmyslować. Zhromadnje z Ralbičanom wěnujemy so w tymle a w přichodnych Předźenakach tejle zajimawej naležnosći, zo bychmy čitarjam a dalšim zajimcam serbske wobroty zbližili. Dźensa wobjednawamy słowničk zwěrinstwa­ a wliw ratarskeho­ hospodarstwa na zwěrinu a hońtwjerjenje.

Někotre słowa k Róžeńčanskim hońtwjerjam

Něhdźe na proze lěta 2015/2016 čitach w Předźenaku zajimawe powěsće wo hońtwjerjach wokoło Róžanta. Wědomi Serbja chcedźa woni w swojej poswjatokowej zaběrje nimo wobchadneje rady tež wonu móhłrjec „hońtwjersku powołansku“ rěč w maćeršćinje nałožować. Ale njeznaja wotpowědny serbski słowoskład. Wšako stej hońtwjerstwo a jeho fachowa rěč wupłód němskeho zemjanstwa, započaceho so před něhdźe tysac lětami.

Jednory a skromny měł chlěbowy tykanc być

štwórtk, 24. měrca 2016 spisane wot:

„Tradicija pječenja tykanca je runje tak stara kaž nyšpor zeleny štwórtk w našej bróžni“, powěda Anna Patokowa. Lětsa wjesela so ludźo hižo 17. raz na wonu cokorowu chłóšćenku. Ideju ewangelskeje nutrnosće zrodźili běchu z bywšim Wojerowskim fararjom Joachimom Nagelom. „Chcychmy lěto w bróžni z Božej słužbu witać“, wujasnja dźowka Anny Patoko­weje Birgit. Znata wuměłča je sej w kładźitej bróžni přijomnu mału dźěłarnju a muzej zarjadowała. Farar Nagel měješe k tomu w nalěću jako termin zeleny štwórtk swobodny. „A jutry su dźě rjana přiležnosć.“

Šołćic pječwo Drježdźanjanam słodźi

štwórtk, 24. měrca 2016 spisane wot:

Christin Šěnec na Wurzenskej dróze w sakskej stolicy pjekarnju přewzała

Daloko znatej stej w Drježdźanach, a nic jenož tam, Šołćic pjekarnja a konditarnja z kofejownju na Wurzenskej 11 do 15. Mnozy z Ralbic pochadźaceho pjekarja Jana Šołtu­ w měšćanskim dźělu Mikoćinje (Mickten)­ „serbskeho pjekarja“ mjenuja. Wšako słyša tam, w kofejowni a pjekarskim wobchodźe, napřećo legendarnym „sakskim kupjelam“, prawidłownje naše maćerne słowa. Tak je Marja Šołćina, mandźelska pjekarskeho mištra, rodźena Wałdźic z Pěskec, tež Serbske Nowiny ze słowami­ „Witajće k nam“ na wopyt do domu witała. Přičina bě, zo je Jan Šołta­ lětsa 1. januara po 25 lětach pjekarnju młodej pjekarskej mišterce Christin Šěnec z Hrańcy přepodał. Wšako chce sej 68lětny, kiž je w swojim žiwjenju tysacy chlěbow a całtow, njeličomne słódne tykancy­ a torty a dalše twory pjekł, nětko tróšku wjace měra popřeć.

Pola nana pjekarstwo nawuknył

Samo jutrowničku rano pomha

štwórtk, 24. měrca 2016 spisane wot:

Dobroščan Alfons Čórlich je mnohim znaty, dokelž ze swojimaj „złotymaj“ rukomaj­ kóždemu rady pomha. Zo pak steješe jeho kolebka w Šleskej, hdźež bě so před 71 lětami narodźił, lědma štó wě. Krótko po smjerći maćerje přińdźe z dźědom a wowku 1948 do Noweje Wjeski, nan přebywaše hišće we wójnskej jatbje a so hakle pozdźišo strowy nawróći.

Hač do lěta 1959 chodźeše Alfons Čórlich we Worklecach do šule. Ducy domoj je časćišo w Frömmeltec kowarni po­zastał a tam kowarjej přihladował. Jónu smědźeše samo konja při kowanju dźeržeć. Pawołej Frömmeltej so wušikny hólčec­ lubješe. Po wuchodźenju šule bu młodemu Nowowješćanej kowarnja w slědowacych třoch lětach městnosć, hdźež sej wjace hač jenož wušiknu dźě­ławosć přiswoji. Pilnosć, dypkownosć, swědomite a akuratne dźěło běchu wažne kriterije wukubłanja. We Worklecach bě tehdy šěsć koni, wo čejichž pódkowy so pola Frömmeltec starachu – přichodna móžnosć bě Hozec kowarnja w Chrósćicach. Jutry pak zastarowachu tež konjej w Nowej Wjesce a dalše tři w Hrańcy.

Serbska debata

nowostki LND