„Hońtwjerska powołanska“ rěč w serbskej maćeršćinje z Pawołom Rotu 4
Nastawk wo serbskich hońtwjerjach je bywšeho wučerja Pawoła Rotu pohnuł, wo serbskich zapřijećach hońtwjerjenja rozmyslować. Zhromadnje z nim wěnujemy so tejle zajimawej naležnosći: dźensa mjez druhim konkretnym zapřijećam wokoło gratow hońtwjerjow.
Woprawdźe flinta
Najznaćiše słowo za praskacy hońtwjerski smjertny nastroj w ludowym zrozumjenju je flinta (Flinte). Ale tež w hońtwjerskim słowoskładźe je woprawdźe maš. Mój přećel-hońtwjer měješe tři tajke praskače a sej je napřemo chwaleše. Staroby dla je so hońtwy wzdał a je předał. Wěnujmy so trochu tomule hońtwjerskemu gratej.
Serbja maja kulturni posoljo być
Na wopyće pola šefdirigenta Serbskeho ludoweho ansambla Dietera Kempy
Zahroda ze swojej tučnej zelenju a wosrjedź njeje wulka pyšna kastanija mje wobkuzłatej. A wulki w Hornim kraju typiski tykowany dom spožča ležownosći zdobom romantiskosć. „W tajkej wokolinje so tule jako samobydlacy derje čuju“, reaguje 59lětny šefdirigent Serbskeho ludoweho ansambla Dieter Kempe na moje překwapjenje. 1996 bě sej wón ležownosć bywšeho zawodneho dźěćaceho prózdninskeho domu kupił a je tam tójšto wutwarił. We wulkej stwě je wjerch z drjewom wupaženy, stare hrjady pak su dale widźeć.
Twórby wuměłčow najpřeswědčiwiši argument
Wustajeńca serbskeho tworjaceho wuměłstwa w Biskopicach
Smy so na to zwučili, zo njejewi so serbske tworjace wuměłstwo jeno w Budyšinje abo Wojerecach, ale po cyłej Hornjej Łužicy. Tež w Biskopicach pokazuja so nětko serbske wobrazy a skulptury. Přičina, zo so druhe galerije a wustajenišća serbskim wuměłcam wěnuja a so k dwukulturnosći regiona wuznawaja, staji prašenje: Što je so stało? Twórby serbskich wuměłcow su najpřeswědčiwiši argument za tónle zjaw.
Hač do kónca julija maja tež w Biskopicach z wustajeńcu „Ja sym druhi wid“ přiležnosć, so z wuměłstwom Serbow zeznać. Šěsć serbskich wuměłčow wustaja na žurli tamnišeje radnicy a w galeriji Carla Lohsy. Poprawom stej to dwě wustajeńcy. Na žurli radnicy, přefungowanej na wustajenišćo, su twórby Isy Bryccyneje, Maje Nageloweje a Borbory Wiesnerec wustajene. Iris Brankačkowa, Sophie Natuškec a Marion Kwicojc su w galeriji Lohsy prezentne. Na samsnu temu wustajachu wone hižo w Budyšinje.
Čłowjeski poměrwoprawdźite přećelstwo był
Rozmołwa z literarnej wědomostnicu prof. dr. Luciju Hajnec
9. junija wopominachmy 100. posmjertne narodniny spisowaćela Jurja Brězana. Prof. dr. Lucija Hajnec, literarna wědomostnica na wuměnku, je spisowaćela jako jeho swakowa jara derje znała. Z njej rozmołwjał je so Alfons Wićaz.
Kak sće Jurja Brězana zeznała?
L. Hajnec: Krótko do patoržicy 1945 nawróći so mój nan z wójnskeje jatby a zemrě dźeń do njeje. Běch tehdy 16 lět. My tři dźowki běchmy nětko bjez nana a mać bjez muža. Dwě lěće pozdźišo so Jurij Brězan z mojej sotru Ludmilu woženi. Do toho bě mi wón přez dźěło w serbskim młodźinskim hibanju znaty, kotrež so přez jeho skutkowanje spěšnje rozwiwaše. Wón je nam młodostnym do swědomja rěčał, njeorientować so jenož na studij mediciny, ale tež na wučerstwo a druhe powołanja. Tak započach 1947 w Praze sorabistiku/slawistiku studować. Z kwasom z mojej sotru sta so Jurij za mnje móhłrjec z nanowskim přećelom.
Što bě to wosebite čłowjeske na nim?
Wječorny postrow dźěćom
Mysle ke knižce „Dobru nócku, bariko“
W Ludowym nakładnistwje Domowina je wušła 26stronska kniha z twjerdeho papjerca „Dobru nócku, bariko“ za předšulske dźěći. Originalny titul „Meine liebsten Gute-Nacht-Geschichten“ wot Christy Kempter z ilustracijemi Sigrid Leberer přeradźa wobsah knihi. Wučerka a awtorka Rejzka Deleńkec je ju do hornjoserbšćiny přełožiła.
Starši znaja situaciju: Dźěći nochcedźa do łóžka, su njeměrne, rozpjeršene wot dnja abo boja so cyle jednorje ćmy a zwukow nocy. Potom móže tróštowaca abo žortna stawiznička pomhać, kaž namakamy ju w knize „Dobru nócku, bariko“. Rjenje je, hdyž dźěći same wot so wo knižku proša. Trjebaš chwile a wotpowědny měr, zo by je tónle rjany a wažny ritual předčitanja knihi nawučił.
Plan wuspěšnje zwoprawdźili?
Mysle wo lětušim lětnim dźiwadle NSLDź
Jako słyšach wo planje Lutza Hillmana, intendanta Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła, myslach sej, zo so to „mächtig gewaltig!“ nimokuli. Wón je sej mjenujcy jednanje za lětušu hru lětnjeho dźiwadła „Olsenowa cwólba a wulki pozadnik“ na zakładźe wšěch štyrnaće filmow wonych sympatiskich danskich pakostnikow spisał. A tuž běch do premjery skerje skeptiski, wšako wočakowach šwitu lědma ze sobu zwjazanych scenow město praweho jednanja. Tola mylach so – hłowne jednanje je z pódlanskimi stawizničkami wušiknje do cyłka splećene. Při tym złožuje so hra přewažnje na wosmy film „Olsenowa cwólba so roznjemdri“, bu pak z wobsahowymi elementami tamnych filmow wudospołnjena, kaž na přikład z nadpadom na kino w prěnjej scenje, kotryž jewi so w pjatym filmje „Olsenowa cwólba běži amok“. Nadpad zwrěšći, kaž tak husto, a policija Egona zajmje. Jako jeho z jastwa pušća, zhoni wón, zo chce so Børge, syn Kjelda, ze swojej přećelku woženić, dokelž je wona samodruha a zo wonaj tohodla pjenjezy trjebataj.
W duchu Jana Arnošta Smolerja
38. swjedźeń serbskeje poezije wěnujemy Janej Arnoštej Smolerjej, kiž je so před 200 lětami narodźił. Što su přičiny, zo ze swojim tradicionalnym swjatkom sobu najwuznamnišeho „stareho Serba“ počesćimy, rěčo na wjacorych zarjadowanjach wo jeho slědźenju, tworjenju a skutkowanju, čitajo swójske teksty a přełožki přećelow z mnohich krajinow pismowstwa?
Njemóžu wšě přičiny rozłožić, kotrež k tomu wjedźechu, zo smy so za Smolerja rozsudźili. Njech pak su někotre aspekty mjenowane, kiž pozbudźeja, z Janom Arnoštom Smolerjom so chutnišo zaběrać a rozestajeć.
Rady na to skedźbnjam, kak sym so sam w młodosći – kónc 60tych a spočatk 70tych lět minjeneho wěka – z tutej hłowu našeho narodneho hibanja w 19. lětstotku (duchownje) zetkał. Wušła je z toho baseń „Zetkanje z Janom Arnoštom Smolerjom“, wozjewjena serbsce w zběrce „Třeće wóčko“ (LND 1978) a po tym němsce w zběrce portretowych basnjow „Goethe eines Nachmittags“ (Aufbau-Verlag, Berlin 1979) a w „Serbskej čitance“ Kita Lorenca (Reclam-Verlag, Lipsk 1981).
Dobra přiručka a lektura wo pyšenju serbskich jejkow
Pruhi, kruhi, třiróžki su woblubowane ornamenty na serbskich jutrownych jejkach a tuž je po nich tež lětuša wosebita wustajeńca Budyskeho Serbskeho muzeja na Hrodźe pomjenowana. „Pruhi, kruhi, třiróžki – Pisane serbske jutrowne jejka“ rěka tež wot tworjaceje wuměłče Isy Bryccyneje wuběrnje wuhotowany dwurěčny katalog, kotryž je muzej za hač do septembra wotewrjenu přehladku wudał.
38. swjatk poezije: Basnik z Ukrainy
Serhij Dziuba
* * *
Na slěbornej dłoni wěčnosće
mała holčka
hładźi wopuški
z česakom měsačka
tola w dźiwnym špihelu
njewidźi swoje wobličo
Z jeje hladanja
wujewja so zmorski
cuzeje
žony
* * *
Na wotsalenej kupje
sylzy Jěwy tłóča so
po wobjimach
z běłeje skalizny
tak, zo móhli dosahnyć
wobzor, njebyli wón
ćeknył do morja
zo by stworił
muža
žonu
* * *
Budźće dołho žiwi
pisajće mało
a njebjesa njewobwinujće
z hrěchami
* * *
Rozpłakana rjanolinka
mikawčki
z parličkami sylzow
tulichu
tučel
(Z ukrainšćiny Benedikt Dyrlich)
„Wo jednorych ludźoch na wsy a dźěłaćerjach“
Biograf Jurja Brězana prof. dr. Dietrich Šołta wo žiwjenju spisowaćela
W zašłych lětach je drje so lědma štó tak nadrobnje ze žiwjenjom a tworjenjom Jurja Brězana zaběrał kaž Budyšan prof. dr. Dietrich Šołta. Wuslědk jeho slědźenja je biografija „Jurij Brězan – Leben und Werk“, kotraž je lětsa w Ludowym nakładnistwje Domowina wušła. Měrćin Wjenk je so z wědomostnikom rozmołwjał.
Jurij Brězan narodźi so 1916 jako syn skałarja a chěžkarja we Worklecach. Kak móžeše so najebać swój jednory pochad a njepřihódne wuměnjenja – serbska wučba na šulach bě lědma wuwita – z tak wuznamnym spisowaćelom stać?
