„Njemóže ženje zamołwite być“
Policajska kriminalna statistika wujewja za lěto 2021 w Budyskim wokrjesu 58 padow seksualneho znjewužiwanja dźěći. Kwota wujasnjenja wučinješe 91,4 procenty. Tak mjenowana njewotkryta ličba (Dunkelziffer) je njeznata. Silke Richter je so z rěčnikom Zhorjelskeje policajskeje direkcije Marcelom Malchowom rozmołwjała.
Knježe Malchowo, što je po słowach zakonja seksualne znjewužiwanje dźěći?
Wopominać, zo njebychmy zabyli
Dźensa wopominamy wuswobodźenje koncentraciskeho a zaničowanskeho lěhwa Auschwitz před 78 lětami kaž tež wšitke wopory nacionalsocialistiskeho namócneho knjejstwa. 27. januar je naš narodny wopomnjenski dźeń. Składnosć to, zjawnje, ale tež wosobinsce zhladować na młódše stawizny, na jednanja, kotrež přeco hišće wšu našu zamóžnosć předstajenja překročeja. Runje tohodla je njeparujomne, zo we wopominanju zdobom na nadawki přitomnosće a přichoda dźiwamy.
Prěni nadawk kubłanja je tón, so wo to starać, zo so Auschwitz ženje njewospjetuje. Tele znate zwěsćenje Theodora W. Adorna měri so we wobydlerskej towaršnosći na kóždu jednotliwču a kóždeho jednotliwca z nas. Z teje přičiny je tutón pomjatny dźeń dorazne žadanje, być a wostać stražliwi. Wopomnjeće na ludomordarstwo na europskich Židach, horjo milionow ludźi, kotrež je nacionalsocialistiske namócne knjejstwo ze swojim čłowjekow hidźacym rasowym błudom na Europu a tamniše dźěle swěta přinjesło, sej pomina, hižo spočatkam kóždehožkuli tajkeho stracha rozsudnje znapřećiwić.
Fascinowace hrodźišćo z inspiraciju
Spočatk februara wuńdźe pod titulom „Die Krone des Schlangenkönigs“ prěni zwjazk noweho rjadu ilustrowanych dźěćacych knihow „Merles mystische Abenteuer“. Mjenowane dyrdomdeje wotměwaja so we Łužicy, swět serbskich bajow a powěsćow ze znatymi mytiskimi figurami je z jednanje rozsudnje pohonjowacym faktorom. Bosćan Nawka je so z awtorku Stefanie Domašcynej rozmołwjał.
Knjeni Domašcyna, přeradźće nam prošu cyle skrótka, snano z třomi abo štyrjomi sadami, wo čo w knize dźe.
S. Domašcyna: Wuchadźišćo je přećah młodeje, 13lětneje holcy z wulkoměsta do Wotrowa. Na tamnišim hrodźišću zetka dźiwneho muža, kotryž chce ju z bywšeho słowjanskeho wobtwjerdźenja wuhnać. Jej nimo toho napadnje, zo so tam z hadami jenož tak mjerwi. Tejle dožiwjeni stej jej z přičinu wuslědźić, što so za nimaj chowa.
Što je Was pohnuło, so runje za Wotrow – na knižnej wobalce dźě je wo „hroznym hnězdźe“ rěč – jako městnosć jednanja rozsudźić?
Ma mjeztym dobre začuće
Wot spočatka awgusta 2022 je André Bulank Njebjelčanski wjesnjanosta a tuž nimale poł lěta w zastojnstwje. Wo nazhonjenjach w jeho dotalnym dźěle je so z nim Marian Wjeńka rozmołwjał.
Knježe Bulanko, kak so Wam po poł lěće jako wjesnjanosta wjedźe?
A. Bulank: Čuju so na kóždy pad wužadany. Je to zajimawy a mnohostronski nadawk. Dyrbjach so wězo najprjedy do wšitkich temow zadźěłać, štož přeco hišće činju.
Sće wy dźěło, kajkež nětko jako wjesnjanosta wukonjeće, takle wočakował?
A. Bulank: Mějach wo dźěle wjesnjanosty takrjec zakładne předstawy, što na mnje čaka. Z kóždej nowej temu pak zběram nowe nazhonjenja w dźěle wjesnjanosty. Wěda potajkim dźeń a dale rosće.
Kajki bě přechod wot Wašeho předchadnika k Wam?
„Čertowske wjeselo“ w (nje)cuzej rěči
„Hrěšna wjes abo zabyty čert“ rěka komedija čěskeho dramatikarja Jana Drdy, kotruž Němsko-Serbske ludowe dźiwadło 11. februara jako lětušu hornjoserbsku produkciju na hłownym jewišću w přełožku Lory Kowarjoweje premjernje předstaji. Spočatk januara je probowa faza zaběžała. Bosćan Nawka je so z režiserku inscenacije Rosemarie Vogtenhuber rozmołwjał.
Knjeni Vogtenhuber, tale hra budźe po kruchu „Horce plincy“, tehdy tohorunja jako serbski wjeršk na hłownym jewišću, Waša druha inscenacija w Budyšinje. Što je Was pohnuło, do Budyšina so nawróćić?
R. Vogtenhuber: Sym so ekstremnje rady znowa do Budyšina podała! Před třomi lětami sym nazhoniła, zo je dźěło tu přewšo přijomne, a to z ansamblom, kotryž bě a je tohorunja přijomny a kompetentny. Byrnjež serbšćinu njewobknježiła, so mi rěč z jeje zynkami jara spodoba.
Dobre to hesło: Kak inscenujeće w cuzej rěči? Kak posudźujeće, hač hrajerki a hrajerjo swojim rólam wotpowěduja, hač jich figury po Wašich předstawach interpretuja?
Swójsku poziciju njewosłabić
Zakomdźenja so lědma hnydom wuskutkuja. Lěta so minu a nadobo zrawi dopóznaće a signalizuje, zo njebu něšto chutnje wzate, ale na dołhu ławku sunjene a na kóncu zabyte. Podobnje ma so to z rozsudom serbskich gremijow za wot dźěłoweje skupiny „Korporacija zjawneho prawa“ 2011 namjetowany model, kak hodźało so zastupowanje serbskich zajimow naslědnje polěpšić. Puć do přichoda měješe tehdy model 2 pokazać, „Přeorganizacija załožby a skrućenje Domowiny“.
Tajke po mnohich lětach zrawjene dopóznaće je, zo dyrbi struktura Załožby za serbski lud hinaša być. Serbja sami trjebaja wjace wliwa, měli jako wuraz samopostajowanja wo swojich naležnosćach sami rozsudźeć. A Zwjazk, Sakska a Braniborska tele rozsudy w dohladowanskim gremiju přewodźeja a kontroluja.
Kóždy nowy nadawk je wužadanje
Nimale poł lěta hižo je Clemens Poldrack (njestronjan) wjesnjanosta Worklečanskeje gmejny. Kak je so w tym času do swojeho noweho zastojnstwa zažiwił, wo tym je so z nim Marian Wjeńka rozmołwjał.
Knježe Poldracko, kak so po nimale prěnim połlěće jako wjesnjanosta čujeće?
C. Poldrack: Čuju so jara derje. Dźěło wjesnjanosty je rjany nadawk. Wjeselu so, zo směm Worklečanski wjesnjanosta być a čuju so do tohole dźěła powołany. Hdyž so mje ludźo prašeja, kak to jako wjesnjanosta je, jim stajnje praju, zo póndźelu rano stawam a hižo je pjatk wječor.
Sće nadawki, kotrež maće nětko spjelnić, takle wočakował?
C. Poldrack: Dokelž sym wukubłany komunalny hospodar sym někak wědźał, kotre nadawki mje wočakuja. Ale za tajke zastojnstwo kandidować a je skónčnje tež wukonjeć, je hišće raz rozdźěl.
Kajki bě přechod wot Wašeho předchadnika Franca Bruska k Wam?
C. Poldrack: Njemóžu hinak rjec hač zo bě to jara dobry přechod, byrnjež Franc Brusk chory był. Wšo, štož bě trěbne, je wón mi pokazał, tak zo móžu so za to jenož dźakować.
Kotre bě w prěnim času najwjetše wužadanje we Wašej funkciji?
„Chcu najprjedy měć informacije“
Daniel Nuk z Radworja je w kruhu nowych serbskich załožbowych radźićelow najmłódši. Axel Arlt je so z nim po wuzwolenju rozmołwjał.
W kotrym wobjimje sće so hižo z płaćiwymi załožbowymi dokumentami zaběrał?
D. Nuk: W předpolu sym so do wustawkow załožby zanurił. Ja sym poslednje posedźenje Zwjazkoweho předsydstwa Domowiny sćěhował, hdźež su so stari radźićeljo hišće raz wuprajili k dźěławosći. Nětko dyrbju wšitke dalše dokumenty nachwatać a so nadźijam, zo to prawdźepodobnje bórze dočinju.
Dotalni, hišće w zastojnstwje skutkowacy radźićeljo su wulku potrjebu nastupajo přiměrjenje strukturow signalizowali. Kak tónle nadawk tuchwilu posudźujeće?
D. Nuk: Widźu tam hobersku potrjebu transfera wědy. Tam so bórze ze starymi radźićelemi zetkamy, sej jich ideje, wobmyslenja a prěnje nastorki naposkamy. Potom budźemy hladać, kak to dale poběži. Wokomiknje sej njezwažu to scyła hódnoćić. Chcu najprjedy měć informacije dotalnych radźićelow, jich wědu, zo móžu maćiznu prawje posudźować.
W stolicy serbske žiwjenje zahibnyć
Dźensa wječor zetkaja so w Berlinje bydlacy serbscy młodostni na konstitucisku zhromadźiznu towarstwa „Pawoł Nedo“. K tomu chcychmy wot studenta Clemensa Handrika, hłowneho iniciatora zarjadowanja, tróšku wjace zhonić a Milan Pawlik je so z nim rozmołwjał.
Što Was pohnuwa, so za serbske žiwjenje w stolicy angažować?
C. Handrik: Sym sej wulkoměsto Berlin wědomje za swój studij wupytał. Mjezynarodna atmosfera, žiwjenska dynamika, mnohotnosć kulturow – to wšo mje jara wabi. Tola serbske žiwjenje tež tu nochcu cyle parować. Hladajo na poměrnje wulku ličbu w Berlinje bydlacych młodych a staršich Serbow sym přeswědčeny, zo je to bjezdwěla móžne – dyrbimy je jenož zahibnyć. Mam wuski kontakt k druhim Berlinskim młodostnym a wšitcy smy sej přezjedni – chcemy tu aktiwnje serbsku community natwarić.
Što steji na agendźe dźensnišeje zhromadźizny?
Kołoběh mody a horcy powětr
Po krizy je do krizy. Jakož njebychu pandemija, wójna, inflacija, energijowa wěstota, nuza na cyrobiznach, problemčk sćoplenja zemje atd. dosahali, kukluja tu a tam z wohenjom, štož je tomu abo tamnej častodosć z přičinu, jón ze suchej słomu hašeć spytać, a to samo pola nas we Łužicy! Hač na přikład tči za wuprajenjemi patra Wernersbacha w Kulowje kalkil – jeho „dźěłodawar“ wšak swoju samozawinowanu krizu nětko hižo cyłu chwilku pěstuje, přilubjene přepytowanja a z nich w najlěpšim padźe rezultowace polěpšenje su so dotal ryzy jako hołe słowa wukopali –, abo hač woprawdźe wěri, štož praji: Křesćanska mysl so tak abo znak spóznawać njehodźi. Nawopak, jeho retorika dopomina frapantnje na twjerdźenja, kajkež tele dny z Moskwy, Teherana a/abo z erta knjeza Trumpa słyšimy a kotrež su po wšěm zdaću tež we Waršawje, w Budapesće a w Doha přewšo en vogue. Bychu-li, kaž so z tychle stronow rady trubi resp. fifoli, hibanje LGBTQ+, dźenderowanje a scyła tak mjenowana diwersita zawěrno modowe zjawy byłe, měli so před naličenymi „fenomenami“ bojacy wulce so strachować.
