Štó ma chwile – što pak ma čas?
Takle słyšach njedawno někoho rjec, kiž pokazowaše druhemu swój rjany nowy časnik na lěwej ruce. A přeco zaso přińdu mi słowa do mysli, hdyž hladam na swój časnik, hdyž słyšu jón na cyrkwinej wěži bić, hdyž mi najstanosći čas w radiju připowědźeja a nic naposledk potom, hdyž sej runja druhim terminy zapisuju.
Čas nas honi, bě dźě hižo Jakub Bart-Ćišinski prajił: „Lećće sčasom.“ Druhdźe zaso rěka „Wšo ma swój čas“, „Čakaj, twój čas hišće přińdźe“ abo „Nětko pak je načasu“. Haj, z čim a z kim da? Srjedu swjećachmy 28. róčnicu zjednoćenja Němskeje. Kak často słyšach staršich ludźi rjec, „hdźe da je čas wostał a što je so přez cyły čas stało?“
Jedne je fakt, zo ludźo dźeń a bóle swarja. Mnozy njejsu z dźensnišim časom w našej towaršnosći spokojom a dalši na dróhach wšo móžne bjakaja. W telewizijnym přinošku z Drježdźanskich bydlenskich blokow widźach předwčerawšim wječor muža a žonu, z cigaretu w ruce, powědajo, zo staj hižo dlěje hač 20 lět bjez dźěła. A rjeknyštaj, zo bě w NDRskim času lěpša socialna wěstota zaručena. „Ći tam horjeka ničo njewědźa, a medije łža“, wonaj mjez druhim měnještaj.
Swětopolitiske pozadki we łuži- skej komediji
Njedźelu pokaza Němsko-Serbske ludowe dźiwadło prěnju hornjoserbsku premjeru hrajneje doby 2018/2019. Bosćan Nawka je so z Olafom Haisom, kotryž hru Jurja Kocha „Sergej“ inscenuje, rozmołwjał.
Knježe Haiso, sće dyrbjał schorjenja dla krótkodobnje hłownu rólu přewobsadźić. Kak so to na inscenaciju wuskutkuje?
O. Hais: Bohudźak smy sčasom zhonili, zo njemóže Měrko Brankačk titulneho rjeka sćělesnić. Běchmy runje we fazy přetworjenja delnjo- na hornjoserbsku wersiju. Po połdra lětach přestawki wšak bych tak a tak skerje wo nowoinscenaciji rěčał. Mam Jurja Šimana za kmaneho młodeho dźiwadźelnika, kotremuž róla leži. Nimo toho dyrbjachmy dalšu rólu nowo wobsadźić. Anju Zacharijasojc naměstni elewka našeho domu Katharina Pöpelec. Wězo njeje krótkodobna změna wobsadki runjewon optimalna, sym pak dobreje nalady, zo so wšitko zešlachći.
Najprjedy delnjo-, nětko hornjoserbsce: Kak sće jako režiser z tym wobchadźał?
Njekłonić soa protestować
To je ći powěsć! 21 młodych ludźi chce lětsa započeć na fakulće za kašubsku rěč a kulturu na Uniwersiće Gdańsk studować. Ta pak chce studijny směr zawrěć – po tym zo bě hižo loni njedosahaceje ličby studentow dla z tym hrozyła. Na kóncu pak da so zmjechčić, a nowačcy móžachu so dale kašubšćiny nasrěbać. Lětsa pak chce Gdańšćanska wysoka šula kašubšćinje takrjec swěcu hasnyć. Dwě ličbje stejitej sebi napřećo. W Pólskej je z wašnjom, zo ma za jedyn studijny směr 25 studentow być. Za kašubšćinu pak maja dotal jenož 21 zajimcow. Što nětko? Za potrjechenych tuž rěka protestować. Wšako je lědma druheje móžnosće na problem skedźbnić.
Wotewrjene, žortne a direktne wašnje jeho wuznamjenjało
Wjelelětny sportowy redaktor Měrćin Štrawba swjeći dźensa 75. narodniny. Bywši kolega w redakciji SN Marko Wjeńka so na zhromadny čas z nim dopomina:
Stare přisłowo praji: „Na wjacorych kwasach njemóžeš rejwać.“ Ja twjerdźu: Měrćin Štrawba to móžeše. Energiju, kotruž je při tym nałožował, jemu stajnje zawidźach. Prjedy hač so póndźelu rano w redakciji Serbskich Nowin zetkachmoj, słyšach jeho hižo rano zahe w serbskim rozhłosu. Tam rozprawješe ze swojim cyle swojoraznym sympatiskim hłosom, předewšěm pak na lóštne wašnje wo kónctydźenskich sportowych podawkach we Łužicy. Při tym złožowaše so z wulkeho dźěla na informacije, kotrež bě na sportnišćach w Ralbicach, Chrósćicach, Radworju a druhdźe sam nazběrał. Měrćin je za to prawidłownje cyłe kóncy tydźenja woprował.
Ze swojimaj krótkimaj, ale spěšnymaj nohomaj redakciju docpěwši dyrbješe Měrćin nětko to, štož bě słucharjam runje ertnje posrědkował, do pisomneje formy přinjesć. Časowy ćišć, kotryž při tym na njeho skutkowaše, bě hoberski.
Nałožk naročnje pokazać
Nowy program „Naša Hanka w’ wěncu steji“, kotryž wobsahuje prapremjeru „Dumpańca“, chce Serbski ludowy ansambl 29. septembra prěni raz předstajić. Bosćan Nawka je so z choreografom Jánom Kozelnickim rozmołwjał.
Knježe Kozelnický, kak sće so tematice „Dumpańca“ zbližił?
J. Kozelnický: Nałožk je mi znaty z dźěła ze Serbskim folklornym ansamblom Wudwor, hdźež skutkuju jako wuměłski nawoda. Tydźeń abo tydźenjej do kwasa rozžohnuješ so ze statusom nježenjenca. Kaž słyšach, njeje to ryzy serbska tradicija, ale pochadźa z němskeje kultury. Tajke něšto mam za dobre, za znamjo praktikowaneje integracije.
Kak sće scenu do programa zapletł?
J. Kozelnický: Dumpańca dźě steji na spočatku kwasa. Wotpowědnje pokazamy ju po uwertirje a do předstajenja wšelakorych wariacijow łužiskeho zmandźelenja. Wažne mi bě, wutworić adekwatny cyłk reje a hudźby, kotryž folkloru a tradiciju naročnje wotbłyšćuje.
Dźěl programa wobsteji z hižo znatych rejow, kotrež SLA jako wobstatk repertoira předstaji. Je Was rukopis druhich choreografow wobwliwował?
Čwak stroweje towaršnosće
Wo njedawnym posedźenju Chróšćanskeje gmejnskeje rady smy tón tydźeń rozprawjeli, zo tam dale za ludźimi pytaja, kotřiž so na někajkežkuli wašnje čestnohamtsce angažuja a kotrychž móhli za tajke skutkowanje počesćić. Pozadk je, zo přewostaji Budyski wokrjes lětsa wšěm komunam po 1 250 eurach, zo móhli wone swojim angažowanym ludźom mały dźak wuprajić. Myslu sej, zo je tajkich ludźi dosć, kotřiž něšto na dobro druhich zeskutkownjeja. Tak mějachu tež w Chróšćanskej gmejnje hnydom prěni namjet na blidźe, jako spočatk julija w Hórkach prěni raz wo tutej naležnosći porěčachu. Jedna z přitomnych wobydlerkow mysleše mjenujcy hnydom na žonu, kotraž hižo wjele lět njesebičnje starych a chorych ludźi wopytuje. Wona by sej tajke počesćenje zawěrno zasłužiła.
Serbstwo Łužicu zwjazuje
„Łužica – Europski kompetencny region za rěče narodnych mjeńšin w digitalnej dobje“ rěka hesło jedneje z cyłkownje šěsć dźěłarničkow na konferency wo strukturnej změnje we Łužicy. Z Mětom Nowakom, kiž z dr. Fabianom Jacobsom dźěłarničku pjatk w Złym Komorowje moderěruje, je Axel Arlt rěčał.
Wo čim chceće z wobdźělnikami dźěłarnički scyła diskutować?
M. Nowak: Jako moderatoraj budźemoj z nimi rozjimać, kotre wočakowanja na „kompetencny region“ maja a kotre wužadanja woni za serbsku rěč w digitalnej dobje widźa. To chcemoj zwjazać, zo bychmy wužadanja za dalše rěčne wuwiće zwěsćili. Z tym zwisuja tež – zo bychmy to zmištrowali – móžne serbske strategije a trěbne kompetency. Prašamy so, kotry wužitk móhł druhim krajam abo mjeńšinam z toho wurosć.
Što predestinuje Łužicu, zo by so z tajkim kompetencym regionom stała?
Trenujetej šěsć króć wob tydźeń
Wonej chodźitej do samsneje rjadownje, matej samsne swójbne mjeno, swjećitej zhromadnje narodniny a jej zwjazuje samsny hobby – přezpólne jěchanje. Přichodny kónc tydźenja wojujetej dwanaćelětnej Bobkec dwójnikaj Franciska a Felicitas ze swojimaj ponyjomaj Sweetijom a Diddlom w Hórkach wo titul najlěpšeje sakskeje jěcharki w starobnej klasy U16 w přezpólnym jěchanju. Betina Wenderothowa je so z Miłočankomaj rozmołwjała.
Prěni raz we wobłuku jěchanskeho turněra konjaceho sportoweho towarstwa Při Klóšterskej wodźe wotměja so kónc toho tydźenja sakske mišterstwa juniorow z ponyjemi. Kak stej so na wubědźowanje přihotowałoj?
Franciska: Trenujemoj ze swojimi konjemi a ponyjemi šěsć króć wob tydźeń, potajkim wšědnje nimo póndźele. To mamoj mjenujcy hudźbnu šulu. Naš nan z namaj dresuru a skakanje přez zadźěwki zwučuje. Minjene tydźenje smój tež direktnje w Hórkach na čarje zwučowałoj.
Nětko póńdźe runje před domjacym publikumom za waju wo titul sakskeje mišterki. Je to wosebite wužadanje?
„Kak jednore to poprawom je“
Z předsydku frakcije Zwjazka 90/Zelenych w zwjazkowym sejmje Katrin Göring-Eckardt je na jeje njedawnym wopyće w Budyšinje Axel Arlt rěčał.
Kak wažne su Wam štyri awtochtone narodne mjeńšiny w Němskej za Europu?
K. Göring-Eckardt: Wone su mały kosmos za něšto wulke, štož w Europje mamy. Móžemy zhromadnje žiwi być, tež hdyž smy rozdźělni a z rozdźělnymi rěčemi. Widźo w Serbskim muzeju historiske wuwiće, pytnych, zo běchu přeco zaso pospyty to znjewužiwać. Je bohatstwo, zo ludźo dwurěčnje wotrostuja, zo woni swójsku tradiciju a kulturu pěstuja.
Što je Was wosebje zajimowało?
K. Göring-Eckardt: Sym so často za pěstowarnjemi a šulemi wobhonjała, za dźiwadłom. Jako zwjazkowa politikarka znaju prašenje, kak so scyła što spěchuje. Bohatstwo serbskeje kultury a rěče mamy zachować a ludźom za to dźakowni być, zo jej dale dawaja. A zo tež młodźi ludźo so nětko rozsudźeja wjace k tomu přinošować. Měli sej wuwědomić, zo nas tajke prócowanja wobohaćeja.
Mjeńšinowa rada frakcijam w zwjazkowym sejmje poruča, powołać rěčnika za naležnosće mjeńšin. Štó je to pola Was?
Su tež dobre powěsće
Mam zaćišć, zo je swět dale a bóle chaotiski. Ani jenički dźeń njezańdźe bjez špatnych powěsćow, globalnych a narodnych krizow. Často słyšimy ludźi rjec: Wšitko so pohubjeńša. Po wšěm zdaću pak tomu tak njeje. Rozestajejmy so tola raz z pozitiwnymi powěsćemi, kotrež našu naladu trochu polěpša. Započinajmy tola raz z wuwićom chudoby. W minjenych lětach je so ličba ludźi, kotřiž pod ekstremnej chudobu ćerpja, społojčiła. W lěće 1800 žiworješe 85 procentow ludnosće w najwjetšej chudobje. Naši dźědojo a naše wowki móža so hišće na to dopomnić, hdyž w lětach po Druhej swětowej wójnje wječor hłódni do łoža chodźachu. W minjenych dwaceći lětach je so chudoba wo wjele spěšnišo pomjeńšiła hač we wšěch druhich fazach swětowych stawiznow. Njeje da to optimistiska powěsć do přichoda, na kotrejž móhli zaměrnje dale dźěłać, tak zo njetrjeba za něšto lět nichtó wjace hłód tradać?
