„Wo krizy wjele njepytnjemy“
Powěsće z hospodarstwa su tuchwilneje koronapandemije dla skerje špatne. Při wšěch ćežach pak dochadźeja z předewzaćow tež pozitiwne powěsće. Silke Richter je so wo aktualnym hospodarskim połoženju z jednaćelku Wojerowskeje woleńcy Reginu Jorga rozmołwjała.
Što zwjazuje koronakrizu z Wojerowskej woleńcu?
R. Jorga: Wo krizy lědma něšto pytnjemy, skerje nawopak. Ludźo tuchwilu hišće wjac laneho wolija kupuja, dokelž chcedźa so wědomje strowšo zežiwjeć. W našim online-wobchodźe su skazanki njesměrnje přiběrali. Naš Łužiski maz najlěpje dźe. Při tym jedna so wo zbytki z filtrow, kotryž móžeš sej jako butru na chlěb abo całtu mazać.
Što je na łužiskim lanym woliju tak strowe, a što jón wot druhich produktow rozeznawa?
R. Jorga: Lany je najdrohotniši wolij, dokelž wobsahuje najwjac tukowych kisalinow omega 3, kotrež naše ćěło same produkować njezamóže.
Zwotkel lane symjo dowožujeće?
Nowy „Krabat“ hakle klětu
Lětuše Krabatowe swjedźenske dny w Čornym Chołmcu wupadnu. Bosćan Nawka je so z intendantom festiwala Peterom Siebecku rozmołwjał.
Knježe Siebecko, byrnjež knježerstwo Sakskeje hakle jutře wo wjetšich zarjadowanjach wuradźować chcyło, sće wčera zdźělił festiwal wotprajić. Čehodla?
P. Siebecke: Smy dołho rozmyslowali a naposledk zwěsćili, zo zarjadowanje lětsa móžne njebudźe. To zwisuje na jednym boku z tym, zo našu inscenaciju hosćo na přikład ze Šwedskeje, Šwicarskeje kaž tež z cyłeje Němskeje wopytuja. Njewěsteje aktualneje situacije dla pak woni prawje planować njemóža. Samsne płaći za našich hrajerjow. Poprawom chcychmy nětko spočatk meje sceniske proby z profesionelnymi dźiwadźelnikami zahajić a přichodny tydźeń zwučowanja ze statistami. Woboje pak pod tuchwilnymi wuměnjenjemi do prašenja njepřińdźe. Nimo toho by chětro ćežko było, přihladowarsku kapacitu pomjeńšić a runočasnje přidatne hygieniske naprawy přiměrić. Inscenaciju „Krabat – W sćinje zańdźenosće“ tuž na klětu přestorčimy.
Štó wě, što wšo mamy?
We wobłuku digitalneho koncepta so Załožba za serbski lud nětko z naprašnikom na ludźi wobroći. Z jeje społnomócnjenym za digitalizaciju Měrkom Šenkom je so Cordula Ratajczakowa rozmołwjała.
Što je pozadk naprašowanja „Serbsce pisać z ličakom, iPhonom a smartphonom – što za to wužiwaš“?
M. Šenk: Naprašowanje nasta w ramiku zdźěłanja digitalneho koncepta. Sym sej wobhladał, kotre móžnosće mamy z elektroniskimi nastrojemi serbsce pisać – na Windows-ličakach a dalšich přistupnych systemach, na iPhonach a Android-smartphonach. Tajke nastroje kóždy Serb wšědnje wužiwa. Zwěsćich, zo mamy poprawom za wšitke potrjeby móžnosć, tež serbsce pisać. Znaje pak je kóždy Serb? A wužiwa wón je? Hladajo na swojich přećelow a znatych wěm, zo tomu tak njeje. A zo bych swoje začuće spěšnje zwěsćił, zdźěłach krótki naprašnik.
Naprašnik je dwurěčnje serbsce a němsce spisany. Čehodla?
K dinosawrijam wróćo? Ně!
Koronakriza je po zdaću klimowu krizu z myslow ludźi wućěriła. Přiwšěm je wirus na tym wina, zo so klima, kaž hižo w financnej krizy lěta 2008, tróšku polěpša – wšako mjenje awtow po puću, lětadłow po njebju a produkowacych mašinow zdobom mjenje wuhlikoweho dioksida wot so dawa. Globalizowany swět a jeho kapitalistiski motor hospodarstwa so hižo po zwučenym wašnju njewjerćitej, a naraz je powětr zaso čisćiši. Samo w Pekingu zaso njebjo widźa. Z přiběracej diskusiju wo zběhnjenju krizowych kaž tež wo nowych hospodarstwo spěchowacych naprawach je pak dźeń a wjace hłosow słyšeć, kotrež so prašeja: Kajke ma hospodarstwo po pandemiji wupadać? „Najradšo nic tak kaž do toho“, wotmołwi Uwe Jean Heuser we wčerawšim wudaću tydźenika Die Zeit. Jeho argumentacija je hospodarska. Hdyž mały producent elektroawtow Tesla wšitkich němskich awtotwarcow na bursy přesćehnje, da wěš, zo budźe hospodarstwo přichoda digitalniše a zeleniše – móžeš dodać, zo bě přirodna kriza hižo jónu kónc dinosawrijow.
Wupadnjene swjedźenje piwarnju bola
Kulowske piwo słuša k identiće Hornjeje Łužicy. Korona so tež na swójbnu piwarnju wuskutkuje. Wo tuchwilnym połoženju je so Andreas Kirschke z jednaćelom Stefanom Glaabom rozmołwjał.
Knježe Glaabo, kak jara tuchwilna kriza korony dla Kulowsku piwarnju trjechi?
S. Glaab: 40 procentow našeho wobrota złožuje so na předań piwa w gastronomiji, štož nětko dospołnje wotpadnje. Zastarujemy dźě tež w Berlinje diskoteki, bary a hosćency. Tónle wobrot nam pobrachuje. Stabilna je porno tomu předań piwa w blešach. Naše napojowe wikowanišćo dale derje dźěła.
Kak nětko z nadawkami wupada?
S. Glaab: To je jara ćežko. Najbóle bola nas zawrjene hosćency a wupadnjene wjesne swjedźenje, tam wšak tradicionalnje wjele piwa w sudach dodawamy. Mjez druhim wupadnu swjedźeń w Brěžkach a wjacore swjatkowne zarjadowanja, štož woznamjenja za nas wulku stratu. Nadźijomnje so połoženje hač do kónca lěta polěpši.
Dyrbiće sobudźěłaćerjow do krótkodźěła pósłać abo pušćić?
Hordy, zo kruch serbsce hraja
Spočatk měrca je činohrajne studijo Budyskeho Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła z hru „Greta“ Choćebu žana Daniela Rattheija swoju wuspěšnu premjeru dožiwiło. Cordula Ratajczakowa je so z awtorom rozmołwjała.
Sće Choćebužan?
D. Ratthei: Haj, sym so tam 1979 narodźił a tež wotrostł. Na Lipšćanskej wysokej šuli za hudźbu a dźiwadło Felixa Mendelssohna Bartholdyja studowach na dźiwadźelnika. Po tym skutkowach we wjacorych dźiwadłach. Po tym na přikład w Drježdźanach, w Šwicarskej, w Osnabrücku, w Mainzu a we Würzburgu. Kaž přeco je tam nowy intendant mustwo wuměnił, a sym so prašał, dokal nětko? Nó haj, póńdu zaso domoj. Tak wróćich so před třomi lětami do Choćebuza. Hač dźe wo přirodu abo ludźi, domizna mje prosće wšudźe strowi. Widźiš swojeho wuja dróhu twarić, připadnje swoju mać w měsće zetkaš, móžeš staršeju lóšo wopytać – to so mi lubi.
Kak stanje so dźiwadźelnik z awtorom?
Přemóžacy wothłós žnjała
Z digitalnym naprašnikom so studentka germanistiki na Mnichowskej Ludwiga Maximilianowej uniwersiće Melina Kubista na Serbow wobroća. W bachelorskim dźěle chce wona němsku mjeńšinowu politiku z wosobinskim hódnoćenjom serbskich wobydlerjow přirunować. Cordula Ratajczakowa je so z 22lětnej rozmołwjała.
Kak sće mysličku slědźenja zrodźiła?
M. Kubista: Mějach seminar na uniwersiće wo temje „rěče zachować“. To je mje zajimowało, tak sym tam referat wo serbskej rěči dźeržała a pozdźišo tež domjace dźěło wo tym spisała. Dokelž so dźeń a hłubšo z maćiznu zaběrach, nětko studij z wotpowědnym přepytowanjom přez naprašnik wotzamknu. W srjedźišću steji prašenje, što Serbja wo tudyšej politice dźerža. Su woni spokojom ze spěchowanskimi naprawami, z rozšěrjenjom wědy wo Serbach, z kulturnymi poskitkami kaž tež z politiskimi móžnosćemi samopostajowanja? Wězo so tež wobhonju, kak by so spěchowanje polěpšić hodźało.
Kajki je dotalny wothłós?
Telefonso žehlił
Minjeny kónc tydźenja bě po dlěšim času prěni raz, zo smědźachu wobydlerjo Chróšćanskeho Domu swj. Ludmile zaso wopyt přijimać. Kak su to organizowali a kajki bě wothłós, wo tym je so Marian Wjeńka z nawodnicu starownje Móniku Wenclowej rozmołwjał.
Knjeni Wenclowa, kak to bě, jako smědźachu ludźo zaso swojich přiwuznych w starowni wopytać?
M. Wenclowa: Jako bu znate, zo budźe to we wobmjezowanej měrje zaso móžno, smy so najprjedy raz z našim nošerjom dorěčeli, kak to najlěpje organizować. Po dorěčenju z hamtskej lěkarku móža ludźo nětko našich wobydlerjow wot farskeje zahrody na terasy widźeć a z nimi we wěstym wotstawku rěčeć. Za to njetrjebaja woni na našu ležownosć, tež naše sotry njetrjebaja stajnje pódla stać a na wotstawk kedźbować.
Štwórtk a pjatk rano bu to w zjawnosći wozjewjene. Kajki bě wothłós na to?
Na nowe mysle so nastajić
Sym přeswědčena, zo aktualne wobchadźenje z wuknjenjom a wuwučowanjom bjez sćěhow njewostanje, wo tym rozmyslować, kajke ma kubłanje přichoda być. Přeco hišće skostnjeny kubłanski system w mnohich nowych zwjazkowych krajach, kotrež su po přewróće tón zapadnych zwjazkowych krajow přewzali, móhli tu a tam zmjechčić. Za to pak njeměli kreatiwne mysle a často fantastisce zdawace so ideje hnydom wotpokazać. Šulerjo měli so na regularnej šuli hišće intensiwnišo po swojich zajimach zaběrać a swoje znajomosće a dokonjanosće dopokazać směć. Zas a zaso jewjace so prašenje rěka, hač je punktualne přepruwowanje wědy w šulski čas zakónčacych pruwowanjach hišće načasne. Dalša mysl je, regionalnym wosebitosćam jednotliwych zwjazkowych krajow při kubłanju w pěstowarnjach a wuwučowanju w šulach wjetšu wahu spožčić. Runje tak masiwne su žadanja, wobsahi posrědkowanja wědy přiměrić, samo zjednotnić, tak zo móža na wyšich, powołanskich a wysokich šulach na samsne zakładne znajomosće šulerjow, wučomnikow a studentow nawjazać.
Kóždy šuler ma swoje městno
Njedawno su wuknjacy do noweho šulskeho kompleksa w Slepom zaćahnyli. Njecyłej měsacaj je Jan Hrjehor nětko nawoda tamnišeje wyšeje šule „Dr. Marja Grólmusec“. Milenka Rječcyna ma tule někotre prašenja na njeho.
Hladajo na to, zo na sakskich šulach wot srjedź měrca hač do wutory žana wučba njebě, sće tež Wy měr měł?
J. Hrjehor: Njemějach scyła žadyn měrny, ale skerje cyle wosebity započatk. Mějach tójšto dźěła, dyrbjach dźě wobstajnje na nowe wuwića reagować.
Šulerjo 9. a 10. lětnika wot wčerawšeje srjedy zaso do šule přichadźeja. Kak su na nowu situaciju přihotowani?
