Lětuše prěnje čisło časopisa Česko-lu­žický věstník podawa wobšěrny přinošk k stawiznam „Centralneje šulskeje maćicy“ (Ústrědní matice školské – ÚMŠ) w lětach 1870 do 1951. Institucija bu jako wuslědk rosćaceho narodneho wědomja w Čěskej, na Morawje a w Šleskej załožena. Patrioća mějachu „děti za majetek národa“, piše awtorka Eva Lukešová. „Zo by sej je narod za sebje zdźeržał, štož dźě bě za dalše jeho přetraće wažne, dyrbješe so jim wukubłanje w ródnej rěči poskićeć.“ ÚMŠ zdoby sej připóznaće za čas monarchije a potom w młodej Čěskosłowakskej. Ale maćica měješe tež wuznam za nas Serbow: Čitar zhoni, zo załoži ÚMŠ w Českej Lípje serbski gymnazij, we Varnsdorfje zmóžni so młodym Serbam wukubłanje z wusměrjenjom na powołanske a ratarske skutkowanje. (Přispomnjenje: Korektnosće dla dyrbi so rjec, zo přećahny spočatk lěta 1947 gymnazialne wukubłanje tež do Varnsdorfa – M.K.).