ankownja na jewišću ma swój najlěpši čas za sobu. Wšo je stare, wšo někak zerzawe. Sudy za wolij a bencin su zezerzawjene. Wšelaki čapor so wšudźe wala: šalki, graty ... Nade wšěm: cunje swětło ranja, słónčko schadźa. Setting lětušeho krucha činohrajneho studija Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła skutkuje kaž apokalypsa moderny. Mjez zańdźenosću a přichodom bydli Erla. Wona je wjesoła, na prěni pohlad znajmjeńša. W pozdatnje ženje pochmurjenej holcy, kotruž Bernadet Šnajdrec předstaja, pak tči ćmowši charakter. W žiwjenju je hižo někotružkuli trawmu dožiwiła. Najwjetša bě, zo je ju mać wopušćiła. Nětko bydli Erla w něhdyšej tankowni; sama, wosamotnjena, tola nadźiju njespušćejo. Do Italskeje, do Neapela by chcyła, to je jeje són.
W Pančicach maja po wjele lětach zaso młodźinski klub: Njedawno mjenujcy su něhdyši klub při sportnišću znowa wotewrili. Popołdnju móžachu sej wjesnjenjo renowěrowane rumnosće wobhladać. Při tym jim šalka kofeja a skibka tykanca zesłodźa. Wječor su młodostni potom zhromadnje z DJom Koberom kónc dźěłow swjećeli, kotrež su nimale tři lěta trali.
ětko tča naši šulerjo wězo w poslednjej fazy wuknjenja do abitury. Tež dźesatkam a jědnatkam so hłowa kuri z lutymi přihotami na klawsury, přednoški a testy. Kotre wjerški smy sej w minjenych měsacach tutoho lěta w internaće sčinili? Tu mały wuběr z našeje młodźinskeje „serbowaceje kupy“.
Lěto zahajichmy z domyswjećenjom z knjezom kapłanom Pětrom Mrózom. To je na zwučene wašnje nimale kaž doma, jenož zo w internaće mócnje spěwamy a kapłan ma wjele durjow popisać.
Dokelž so nam kopicy terminow dla njeje radźiło, sroki za ptači kwas napjec, smy sej ćěsto za pampuchi změšeli a je potom pjekli.
Někotre holcy su so na wušiwanje rubiška, za swoju „wuslěkanu” serbsku drastu zwažili (foto 1). Kajke je to spore dźěło, wšako so hakle poněčim wukopa: Přeco hišće so časćišo z nitku, jehličku a rubiškom w ruce sydnu a wušiwaja ... Měr za tutu zaběru dyrbiš sej organizować!
Naša šulerska wuměna do Bretoniskeje so z dołhej busowej jězbu do Parisa započa. Po tym zo smy dojěli, smy sej někotre zajimawostki wobhladali. Prěni cil běše cyrkej swj. Madleny, kotraž nas ze swojej wulkosću a mnohimi stołpami jara jimaše. Potom běžachmy dale na naměsto Place de la Concorde, na kotrymž wulki baselist steji. Wottam smy sej k Jardin des Tuileries dóšli. Dalša stacija bě pyramida Louvre. Zo bychu naše rěčne a koordinaciske kmanosće testowali, wumyslichu sej wučerjo wosebity nadawk. Dyrbjachmy sami w skupinach zajimawostki pytać a wotpowědne dróhi napisać. Bě jara žortne, hačrunjež njejsmy wšitke zajimawostki nadešli. Po tym zo smy sej něšto k jědźi wobstarali, smy do našich stwow zaćahnyli. Wječor sej cyrkej Sacré-Cœur wobhladachmy. Hižo napohlad cyrkwje bě njewšědny. Nazajtra podachmy so hižo rano w dźewjećich na puć. Jara zdwórliwy knjez je nas w busu po měsće wodźił. Po tym smy sej wustajeńcu na hrodźe Versailles wobhladali. Absolutny highlight pak bě wosebita wěža.
Na mnohich šulach
je z tradiciju, zo so šulerjo
w poslednim regularnym šulskim
tydźenju kóždy dźeń kostim na wěsty moto zdrasća. Někotre impresije motowych tydźenjow smy za was
zezběrali. Nimo Worklečanskeje wyšeje šule a Serbskeho gymnazija Budyšin
su nam tež šulerjo Křesćanskeje
wyšeje šule we Wóslinku fota motoweho tydźenja pósłali.
Kulturne poćahi Serbow k Čecham maja dwě přirodnej ćežišći. Te prěnje je samozrozumliwje Serbski seminar w Praze z Towarstwom přećelow Serbow. Njeje to překwapjace, wšako bě jónu Praha tež stolica Łužicy a čěski kral knježeše tež nad Budyšinom. A přez cyrkwinsku administraciju eksistowachu zwiski z Prahu hač do zarjadowanja katolskeje Łužicy do znowa wutworjeneje dźensnišeje diecezy. Druhi centrum serbsko-čěskich poćahow je wjes na dalokim wuchodźe Čěskeje – Dolní Bojanovice. Přez lěta wopytow je tójšto dobreho nastało – za mnje wosobinsce je pak tute serbsko-bojanovicke přećelstwo kusk zdalene a cuze, dokelž sam přisłušam k tym přećelam Serbow, kiž so z wobswěta Praskeho Towarstwa rekrutuja. Wo wosebitych dožiwjenjach, přećelstwach a rjanych folklornych festiwalach na Morawje móža snadź hinaši eksperća rozprawjeć.
Nadpismo so cyle derje hodźi, hdyž chceš wo tutym čłowjeku a jeho hudźbje pisać. Hdyž pak wo serbskim komponisće Jura Mětška přemyslowach, přińdźechu mi tute w hudźbje hromadźe słušace zapřijeća nadobo do myslow a wosebje „Ćišina“ pokaza mi tu njewočakowanu perspektiwu.
Po mojim měnjenju so tute nadpismo přewšo derje hodźi, chceš-li wo čłowjeku Juru Mětšku a jeho hudźbje pisać. Zaběrawši so ze serbskim komponistom, njejstej mje jeničce zapřijeći ćišina a pohib jimałoj, ale předewšěm ćišina mi cyle njewočakowane perspektiwy wobradźi.
Jurja Mětška móhli chiba z kóčku přirunować, kotraž je na hońtwje: Ničo ju wot toho wotwjesć njemóže, so kruće na swój popad měrić. Mjelčo so hibaca kóčka z pohladom, kotryž je kruće na popad wusměrjeny, je wobraz najwjetšeje koncentracije.
Tak někak směš sej tež Jura Mětška w jeho tworjenju předstajeć.
Znajemoj so wjacore lěta – a tola so njeznajemoj. Dotal mějachmoj zwisk z mejlku, rědšo po telefonje. Před tydźenjomaj nětk prěnje wosobinske zetkanje z awtorku Andreju Urleben.
Ludźom wo tym powědajo, zo zetkam so z němskorěčnej awtorku, wo kotrejž chcu serbskim čitarjam rozprawjeć, so mje wšelacy prašachu, što ma wona a jeje němska kniha z našim čitarstwom činić. Wotmołwich, zo podawa kniha dohlad do žiwjenja awtorki, kotraž z dwurěčneho regiona pochadźa. Z temu, z kotrejž so wona rozestaja, so nichtó rady njezaběra. Na poslednjej stronje knihi steji: Emocionalne a seksualne znjewužiwanje, zanjechanje, strach, křiwdźenja, padustwo, samotnosć, so wot wopora ze skućićelku stać, mjelčenje – wšo to bě trašace a tola dospołny wšědny dźeń. Awtorka wě, wo čim wona pisa – wona pisa wo sebi.
Je dźěćo
Nowostka we wobłuku dźěćaceje literatury „Wotkryj sej swětnišćo“ z Ludoweho nakładnistwa Domowina běše zawěsće hižo wjele ludźom rjany kmótřiski dar k zelenemu štwórtkej. A jeli nic, skića so tola hišće dalše składnosće. Kniha w krutej wjazbje rjadu „Što je što Junior“ z tekstami Christiny Braun, Claudije Kaiser a Martina Lickledera, přełožena wot Hilžy Mehroweje a ilustrowana wot Joachima Krausy, předstaja na 21 stronach wobšěrnu wědu kołowokoło swětnišća, planetow, hwězdow a astronawtow w hornjoserbšćinje.
Publikacija je tak mjenowana BOOKii-kniha a wopřijima tuž nimo tekstow tež hodźace so zwukowe přikłady a wudospołnjenja. Wo wotpowědne nahrawanja běše so studijo LUCIJA postarało. Nimo tekstowych polow z wjele nadrobnosćemi poskića so na kóždej dwójnej stronje k jednej podtemje wotměnjejo kategorije „Čiń sobu“, „Zajimawe“, „Wěš to hižo“ abo „Woprašej so“, přez čož zaruča so přidatne sposrědkowanje wědy abo nastork za zaběru.
Radoraj je kralestwo, w kotrymž nichtó nikomu ničo złeho njepřeje. Wšitcy su zbožowni, dźěłaja pilni a raduja so nad žiwjenjom. Namóc je nimale njeznata, brónje su zakazane – po přikazu krala Artosa, kiž sej přeje, zo njech so konflikty měrliwje a předewšěm ze słowami rozrisaju. Jako pak so po Radoraju powěsć šěri, dobry knježićel bu wotwjedowany a je ze zastajencom susodneho mócnarstwa kralowny Kurjawy, wupřestrěwaja so po wšěm kraju strach a stróžele. Hižo šeptaja někotři, zo hrozy wójna. Tola kak chceš njewobrónjeny wojować? A što poprawom wójna scyła woznamjenja – Radorajske dźěći znajmjeńša wo njej dotal ani słyšeli njeběchu.