„ ... běše jónu ...“
Do srjedź wulkeje horcoty a suchoty je dyriło bjez wochłódźenja wulke njewjedro – powěsć wo tym, zo sej energijowy koncern Vattenfall swoje za lěto 2014 hižo płaćene přemysłowe dawki wot gmejnow a městow wróćo žada.
Jednohłósnje słyšeć běštej přesłapjenje a zadwělowanje wjesnjanostow kaž tež měšćanostow, kotřiž maja nětko nadawk, komuny z mjenje pjenjezami dale wjesć.
Rjany són wo wěčnym kužole brunicy zda so wusonjeny być. Hnydom wołaja do Berlina a sej žadaja, zo měli so ći tam horjeka wo to starać, wurunać pobrachowace pjenjezy, wšako su wone wina, zo kužoł bórze zaprahnje.
Přiwšěm dochody z přemysłoweho dawka z hórnistwa hižo lěta spaduja. Loni hišće njebě žanych politiskich wobmjezowanjow wudobywanja wuhla. Vattenfall je samo rekordne mnóstwo 61,8 milionow tonow brunicy z łužiskeje zemje wurył, a ani centa njeje do kasow komunow šło. A tež tole loni bě: Braniborscy politikarjo wěšćachu dochody 40 milionow eurow za kraj a komuny z rozšěrjenjom jamy Wjelcej-juh a z milinarnju w Čornej Pumpje. Dochody su so rozpušćili kaž kur z wuhenjow milinarnje.
Kulturne stawizny města sobu wobwliwował
Lětsa 24. nowembra by z Njebjelčic pochadźacy a lěta 2004 w Eisenhüttenstadće zemrěty moler Jan Hansky 90. narodniny swjećił. Tamniši měšćanski muzej planuje składnostnje tuteje róčnicy wosebitu wustajeńcu. Cordula Ratajczakowa je so z nawodu muzeja Hartmutom Preußom rozmołwjała.
Kajki wuznam ma Jan Hansky za Eisenhüttenstadt, zo jemu wustajeńcu wěnujeće?
H. Preuß: Město čuje so mnohich přičin dla winowate, Jana Hanskeho hódnoćić. Najdlěši čas swojeho žiwjenja skutkowaše wón tu, měješe tu swój ateljej a dźěłaše hižo do lěta 1963, jako so jako grafikar zesamostatni, tu. Eisenhüttenstadt zhladuje lětsa na 65. róčnicu wobstaća. Składnostnje toho hodźi so něchtó hódnoćić, kiž je kulturne stawizny města wot lěta 1955 sobu wobwliwował. Tež wopon Eisenhüttenstadta je stworił.
Što chceće wot 26. septembra do 8. nowembra wot Jana Hanskeho pokazać?
Nowe ideje so spěchuja
Prózdninskich poskitkow za dźěći a młodostnych je po cyłej Němskej dosć. Mnohe wotměja so lěto wob lěto pod samsnej šemu. Tomu so Serbske šulske towarstwo znapřećiwi. Jeho poskitk, prózdninske lěhwo we Wodowych Hendriche- cach, so dotalnemu njeruna. SŠT je jemu nowu kwalitu dało. A tež tónkróć běchu městna spěšnje wobsadźene. Přebytk tam je lěto wob lěto přewšo rjany.
Před rólu wulki respekt měła
„My Fair Lady“ 20. Budyskeho lětnjeho dźiwadła bě wulki wuspěch. Cordula Ratajczakowa je so z hrajerku hłowneje róle Lisu Čornakowej rozmołwjała.
Sće wolóžena abo zrudna, zo je najprjedy raz wšitko nimo?
L. Čornakowa: Kusk zrudna sym, dokelž je mi inscenacija woprawdźe wjeselo wobradźiła. Róla bě tajka rjana – na započatku jako kwětkowa holca bě Elisa tola hišće cyle wjesna. Přiwšěm njemějach 34 předstajenjow, ale jenož połojcu. Přirunojo z lětnim dźiwadłom minjeneho lěta bych tuž hišće dale činić móhła. Dwójne wobsadźenje je jara derje fungowało a bě dobre nazhonjenje. A něšto wot tamnych wothladać sej tež přeco móžeš, při čimž jenož přiwuknješ. Rjenje pak tež je, zo mamy nětko dowol.
Jako „My Fair Lady“ sće sej nětko wutroby Budyskeho publikuma zdobyła. Što móže hišće rjeńše za dźiwadźelnicu być?
Wo připadach rěčeć je lózyske
„Wuhódnoćenski zmylk“ w Zwjazkowym kriminalnym zarjedźe (BKA) je wina na tym, zo dóstachu zapósłancy zwjazkoweho sejma a wša zjawnosć Němskeje skomoleny wobraz wo nadběhach na Serbow. Čitać móžachmy to w prěnjotnej wotmołwje zwjazkoweho ministerstwa nutřkowneho z 9. julija na małe naprašowanje zapósłanče Ulle Jelpke (Lěwica) nastupajo Serbam napřećo njepřećelske podawki. Hdyž je 40 procentow zapodatych městnow njeskutka wopačne, da je prašenje woprawnjene, kak dokładnje so tajke sensibelne daty ze Sakskeje abo Braniborskeje na zwjazkowu runinu dale dawaja a kak tam z nimi wobchadźeja.
Wopak podata městnosć prawicarskoekstremistiskich njeskutkow zda so zastojnikam BKA snano lapsus być. Je pak jim scyła wědome, što to na přikład za Němskopazličanow rěka? Tući scyła njewědźachu, kak je so mjeno jich wsy do tajkeje statistiki dóstało abo zo tam prawicarjo jězdźa, zo bychu Serbow nadpadnyli. Z połnym prawom je Kamjenske měšćanske zarjadnistwo na mjenowanju Němskich Pazlic w tutym zwisku dwělowało.
Wječor do wikow na koncert
Z wida wopytowarja je hač do nazymskich wikow přirody 12. septembra w Stróži hišće chwilku časa. Kak to pola organizatorow wupada, je Axel Arlt wot Měrki Kozeloweje, předsydki domizniskeho towarstwa Radiška, zhonił.
Kak daloko su přihoty za kulturny podźěl lětušich nazymskich wikow přirody?
M. Kozelowa: Smy spokojom. Folklorny program na jewišću we wulkim stanje wuhotuja hosćo z Pólskeje, tež druhe kulturne přinoški su jasne. Móžemy ludźi zbliska a zdaloka z čistym swědomjom do Stróže přeprosyć.
Najebać wšitke ćeže sće klasiski koncert cyłe lěta zaručili. Je tomu tež lětsa tak?
M. Kozelowa: Koncert serbskeje klasiskeje hudźby tež lětsa zaso budźe. Na to smy trochu hordźi. Nowosć pak je, zo wotměje so wón hižo wječor do wikow, pjatk, 11. septembra. To wuzběhuje městno koncerta a zaruča zdobom přijomnišu atmosferu hač na dnju wikow samych, hdyž knježitej wikowej hołk a tołk.
Štó wobsah koncerta zestaja?
Ansambl Pśijaśelstwo so w Chrósćicach rozžohnował
Rejowanski ansambl Pśijaśelstwo z Choćebuza je so lětsa posledni raz wobdźělił na folklornym festiwalu w Chrósćicach: Hromadźe z cyłkom Stara lubosć pokaza tam reju „Jutrowna woda“. W njedźelnym programje łužiskich skupin staj Thomas Mietk a jeho partnerka posledni raz rejowałoj. Jan Kral je so Thomasa Mietka prašał za přičinami kónca kaž tež za zaćišćemi wo festiwalu w Chrósćicach.
Posledni zjawny wustup Rejwanskeho ansambla Pśijaśelstwo Choćebuz bě na folklornym festiwalu „Łužica“ w Chrósćicach. Što su přičiny toho?
T. Mietk: Mamy chutne ćeže z dorostom. Nimamy dosć abo žanych zajimcow za naš cyłk. Pobrachuja tež nazwučowarjo a wuměłscy nawodźa, kotřiž bychu dźěło našeho ansambla a tak jeho duch a wobstaće zaručili. Njeje tež nichtó, kiž by za nas programy zestajał a je potom zwoprawdźił. Dotalni zamołwići su přez powołanske winowatosće wjazani a nimaja hižo dosć chwile za woporniwe dźěło našeho cyłka.
W Chrósćicach sće jako jenički por wustupiłoj ze solom. Je to hižo wuraz toho, zo nimaće ludźi?
Tajke a hinaše wuwića
Nětko mamy to takrjec oficialnje: K woprawdźitemu runostajenju žiwjenskich poměrow w zapadnych a wuchodoněmskich zwjazkowych krajach drje nihdy njedóńdźe. Přerozdźělne su hospodarske a industrijne struktury, kaž najnowša studija zwěsća. Něhdyši zwjazkowy kancler Helmut Kohl (CDU) bě 1989 hišće wěsćił, zo změjemy za pjeć lět wšudźe na wuchodźe kćějate krajiny. Pozdźišo měješe to dźesać abo pjatnaće lět trać. Dźensa, 25 lět po zjednoćenju Němskeje, je jasne, zo móžemy to zabyć.
Přinošuje dale k pisanosći našeho wječornika
Serbska kultura, słowjanske styki, Serbski Sokoł a serbski žurnalizm – takle móhł najwažniše pola dźěławosće Alfonsa Wićaza zjeć, kiž swjeći dźensa sydomdźesaćiny.
Serbska kultura je Chróšćana stajnje přewodźała a wón so za nju hori. Runje tak zasadźa so za dobru słowjansku wzajomnosć. Kaž powědaše, přebywaše jako wyši šuler w Choćebuzu často kónc tydźenja pola sowjetskich wojakow. Dobre přećelstwa nastachu a cuza rěč jeho njemyleše. Nawukny ju perfektnje a hišće dalše, kaž pólšćinu, kotrež jemu w žiwjenju dźěło wolóžachu a hišće dźensa mnohe durje wotwěraja.
Na chorwatski Krabatowy swjedźeń
Prěni Krabatowy swjedźeń zwonka Łužicy wotměje so tónle kónc tydźenja w chorwatskim regionje Žumberaku. Cordula Ratajczakowa je so z čłonom Krabatoweho towarstwa HansomJürgenom Schröterom rozmołwjała.
Kak wulki je zajim Łužičanow na wuprawu do domizny Krabata?
H.-J. Schröter: Bychmy sej wjace zajima přeli. Nětko poda so pjatk rano w třoch 60 ludźi z dwěmaj busomaj na wuprawu. Prěnja krótka jězba traje štyri dny, wobdźělnicy dlěšeje jězby wostanu hišće tydźeń dlěje hač do 3. awgusta. Na nich čaka nimo Krabatoweho swjedźenja, wopyta narodneho parka Plitvička jezera a pobytka při Adriji hišće dalši wjeršk, mjenujcy tradicionalny domizniski swjedźeń swj. Ilije w Jezernicach blisko Žumberaka. Tam wotměje so přichodny kónc tydźenja tež zetkanje swójby Šajatović, potomnikow historiskeho Krabata. Krabatowe towarstwo wobdźěli so tam po lońšim wopyće druhi króć.
Što čaka na hosći na Krabatowym swjedźenju?
