Kak sakrosanktne wuměłstwo woprawdźe je, wo tym diskutuje so drje hižo z časa jako čłowjek rěčeć započa. Přičiny ­tajkich debatow běchu a su rozdźělne. Estetiske začuwanje je so w běhu dobow runje tak změniło kaž estetiske zwuraznjenje. Doprědkarska awantgarda je stajnje za nowymi formami pytała a hudźbje, literaturje, tworjacemu kaž tež předstajacemu wuměłstwu njeparujomne impulsy dała, a to nic jenož nastupajo kreatiwne procesy, ale tež rjemjeslniske techniki a graty. Na druhim boku njebě a njeje žana akcija bjez reakcije – hladajo na wuměłstwo móžemy na přikład znowawusměrjenje na zańdźenosć přeco potom wobkedźbować, běše-li dalewuwiće wosebje rewolucionarne. Dalši faktor běchu a su měnjace so politiske, hospodarske a nabožne – skrótka towaršnostne – wobstejnosće. Tak je chwilku trało, prjedy hač dušni křesćenjo zadźiwani zwě­sćichu, kelko nahuškow sławne fresko Michelangela w Sixtinskej kapale w sebi chowa, na čož figury pócćiwje „zdrasćichu“, delikatne dźělčki jedneje z najwu­znamnišich twórbow scyła přemolujo.