Tajku deponiju nichtón nochce
Zwěsćenje wěsteho stejnišća za skónčne składowanje radioaktiwnych wotpadkow ludźi w Hornjej Łužicy zaběra. Wočakuje jich po wudobywanju brunicy, ze zničenjom krajiny a wot politiki postajenym kóncu fosilneje doby na dobro klimy, ze zaměstnjenjom tajkeho składa hłuboko we łužiskim zornowcu dalši dóńt? Na prašenje tuchwilu zasadnje z „haj“ abo z „ně“ wotmołwić njemóžemy. A tež Zwjazkowa towaršnosć za kónčne składowanje (BGE) na to dźensa hišće žaneje wotmołwy nima. Wšako přepytowanje definowanych 90 dźělnych kónčin dawno wotzamknjene njeje.
Za wulki dźěl serbskeho sydlenskeho ruma w Budyskim wokrjesu to žana změrowaca powěsć njeje. Ale profylaktisce so – Domowina a komuny – ze zhromadnym stejišćom přećiwo tudyšemu tajkemu składej za cyłu Němsku wobarać, kaž je to wuběrk za změnu strukturow, hospodarstwo a infrastrukturu njedawno poručił, wokomiknje wuspěch njelubi. Tajki protest móže so jenož na politiskich zamołwitych měrić. Nic pak na fachowcow, kotřiž namjet zdźěłaja, wo kotrymž skónčnje zwjazkowy sejm rozsudźi.
Spytaja serbski poskitk zaručić
19. němsko-serbske nalětnje wiki přirody wabja zajutřišim, sobotu, na areal zarjadnistwa Biosferoweho rezerwata UNESCO Hornjołužiska hola a haty w Stróži pola Hućiny. Ze zamołwitej zarjadnistwa za zjawnostne dźěło Christinu Schmidt je Axel Arlt porěčał.
Knjeni Schmidt, hosći zaso tradicionalne wiki bjez wobmjezowanjow wočakuja?
Ch. Schmidt: Tomu tak je. Žane předpisy hygieny korony dla nas hižo njewobmjezuja. Nadźijamy so tuž wulkeje ličby wopytowarjow.
Kelko předawanišćow budźe?
Ch. Schmidt: Z 81 poskićerjemi su naše móžnosće dospołnje wučerpane. Hodźi so k zazběhej do małozahrodkoweje sezony, zo zahrodnistwa symješka a rostliny starych a nowych družin sadu, zeleniny abo zelow poskićeja. Regionalni producenća su ze žiwidłami, rjemjeslniskimi wudźěłkami a mnoho dalšim zastupjeni.
Što scyła su kriterije za wobdźělenje?
Ch. Schmidt: Štóž sam produkuje, je rjemjeslnik abo z biowudźěłkami wikuje, spjelni wuměnjenja za wobdźělenje. Smy lětsa wospjet wjace přizjewjenjow měli, hač předawanišćow je.
Z bjeznadźijnosće do radosće
Znowa dožiwjamy wosebite jutry. Dwě lěće drje žanu „prawu“ jutrowničku njemějachmy – korony dla. Před lětomaj dyrbjachmy samo cyle bjez nam lubych zwučenosćow wuńć a loni smědźachmy wobrjady jenož dźělnje přewjesć.
Lětsa je znowa wšitko hinak a wěsta bjeznadźijnosć, kotraž bě spočatk lěta nastupajo křižerske procesiony, pěstowanje nałožkow po wšej Łužicy a pohosćenje turistow hišće začuwać, přeměni so do wulkeje radosće – znajmjeńša zdźěla. Sprěnja, dokelž smědźa křižerjo jutrowne poselstwo po starodawnym wašnju wozjewjeć. Zdruha, přetož smědźa so w susodnej wosadźe zaso pohosćić dać a tež nyšpory wopytać. A střeća, dokelž smědźa w Hornjej, srjedźnej a Delnjej Łužicy turistikarjo k jutram kaž zwučene zaso hosći witać. Nětko začuwaja mnozy rozmach, nowu energiju a nowe žiwjenje, cyle w zmysle jutrow.
Dźěći smědźa zaso dźěći być
„Dyrdomdejstwa Pumpota“ rěka baletna bajka, kotraž swoju premjeru před 55. lětami dožiwi. Serbski ludowy ansambl chce rejwanski kruch za cyłu swójbu nětko w nowym šaće prezentować, a to na dwěmaj předstajenjomaj jutrownu póndźelu w Němsko-Serbskim ludowym dźiwadle. Cordula Ratajczakowa je so z baletnej mišterku Miju Facchinelli wo nowoinscenaciji rozmołwjała.
Kak sće ideju za „Pumpot“ zrodźili?
M. Facchinelli: Rejwanski kruch je dołho ležał a dźěći, kotrež su jón dožiwili, su mjeztym dorostli. Tuž sym so prašała, čehodla jón prosće hišće raz nowej generaciji njepředstajimy? Sym wšitkim z mysličku na čuwy šła, doniž njejsym kolegow přeswědčiła. Spočatk 2000tych lět sym hišće sama sobu rejwała w tehdyšej inscenaciji – kubołćika, kotryž ma wažnu rólu w stawiznje –, a mi so hudźba kaž tež cyła stawiznička jara lubještej. Wosebje rjenje tehdy bě, kak su dźěći na předstajenjach sobu činili.
Što je wužadanje dźensa?
Jury přeco prawje rozsudźi
Wo tym rozsudźić, kotre dźěćo wě najlěpje čitać, je wobćežny nadawk. Derje čitać móc wšak k přećam kóždehožkuli dźěsća słuša. Što pak rěka w tymle konteksće „derje“ abo „najlěpje“ čitać móc? A njeje wažnišo, zo dźěći scyła čitaja? Wjacore razy sym na zarjadowanju Rěčneho centruma WITAJ pobyła, na kotrymž měrja so šulerjo 3. lětnika w čitanju serbskeje literatury. A kóždy króć sym wobdźiwała jury, zo je dobyćerjow scyła zwěsćiła. Ja nochcyła a njemóhła rozsudźić wo tym, kotre dźěćo je „najlěpje“ čitało. Přiwšěm je mi jasne, zo dyrbi jury rozsud tworić. Tuž je lětsa, runje tak kaž wšitke lěta do toho, na kóncu prawje rozsudźiła – přetož abo prajimy lěpje nažel, móže jenož jedna abo jedyn dobyć.
Klimowu změnu njewobkedźbuja
Hladajo na pohórnistwowu krajinu Janšojskeje brunicoweje jamy jewja so ćeže nastupajo dnownu wodu, kotrež je wobswětowy zwjazk Zelena liga wotkrył. Bianka Šeferowa je so pola čłona zwjazka Renéja Šustera wobhoniła.
Kotry problem je z dnownej wodu w zwisku z Janšojskej brunicowej jamu?
R. Šuster: Nimo aktualnych ćežow, zo w brunicowej jamje wjace dnowneje wody wotklumpaja hač dowolene, tež dalši problem zwěsćichmy: Kotry staw dnowneje wody změjemy po hórnistwje, štož je koncern Łužiska energija a milinarnje (LEAG) wopak wobličił. Model wšak so na cyłkowne rekultiwěrowanske planowanje poćahuje!
Kotre ramikowe wuměnjenja měli so wobkedźbować?
Na ferialny kurs serbšćiny
Po lěće 2018 wotměje so w pojutrownym tydźenju mjeztym třeći rěčny kurs serbšćiny za dźěći, kotrež zwonka Łužicy bydla. Milenka Rječcyna je so ze zamołwitej za projekt Michaelu Hrjehorjowej z Rěčneho centruma WITAJ rozmołwjała.
Rěčny kurs je mjeztym tradicionalne zarjadowanje. Předlońši dyrbješe korony dla wupadnyć. Su sej zwonka Łužicy bydlace starši tutón poskitk žadali?
M. Hrjehorjowa: Starši su so loni a tež lětsa naprašowali, hdy so přichodny kurs přewjedźe. To wězo registrujemy a zajimcy su dóstali informaciju. Wopokazało so je, zo je dwulětny rytmus dobry.
Su městna wšitke wuknihowane?
M. Hrjehorjowa: Přizjewjenych je dotal 17 dźěći, něhdźe po połojcy hólcy a holcy. Hišće móža so zajimcy přizjewić.
Štó ma kurs nawjedować?
Čestnohamtskosć nic znjewužiwać
W našim kraju budźe lětsa zaso raz lud ličeny. Hinak pak hač pola swjateju Marije a Józefa, kotrajž dyrbještaj so do Betlehema na puć podać, přińdu dźensa ludźo do domu a so će prašeja, kak wulke je twoje bydlenje, do kotreje šule twoje dźěći chodźa, kelko měsačnje zasłužiš a bóh wě što hišće wšo wědźeć chcedźa. Štó dyrbi tele daty wo sebi přeradźić, je hižo postajene. Mnóstwo potrjechenych wobliči so po ličbje wobydlerjow w komunje. W gmejnje Pančicy-Kukow je jich na přikład 823, w Chróšćanskej 467.
Zo su tajke daty za wěste statistiske wobličenja trěbne, na tym lědma štó dwěluje. Problematiske je, zo su trěbni dobrowólni pomocnicy, kotřiž dyrbja k ludźom domoj hić a so jich wuwoprašować. Za to dóstanu woni 450 eurow zarunanja. A runje tajkich pomocnikow namakać wopokaza so jako ćežke. Lědma štó je po wšěm zdaću zwólniwy, so ludźi we wsy – snano samo susodow – za jara wosobinskimi naležnosćemi prašeć, byrnjež hišće tak zaručene było, zo ma so wo zwěsćenych datach mjelčeć. Kóždy čłowjek drje je přirodnje kusk wćipny, ale něhdźe je tež raz wěsta hranica docpěta.
Stary pomnik w nowym błyšću
Areal wokoło přirodneho pomnika „Čertowy kamjeń“ w Plusnikecach bu w minjenych dnjach wobšěrnje wuporjedźeny a wudospołnjeny. Mjez druhim připrawjachu ławki a zaměstnichu parkowanišćo za hosći. Přichodnje chcedźa tam informaciskej tafli postajić, kotrejž wuměłča Iris Brankačkowa wuhotuje. Bosćan Nawka je so z njej rozmołwjał.
Knjeni Brankačkowa, wuporjedźenje kaž tež postajenje tafli stej wuslědk prócowanjow wobydlerskeje iniciatiwy „Skała Plusnikecy“. Chceće nam skrótka dotalny staw rozjimać?
Zetkanja su wobmjezowane
We wobłuku akciskich tydźenjow za žony je so w Budyskim žónskim centrumje kofejownja powědanja wotměła. Tema běše kubłanje jako kluč za samopostajeny přichod. Milenka Rječcyna je so z Eriku Bulankowej rozmołwjała.
Hižo mnohe lěta angažujeće so za kubłanje dźěći w Keniji. Čehodla?
E. Bulankowa: Moja mać, Karin Roth, je w 1990tych lětach počała so za kubłanje dźěći w Africe angažować. Mjeztym činju to ja jako předsydka towarstwa, runja jej w towarstwje „Kenia dźěći, kubłanje a wěda“. Njeje tomu wšudźe na swěće tak, zo maja dźěći šansu, swój přichod same postajować. To chcemy z našim towarstwom pomhać změnić a za to zběramy pjenjezy.
Što sće přitomnym sposrědkowali?
E. Bulankowa: Smy pokazali film wo spočatkach angažementa mojeje maćerje a mojeho nana. Tehdyša chudoba ludźi je přitomnych hłuboko hnuła. Smy wjesołi, zo móžemy wjacorym dźěćom a młodostnym z pomocnymi srědkami wopyt šule zmóžnić. Wosebje wažne pak je, zo móža wone po wuchodźenju šule po wosom abo dwanaće lětach zahajić wukubłanje abo studij a tak pozdźišo pomhać swój ródny kraj dale wuwić.
