Na přeco preč?
Hanelora Balkowa je wjelelětna a horliwa čłonka předsydstwa Wochožanskeje Domowinskeje skupiny. Měrćin Weclich je so z njej rozmołwjał.
Kak dołho sće čłonka Domowiny?
H. Balkowa: 1967, we 8. lětniku, sym w Slepom do Domowiny zastupiła. Tam skutkowach sobu w spěwnej a rejwanskej skupinje, z čehož nasta pozdźišo Slepjanski folklorny ansambl. Jako so do Wochoz wudach, přistupich 1973 tudyšej Domowinskej skupinje.
Na kotre wjerški so dopominaće?
H. Balkowa: 60. jubilej Wochožanskeje Domowinskeje skupiny před dźesać lětami bě mjez druhim wosebity podawk po znowazjednoćenju Němskeje.
Tuchwilu ma Wochožanska skupina 20 čłonow, maće nadźiju na dorost?
H. Balkowa: Móžnosće su, jeli dźěći a dorosćacy w domiznje wostanu.
Čehodla mnozy wotchadźeja?
H. Balkowa: Šuler, kiž wot 5. lětnika w Běłej Wodźe abo Niskej na gymnazij chodźi, je wjes hižo wopušćił. A po zakónčenju šule dźe zwjetša na studij a so lědma nawróći.
Měniće, zo su woni potom na přeco preč?
Ječmjeń dosć derje sypał
Rjedźic ratarski zawod, kotrehož sydło je w Njeswačidle wobhospodarja mjez druhim žitnišća wokoło Hory, Noweho Łusča, Chrósćic a Wotrowa. Měrćin Weclich je so z jednaćelom Maćijom Rjedu rozmołwjał.
Kajki je staw lětušich žnjow?
M. Rjeda: Zašły tydźeń smy ječmjeń młóćić započeli a móžachmy jón při přijomnym wjedrje dožnjeć. Žnjeli smy na něhdźe 250 hektarach.
Kak da je zorno sypało?
M. Rjeda: Smy z wunoškom poměrnje spokojom, na hektar bě to něhdźe sydom do wosom tonow.
A kajki bě lońši wunošk?
M. Rjeda: Minjene lěto bě tróšku wunošniše. Najebać to pak tež lětuše žane hubjene njeje.
Kotre dźěła wam nětko do rukow hladaja?
M. Rjeda: Wčerawšeho sylenho dešća dla dyrbimy najprjedy małku přestawku zapołožić. Dźěła na polach wězo dale du. Šćernišća maja so podworać. Jako přichodne ličimy z tym, zo budźemy na dalšich 250 hektarach rěpik žnjeć.
Kotre družiny žita hišće maće?
M. Rjeda: Stej to rožka na něhdźe 260 hektarach a pšeńca na 200 hektarach.
Dokal swoje wudźěłki dodawaće?
Festiwal prěni króć w Róžeńće
Dalši Gig-festiwal wotměje so jutře a njedźelu prěni króć w Róžeńće. Měrćin Weclich je so wo tym ze serbskej koordinatorku Saru Rječkec rozmołwjał.
Zarjadowanje wobhladujeće jako duchowny festiwal. Čehodla?
S. Rječkec: Dokelž je to zdobom duchowny přihot na swětowe zetkanje młodźiny wot 26. do 31. julija w pólskim Krakowje. Zdobom je Gig-festiwal, kotryž hižo třeće lěto sobu koordinuju, kulturny wjeršk. Loni přewjedźechmy jón jako Alojsowy festiwal w Radworju.
Kotry program čaka na wobdźělnikow?
S. Rječkec: Smy sej wšelakich ludźi přeprosyli, kotřiž budu wo sebi rěčeć, kak su so wěrje přiwobroćili. Skupina misionarow, přećelow franciskanow w New Yorku, sobu wupomha, a rozmołwy z nimi budu zawěsće jara zajimawe. W koncertach dožiwja hosćo wuměłcow z Awstriskeje, Londona, USA a Irskeje. Wjeršk budźe bjezdwěla koncert Michaela Patricka „Paddyja“ Kellyja jutře wječor. Njedźelu w dźesaćich swjećimy na wulkim jewišću swjatočnu Božu mšu a wot 14 hodź. su wšitcy na workshop z młodźinskim biskopom Marianom Elegantijom ze Šwicarskeje přeprošeni.
Što je hłowny zaměr festiwala?
Za wšěchderje postarane
Zo by lětnje dźiwadło Budyskeho NSLDź wuspěšne było, su wšelake wuměnjenja na kromje předstajenjow trěbne. Měrćin Weclich je so z nowinskej rěčnicu Gabriele Suschke rozmołwjał:
Štó postaja, hdy so předstajenje dešća abo njewjedra dla přetorhnje abo wotpraji?
G. Suschke: To rozsudźa přeco intendant, ale we wothłosowanju z kolegami. Su dźě wšelake wěcy, kotrež maš při tajkim rozsudźe předewšěm wěstoty dla wobkedźbować. Předstajenje wotprajić je cyle poslednja warianta.
Kak je zastup zrjadowany, sće za to nachwilnje přidatny personal přistajili?
G. Suschke: Techniski nawoda zrjaduje naležnosć dočasa na zakładźe wěstotneho koncepta. Po nim so postaja, kelko ludźi je při zastupje trěbnych.
Kak staraće so wo derjeměće hosći?
G. Suschke: Wo nich stara so naša dźiwadłowa gastronomija. Na wonkownej ležownosći čini to hosćenc na Hrodźe. Nimo toho stej lětsa Radebergska a Jiwowska (Eibau) piwarnja jako sponsoraj wobdźělenej.
Je dosć parkowanišćow k dispoziciji?
Prawa mjeńšiny wobkedźbować
Wojerowska zakładna šula „Handrij Zejler“ ma přećahnyć. Milenka Rječcyna je so z jeje šulskej nawodnicu Juttu Pfeiffer rozmołwjała.
Kotre su šansy, zo šula na stejnišću Při Worjole wostanje?
J. Pfeiffer: To hišće njewěmy. Tuchwilu Wojerowscy měšćanscy radźićeljo wo tym diskutuja, hač so přeměstnimy. Doskónčnje rozsudźić maja woni klětu w februaru abo měrcu.
Dokal potom dyrbiće?
J. Pfeiffer: Mamy po předwidźanym wutworjenju noweho šulskeho centruma do tuchwilneje 1. wyšeje šule přećahnyć. Mjenowany centrum pak je tuchwilu hišće w fazy planowanja.
Waš šulski dom je chětro dodźeržany a měł so wobnowić. Čehodla nochceće potom přećahnyć?
J. Pfeiffer: Za šulski twar su zašłe lěta wjele pjenjez nałožili. Mamy na přikład nowe sanitarne připrawy a wokna. To pak měšćanskim radźićelam njedosaha. My porno tomu chcemy sej tudyše šulske stejnišćo zachować, dokelž je wone za našich šulerjow a jich staršich runje na tymle městnje přewšo wažne.
Kotre lěpšiny tele stejnišćo Při Worjole ma?
„Bě jasne, zo sym něšto njewšědne nadešła“
Po zdaću najstaršu hornjoserbsku frazu z lěta 1534 je njedawno dr. Madlena Malinkec při slědźenjach w Budyskim tachantskim archiwje wotkryła. Cordula Ratajczakowa je so z Berlinskej historikarku rozmołwjała.
Kak je k tomu dóšło, zo sće zapisk našła?
M. Malinkec: Minjenu nazymu běch prěni raz w archiwje, zo bych přinošk wo chronice „Annales Budissinenses“ přihotowała, wo kotryž bě mje kolega prosył. Sym sej chroniku wobhladała, a připadnje mi fraza napadny. Budyska chronika je małki zešiwk z něhdźe 120 rukopisnymi, zdźěla ćežko čitajomnymi stronami. Prěni zapisk je k lětu 1388, teksty sahaja hač do srjedź 16. lětstotka. Rěč chabła, su łaćonske kaž tež němske pasaže a serbska.
Što tam steji?
M. Malinkec: Awtor wopisuje ponowjenske dźěła na wěži Pětrskeje cyrkwje. Přitomni serbscy burja přiwołachu mištrej, kiž dyrbješe na wěžu zalězć, warnowace abo wobdźiwace „Helle lube helle, ho o o“ (Hlej, luby, hlej, ho ho ho).
Sće wuznam hnydom spóznała?
Delnjoserbšćinu sej wobchował
Wjelelětny wučer Konrad Bejmak je wčera w Róžeńće 80. narodniny swjećił. Gratulowali njejsu jemu jenož přiwuzni a wjesnjenjo, ale w duchu tež bywši šulerjo z Hornjeje a Delnjeje Łužicy, kotrychž je za čas 44lětneho skutkowanja fachowje kaž narodnje na žiwjenje přihotował.
Radšo golf hrać, hač z kijom chodźić
Kopańca zwjazuje ludźi – zo to jenož na sportnišću, na fanowej mili abo před telewizorom njepłaći, za to bě lětuša europeada najlěpši přikład. Tak su so na kromje turněra třeći raz dźiwadła europskich narodnych mjeńšin zetkali a so skónčnje na to dojednali, za zhromadny projekt próstwu komisiji EU zapodać. Tež mjeńšinowi muzejownicy su tónraz składnosć wužiwali, sej mysle wuměnjeć – premjera to za nich!
Tróšku so dźiwaš, zo bě to sport, kotryž je schadźowanje kulturnych institucijow skónčnje nastorčił. Su dźě mjeńšiny hižo něšto lět w politiskich organizacijach, kaž FUEN, zwjazane. Medije haja styki hižo wot lěta 2001 přez zjednoćenstwo dźenikow w mjeńšinowych a regionalnych rěčach MIDAS. Zo su spěšniše hač dźiwadła a muzeje byli, ma snano z tym činić, zo přeco wo tym rozprawjeja, što jich politikarjo tak činja. A kulturnicy snano radšo wotstawk dźerža k funkcionaram.
Zmužiće za sebje wabić
Składnostnje 15lětneho wobstaća je ladinski muzej Ciastel de Tor w Južnym Tirolu minjeny tydźeń dwudnjowsku mjezynarodnu konferencu wo muzejownistwje europskich narodnych mjeńšin přewjedł, na kotrejž so tež direktorka Budyskeho Serbskeho muzeja Christina Boguszowa wobdźěli. Cordula Ratajczakowa je so z njej rozmołwjała.
Što bě wosebitosć konferency?
Ch. Boguszowa: Koparjo maja europeadu; tež dźiwadła mjeztym hromadźe dźěłaja. Za mjeńšinowych muzejnikow pak bě to scyła prěni raz, zo su sej w tajkej formje mysle wuměnjeli. Wosebity prestiž sej zarjadowanje zdoby, zo běštaj tam tež předsyda Mjezynarodneje rady muzejow (ICOM) prof. dr. Hans-Martin Hinz a předsyda italskeje ICOM. Dr. Hinz praješe, zo njebě jemu mjeńšinowa tematika dotal znata. Wón je dźakowny, zo smy jeho wid rozšěrili. Tajka konferenca će w sebjewědomju skruća.
Kotre konkretne impulsy sće tam dóstali?
Skerje spektakl, mjenje dźiwadło
Wuhotowanje lětnjodźiwadłowych inscenacijow NSLDź je přihladowarjow přeco zaso překwapiło. Zamołwity za nje je Mirosław Nowotny, z kotrymž je Carmen Schumann porěčała.
Knježe Nowotny, Wy sće wuhotowar lětušeho lěćneho dźiwadła NSLDź „Olsenowa cwólba a wulki pozadnik“. Što bě Wam najwjetše wužadanje?
M. Nowotny: Porno druhim inscenacijam, za kotrež hotowy, móhłrjec „zrały“ kruch předleži, je w tym padźe wo to šło, sfilmowane dźěło adekwatnje na jewišćo přenjesć. Na zbožo smy z intendantom Lutzom Hillmannom derje harmonowacy team, dźěłachmy dźě mjeztym 17. raz na lěćnym projekće. Wuske zhromadne dźěło z režiserom je wažne wuměnjenje, zo so předewzaće radźi. Runje tak tež kooperacija z dźěłarnjemi dźiwadła, hdźež něštožkuli z dobrym słowom funguje a kolegojo njerědko z idejemi přinošuja.
Hdy sće nowu inscenaciju přihotować započeli?
M. Nowotny: Prawidłownje započinamy přeco mjez hodami a Nowym lětom. Tónraz bě wšak to poměrnje pozdźe, dokelž dyrbješe premjera šulskich prózdnin dla chětro zahe być. Čas žno je to šwarnje tłóčił.
