Wčera su w Drježdźanach na struchły podawk w stawiznach města spominali. Dokładnje wčera před 75 lětami su jendźelscy a ameriscy bombowcy z wjacorymi nalětami saksku stolicu bjezmała z karty wudrapali. Znajmjeńša woprawdźe wjac wjele k tomu pobrachowało njeje. Płomjenja wšak běchu hač do Łužicy widźeć, na čož so hišće dźensa tež mnozy Serbja dopominaja. Tysacy ludźi – mjez nimi Serbja – tehdy žiwjenje přisadźichu. Kelko jich dokładnje bě, wo tym so přeco hišće – abo lěpje prajene mjeztym znowa – hadruja.
Politiske zemjerženje, skandal, łamk nasypa, – lisćina zadźiwanja za to, štož je so wčera w Erfurće stało, je dołha. Prěni króć w stawiznach su w Durinskim krajnym sejmje noweho ministerskeho prezidenta Thomasa Kemmericha (FDP) z pomocu hłosow prawicarsko-populistiskeje AfD do zastojnstwa wuzwolili. Štož bě skerje jako taktiski manewer myslene, zo bychu dotalneho ministerskeho prezidenta Bodo Ramelowa (Lěwica) wutriksowali, je so nimokuliło. Nětko maja tam ministerskeho prezidenta, kiž bě so loni z pjeć procentami hłosow runje tak do krajneho sejma dóstał. Wón nima faktisce tež žanych politiskich partnerow, kotřiž móhli z nim knježerstwo wutworić.
Politiske strony cyle rozdźělnje reaguja, a we wukraju su tónle dotal njesłyšany podawk tohorunja na wědomje brali. Spontanje su so tysacy ludźi we wjacorych městach Němskeje zhromadźili, zo bychu přećiwo nowemu ministerskemu prezidentej Durinskeje protestowali, wumjetujo jemu, zo je so wot „fašistow“ do zastojnstwa wolić dał.
Budyšin ma zaso dwórnišćowe twarjenje, kotrež wuznamej tajkeho w měsće tež wotpowěduje. Ludźo njejsu so jenož dźens tydźenja, na dnju wotewrjenja, přewšo wćipni na wšěch poschodach rozhladowali. Runje tak bě minjene dny stajnje zajim jednotliwcow wulki, kiž chcychu ze swójskimaj wočomaj widźeć, što je so z prózdnje stejaceho wohroženeho twarjenja stało. Wuběrnje su wšitke wobdźělene přemysła, planowarjo a nadawkidawarjo-inwestorojo dźěłali.
Fungowace dwórnišćo je wobstatk zaručenja dočasneho zastaranja (Daseinsvorsorge), złožowaca so na princip socialnostatnosće, rjadowanym w zakładnym zakonju. Potajkim su statne runiny za porjadne dwórnišćo přisłušne. Zo je statne předewzaće Němska železnica runja dalšim tele Budyske twarjenje zanjechać dało, wjercholeše w zawrjenju dwórnišćoweje hale, po tym zo su jednotliwe kruchi wjercha dale padali. Wulkomyslny poskitk městu Budyšinej, wohroženy objekt za symboliski euro kupić móc, ničo druhe njebě hač wućek železnicy ze zamołwitosće. Što pak měło komuna z tak wulkim kompleksom činić?
W běhu swojeho redaktorskeho dźěła sym minjene lěta hižo někotryžkuli swjedźeń dožiwił, kotryž je po něšto lětach zaso zašoł. To běchu na přikład hoberske partyje při Bjerwałdskim jězoru, wokoło přewrótoweho časa gmejnske swjedźenje, ale tež tradicije w mjeńšich kruhach. Spočatnje běchu wone přiwabliwe, pozdźišo so snano nichtó wo nje starał njeje. Přičiny běchu wšelakore. Raz pobrachowachu pjenjezy, raz njebě dosć zwólniwych, a druhdy bě wěsty format zarjadowanja takrjec wotpřimany, tak zo njebě hižo atraktiwne dosć. Hdys a hdys pobrachowaše snano jenož raz nowa ideja, zo by so něšto trochu womłodźiło. Ale snano je to prosće přirodny zakoń, zo wěcy nastawaja a zańdu.
Sće tež tak hnući kaž ja? Smy wčera historiski wokomik dožiwić směli: Němska zawěra hač do lěta 2038 wšitke wuhlowe milinarnje, zo by klimowe zaměry Pariskeho klimoweho zrěčenja docpěła. Hižo w lěće 2028, potajkim historisce widźane zajutřišim, ma Janšojska milinarnja dźěłać přestać. Lěto pozdźišo slědujetej staršej blokaj Hamorskeje milinarnje. Najpozdźišo w lěće 2038 nima žadyn kur wjace z jedneje z němskich wuhlowych milinarnjow stupać.
Snano njejsym na nowinarskej konferency knježerstwa k časowemu planej zawrěća milinarnjow prawje kedźbował. Što su naši politikarjo poprawom rjekli, zwotkel chcedźa po lěće 2038 milinu brać? Ja znajmjeńša ničo słyšał njejsym. Město toho chcedźa nam měch pjenjez na blido połožić a zwjazać to z přećelnym „starajće so“.
Byrnjež lěto 2020 hišće jara młode było, maja ludźo na wsach ruce połnej dźěła, doma kaž při organizowanju, wuhotowanju a přewjedźenju najwšelakorišich swjedźenjow. Tajkich terminow je tež lětsa zaso dosć a nadosć. Mnozy njemóža so po zdaću podawkow kaž jutřišeho jolka-swjedźenja w Nuknicy, kapičkowych wječorow w Njebjelčicach a Kulowje dočakać. Wšudźe ludźo swoje dźěło zwjetša čestnohamtsce wukonjeja. Kaž mi hižo Jakub Brězan njedawno při přihotach w Nukničanskej Brězanec bróžni přišepta: „To je kaž doma, jeno za druhich, štož pak rady činimy.“
Wulku zahorjenosć a njewšědny zapal dožiwich 5. januara tež na Horje, hdźež su 6. zetkanje wlečakow wotměli. Kelko to prócy, sćerpnosće a wutrajnosće, tajki podawk spřihotować. Na wšo myslić a potom přez cyły dźeń za sta hosći kołbaski pražić a jim přećelnje napoje naliwać, so runje tak wo wěstotu a porjad starać. To su woprawdźita žadosć pěstować zhromadnosć, přichilnosć druhim a wjeselo nad tym, zo su wopytowarjo zahorjeni a spokojom. A hižo steja wjesne swjedźenje, koncerty a dalše kulturno-historiske wjerški na planje.
Ludźo po cyłym swěće so w nowym lěće dalšeje strowoty a zboža nadźijeja. Přeju sej, zo bychu je wosebje dźěći namakali. Byrnjež so zboža dótknyć njemóhli – je dźě to jeničce začuće –, móže sej je kóždy zawěsćić, ručež so angažuje.
Zapřijeće „jadrowa kónčina“ ludźi we Wojerowskim regionje rudźi. Přetož klinči, jako by jich domizna – tworjaca ze Slepjanskej wokolinu geografiski centrum Łužicy – „nakromna“, njewažna serbska kónčina była. Wóndano na Serbskim wječorku Domowiny w Židźinom je něchtó prajił, zo jemu ničo bóle na čuwy njeńdźe hač dźělenje do jadra a kromy.
Lětsa bu serwisowy běrow za serbsku rěč we Wojerecach zarjadowany. A to njeje jenož we Wojerowskej župje zwjeselacy praktiski přikład trěbneho spěchowanja žiweje serbšćiny respektiwnje jeje wožiwjenja w jednotliwych regionach a tak spočatk noweho zhladowanja na słowje jadro a kroma.
Tuchwilu je mi ćežko sej doma po swjatoku z mandźelskim hromadźe powěsće wobhladać. Njeje ani jenički dźeń, zo so klimowa politika jako tema njejewi, a mam sej přednošk naposkać: Němska – přirunojo z USA a Chinu – jenož mało wuhlikoweho dioksida do atmosfery pušća. My njejsmy ći lózyscy, ale ći tamni. Njewobchowamy swětowu klimu, hdyž energijowu a awtowu industriju na – po zdaću! – nješkódne maćizny přestajimy, ale najwjetši dźěl swěta nic. Z dieselowym awtom jězdźić njeje scyła tak zlě, hladaš-li na jědojte wotpadki tež při produkciji baterijow atd. Slěduje přeco wótra diskusija wo prawych ličbach a faktach.
Słyšu-li debaty wo klimje, je mi poněčim zatrach. Dotal běch sej wěsty, zo smy žiwi na kupje klepnjenych, hdźež so njepowalnje na to měrja, hač do lěta 2038 wšitke wuhlowe milinarnje zawrěć. Hdyž potom sami žanu milinarju wjace njezmějemy, budźemy energiju za wjele pjenjez we wukraju kupować, hdźež scyła na to njemysla milinarnje zawěrać. Nawopak! To drje budźe drohe, ale znajmjeńša njetrjebamy póćmje sedźeć.