Swěrny spěchowar a přećel serbskeje hudźby
Komponist a hudźbny wědomostnik Bernd Weinreich z Choćebuza swjeći dźensa 70. narodniny. W Złym Komorowje rodźeny dósta z pjeć lětami wukubłanje na klawěrje, pozdźišo na wiolinje a wioli. Jako šuler je wón w komornohudźbnych skupinach a ansamblach sobu skutkował. W starobje 14 lět hižo přiswoji sej wobšěrnu wědu w komponowanju. Wosomnaćelětny skomponowa za chowancow Złokomorowskeje hudźbneje šule prěnju twórbu za smyčkowy kwartet. Na Martina Lutherowej uniwersiće Halle/Wittenberg je wón 1973 studij jako diplomowy hudźbny wědomostnik wuspěšnje zakónčił.
Chcedźa nowu šulu wutworić
Dźěłaćerski dobroćelski skutk (AWO) Łužica chce w měsće nad Čornym Halštrowom zakładnu šulu w swójskim nošerstwje twarić. Milenka Rječcyna je so z Wojerowskim nawodu AWO Torstenom Rubanom-Zehom rozmołwjała.
Čehodla chceće šulu w swójskim nošerstwje wutworić?
T. Ruban-Zeh: Mamy zakoń, kotryž skići swobodu, wutworić kubłanišća w njestatnym nošerstwje. AWO w Sakskej porno druhim zwjazkowym krajam žanu šulu nima. A jako nan šulskich dźěći mam wosebity zajim na tym, zo dóstanu dźěći kubłanje, kotrež jich wosebitosćam wotpowěduje. Zdobom su w minjenych lětach wosebje na wsach a mjeńšich městach šule zawrěć dyrbjeli.
Što Was na kubłanju w Němskej myli?
Drohotne kubło sej wobchować
Wjele dźěći a młodostnych wopytuje hudźbnu šulu, zo by na instrumenće hrać nawuknyło. Za to doma pilnje zwučuja a druhdy zjawnje před publikumom na pišćałce, bubonje, gitarje abo akordeonje hraja. Problem hudźbnych šulow w mjeńšich městach a jich wotnožkow tež w Serbach je a drje najprjedy dale wostanje, zo hudźbnym wučerjam přemało honorara płaća. Njeby-li so někotryžkuli ze swobodnje skutkowacych honorarnych pedagogow z nutřkownym zapalom za dorost angažował, bychu hudźbne šule najskerje jenož poł połne byli. Toho dyrbja sej politikarjo, a runje tak zamołwići Budyskeho krajnoradneho zarjada, wědomi być. Prašam so, čehodla njemóža tam pječa ničo přećiwo tomu činić, zo hudźbni wučerjo w Lipsku a Drježdźanach a druhich wulkich městach za samsne dźěło wjele wjace pjenjez dóstawaja. Při tym maja skerje krótše puće do hudźbneje šule, a mnozy z nich podawaja přidatnje priwatnu hudźbu, wo kajkuž na wsy lědma něchtó prosy. Njetrjebamy so tuž dźiwać, zo budu wosebje wučerjo za „eksotiske“ instrumenty kaž za harfu a samo akordeon přichodnje dale a požadaniši.
Swójby bóle zapřijeć
Diana Wowčerjowa je so w nadawku Domowiny wobdźěliła na prěnim wuradźowanju dźěłoweje skupiny kubłanje Federalistiskeje unije europskich narodnych mjeńšin (FUEN) w Flensburgu. Milenka Rječcyna je so z wučerku Serbskeje wyšeje šule „Dr. Marja Grólmusec“ Radwor rozmołwjała.
Štó je so na zetkanju wobdźělił?
D. Wowčerjowa: Cyłkownje bě tam 14 organizacijow. Zaběrali smy so z prawom na kubłanje w maćeršćinje, ze šulskimi systemami za mjeńšiny a ze strategijemi zwoprawdźenja kubłanskich narokow. Sama sym wo tym rěčała, kak je serbskorěčne kubłanje we Łužicy natwarjene.
Kotre dopóznaća sće z posedźenja sobu přinjesła?
„Načasneho“ Čorneho młynka wuwiła
Jěwa-Marja Čornakec je njedawno nowu knihu „Łójerjo sonow“ w Ludowym nakładnistwje Domowina wudała. Bosćan Nawka je so ze spisowaćelku rozmołwjał.
Bě rozsud, so dotal skerje njeworanemu polu serbskeje fantastiskeje literatury wěnować, wědomy, abo je so stawizna sama wot so do toho směra wuwiła?
J.-M. Čornakec: W dźěćatstwje sym najradšo bajki a fantastisku literaturu čitała. Tež dźensa to wjele hinak njeje. Tohodla sym so wědomje rozsudźiła, w tym žanru pisać. Kak so stawizna konkretnje wuwije a skónči, pak na spočatku pisanja sama hišće tak prawje wědźała njejsym. Chcych fantastisku knihu w zwisku ze sonami stworić, w nadźiji, zo wona swojich čitarjow namaka.
Što je Was pohnuło, znaty serbski mytos do stawizny zapřijeć?
Po rozdźělnymaj pućomaj
Z Mytom Miny Witkojc chce Braniborska podobne docpěć, za čož mamy w Sakskej Zejlerjowe myto. Wobě počesćeni stej wažne znamjo připóznaća serbskeje rěče a jeje wuprudźenja na ciwilnu towaršnosć zwjazkoweju krajow.
Zapołoženje tajkeho myta dyrbiš z časom jeho etablěrowanja widźeć. W Sakskej slědowaše Zejlerjowe myto na plan naprawow sakskeho knježerstwa k pozbudźenju a wožiwjenju nałožowanja serbšćiny a bu w septembrje 2014 prěni raz spožčene. W Braniborskej je nowy Serbski zakoń z lěta 2014 nastork dał za krajny plan wo skrućenju delnjoserbšćiny. Z njeho wuchadźa Myto Miny Witkojc, kotrež chcedźa lětsa přepodać.
Najebać časowy wotstawk matej přisłušnej ministerstwje w Drježdźanach a Podstupimje samsny zaměr, při čimž měješe jedne nowe puće kročić, tamne móžeše z toho wuknyć. Tež hdyž su wšelake rjadowanja we wustawkach Myta Miny Witkojc podobne tym w zarjadniskim předpisu wo spožčenju Zejlerjoweho myta, pytnješ rozdźělne wobsahowe wusměrjenje. Tu myto za serbsku rěč, tam krajne myto za serbskorěčny angažement.
Žanu paniku klěšćow dla
Za Budyski wokrjes zwěsćichu eksperća zwyšeny natyknjenski strach klěšćow dla. Schorjene krejcycaki so dźeń a bóle rozmnožeja. Měrćin Weclich je so za tym w nowinarskim běrowje Budyskeho krajnoradneho zarjada prašał.
Su teritorialne rozdźěle? Jeli, kotre?
Peter Stange: Rizikowe kónčiny su přeco na jedne lěto wupokazane. W Budyskim wokrjesu žane rozdźěle njejsu.
Měli so ludźo, młodźi kaž tež starši, klěšćow dla šćěpić dać?
Peter Stange: Haj, kóžde šćěpjenje je rozumne. A je darmotne.
Su ludźo rozdźělnje wohroženi, su mjez nimi rizikowe skupiny?
Peter Stange: Imunostnje słabi měli wosebje kedźbować.
Kak su ludźo na šćěpjenje přihotowani, su domjacy lěkarjo něčemu připokazani?
Politika bjez zapala
Dopominaće so hišće na mócne demonstracije Serbow we wobłuku Chróšćan zběžka 2001, jako wojowachmy přećiwo hrožacemu zawrěću tamnišeje srjedźneje šule, abo na jónkrótnu demonstraciju něhdźe 500 Serbow lěta 2008 před Berlinskimi Braniborskimi wrotami? Tehdy wojowachmy přećiwo planowanym dalšim skrótšenjam přiražkow Załožbje za serbski lud. Na tej podawkaj dyrbjach myslić, jako sedźach minjenu póndźelu w Sakskim krajnym sejmje na zjawnym wuradźowanju wuběrka za wědomosć, wysoke šule, kulturu a medije wo połoženju serbskeho ludu. Runje dźesać zastupnikow Serbow bě puć do Drježdźan namakało, zo bychu posedźenje wuběrka sćěhowali.
Pozitiwnje ma so wuzběhnyć, zo je so posedźenje – prěni króć scyła – zjawnje wotměło. Zastupnicy Serbow smědźachu tam sedźeć, hdźež maja na debatach krajneho sejma ministrojo knježerstwa swoje městno. Serbja su jako politiski partner připóznaći a rěča ze zastupnikami knježerstwa takrjec na jednej runinje.
Njech je žiwa běrokratija
Europska unija je hižo wjacekróć zakonje wupjekła, kotrychž dla ze strowym rozumom jeno z hłowu wiješ. Myslu na přikład na zakaz žehlawkow abo na wukaz, kajka ma zelena kórka wupadać. Najnowši přikład su nětko nowe postajenja škita wosobinskich datow dla, kotrež wot 25. meje płaća. Zo ma so z tajkimi datami jara sensibelnje wobchadźeć, je samo mi jasne. Ale kotre wuskutki tajki zakoń ma, nazhonjeja nětko na přikład wšitcy ći, kotřiž chcedźa někomu přez žołmy rozhłosa k narodninam gratulować. Tele wusyłanja – serbske kaž němske – su jara woblubowane, dokelž njesłyšiš jeno zabawnu hudźbu, ale zdobom zhoniš, zo je tón abo tamny znaty zaso lětko starši. A wězo so tež potrjecheny sam zwjeseli.
Kak dźeń dźěsća swjećić?
Rady dopominam so na swoje dźěćatstwo. Tehdy swjećachmy kóždolětnje Mjezynarodny dźeń dźěsća. 1. junij bě cyle wosebity dźeń. Hižo w pěstowarni smy na žerdź łazyli, zo bychmy sej z rjenje pyšeneje rynki tu abo tamnu chłóšćenku wottorhnyli. Smy wonka na trawniku sedźo snědali a wosebite hry hrali. Smy kulki do małych dólčkow mjetali a z kijom po dworje pěstowarnje za wjertelkom honili a z tym stare hry zeznali.
