Mićo Cvijetić Swědkojo powěsće
Benej Budarjej
W serbskim domje, při škleńčce běłeho wina,
słucham bjesadźe łužiskeho bajkarja,
powěda mi wo serbskej domiznje,
z tyšnotu w mjezwoču, wo bolostnych
stawiznach.
Widźu so pominjeć ćežite hwězdy,
pytace za domom na njebju,
přikradnjejo so zerničkomaj basnika,
tradaceho za lubosću w prózdnoće swěta.
Poslednje lisćo rozwěwa wětřik
po wusnjenych łužiskich polach,
zyma předrěwa so přez wokna a durje,
zadomi so do stwow mojich přećelow.
Z łopjenami a pěskom zasypa křižowanku,
wobrazy, smjertne nawěški a serbske
pismiki,
blěde smuhi, něme swědki powěsće,
na złotej runinje, we wěčnym přewěwje.
Prěnje sněženki nas napominaja,
w kotrej smy wosudnej hodźinje, tam a tudy,
w kajkim času, w kajkim helskim kruhu.
Budyšin, nowember 1999
(Přebasniła Dorothea Šołćina.)
Žiwe stawizny znowa mnohich zahorili
10. swjedźeń słowjanskeho srjedźowěka w Dešnje wopytowarjow putał
Z jeno 100 kročelemi pućowachu wopytowarjo 1 000 lět wróćo do serbskich stawiznow – do časa, w kotrymž woheń hišće ze železom a kamjenjom zamiškrichu, jako wrjećeno rejowaše, ludźo płaty na krosnach tkajachu a jako hinaše jědźe na blidźe stejachu, hač je dźensa znajemy.
Hnydom za Dešnjanskim domizniskim muzejom so wona započa – časowa jězba do słowjanskeho srjedźowěka: Tradicionelnje posledni mejski kónc tydźenja wotmě so w dźělu sydlišća „Stary lud“ swjedźeń słowjanskeho srjedźowěka, lětsa hižo dźesaty raz.
Swójby w jednorej lenowej a wołmjanej drasće, wojacy w brónjencu a tónraz tež zemjenjo w drohotnym woblečenju běchu sej přijomne lěhwo zarjadowali. Domoródni „Stareho ludu“ dóstachu podpěru wot skupin a jednotliwcow z Pólskeje, Čěskeje, Běłoruskeje, Nižozemskeje a Danskeje.
Mjerza so na špatne pólne pućiki wokoło Radworja
Stara karta dokumentuje, što je so minjene lětdźesatki w přirodźe změniło
Njesměrnje wulke zmawowace so žitnišća abo zahony rěpika hač k horicontej – štož je mnohim wuraz moderneho ratarstwa a nadźija na bohate žně, ma Ludwig Sachsa z Radworja za wochudnjenje přirody. Dopokazać móže wón tole z pomocu stareje karty z lěta 1936. Na njej su wšitke pućiki a haty dokładnje zarysowane. „Nětko je tež jasnje widźomne, što wšo je so minjene lěta zhubiło“, Radworčan praji.
Problem zhubjenych starych šćežkow Ludwiga Sachsu hižo dołho zaběra. Před 25 lětami, hnydom po přewróće, bě wón z tehdyšim nawodu ratarskeho předewzaća wo tym rěčał. Tam běchu zwólniwi, někotre stare zwiski mjez wsami zaso aktiwizować. Gmejna wšak dyrbjała to chcyć. Ale na gmejnskim zarjedźe Ludwig Sachsa hižo wjele lět słyši, zo nimaja srědki za nakup wotpowědnych płonin. Mjeztym so tež druzy přizjewjeja, kotřiž bychu nowe-stare šćežki radlubje wužiwali. K nim słušeja na přikład mějićeljo konjacych dworow. Tak bychu po šćežkach jěchać abo ze zapřahami jězdźić móhli.
Něhdy njeparujomny dźěłowy nastroj dźensa zaso wulce požadany
Njewšědny wuspěch maja poskitki Kamjenskeje ludoweje uniwersity, kotrež zdadźa so někotrym bjezdwěla starožitne być – tak tež njedawny kurs wo wužiwanju kosy, kotryž wotmě so na ležownosći Alojsa Šołty w Žuricach.
Tuchwilu kćěja na łukach najrjeńše kwětki a na polach žito zrawi. Na zahrodach pokazuja so běłe kćenja margaritow, módreho kostrjanca a tu a tam hišće čerwjeneho maka mjez stwjelcami trawy.
Na slědach Jana Šadowica
12. dźěl: Wěrnosć a legenda wo chorwatskim połkowniku
Zasakłe boje mjez burami a wyšnosću charakterizowachu Ždźarowski wu- dwór 1704 po smjerći Jana Šadowica. Po wjac hač 200 lětach zhubichu Ždźarowscy burja 1722 swoje lěpšiny a priwilegije.
Wojerowski stawny knjez Wilhelm von Schomburg běše Ždźarowskich burow 1510 z roboćanstwa wuswobodźił a žadaše sej jenož jónu abo dwójce wob lěto ručnu abo přežnu robotu. „Zběhnjenje tychle priwilegijow přez kurwjercha Bjedricha Awgusta I. lěta 1722 bě buram kaž spad do hižo zańdźenych časow“, praji Kulowski swójbny a dźědźičny slědźer Hans-Jürgen Schröter.
70 lět po kóncu Druheje swětoweje wójny – Dźěćace dožiwjenja ...
Lětsa je tomu 70 lět, zo je so Druha swětowa wójna skónčiła. Jako šulscy pacholjo přiběrajo wójnu wědomje zapřijachmy. A nalěto 1945 jeje zahubu z poslednimi surowymi bitwami zaso w swojej domiznje, na swojej koži dožiwichmy. Wone podawki nětkole mnohim zaso do pomjatka přichadźeja. Z łahodnym hesłom dopomnjenki pak kryja so přetrate strachi, ćerpjenja, smjerć a zrudoba.
Dźěćo-wojak
Woprawdźe najmłódši Sernjančan, poprawom hišće dźěćo, bu 20. januara 1928 rodźeny Jurij Šrama do wójny zwołany. Pjeć dnjow do swojich 16. narodnin dyrbješe k HJ-jednotkam na wójnske wukubłanje, we Wysokej za njedalokim Jitrom blisko Wóslinka, nastupić. Wona znata pancerfaust bě zwučowanska bróń čisło jedyn w pěskowych jamach wokoło Kinsporka. A to njebě božedla žana hrajka! Štyri njedźele pozdźišo zadrasćichu Jurja w Drježdźanach wojaka. Jako tajki přihotowaše wón w Ottendorfje-Okrilli pola Drježdźan žiwidła za frontu.
... kak stupa so lóštnje a wjesele
Dźěći a młodostni nałožk mejemjetanja w narodnej drasće dostojnje pěstuja
Někotrym maćerjam so sylzy ronjachu, jako mejemjetanju přihladowachu“, wopisuje awtorka Mandy Decker mejski nałožk w Němcach. Prěni raz je tam sydom porow w serbskej katolskej drasće wokoło meje rejwało. Ani najstarši wobydlerjo wsy njemóža so na to dopomnić, hač běchu tam tónle nałožk hdy na te wašnje pěstowali. Tohorunja w Pěskecach su holcy lětsa po wjele lětach zaso narodnu drastu woblečene po wsy k meji ćahnyli. Tak bě tomu tež w Sernjanach, hdźež znajmjeńša hižo 40 lět, na starodawne wašnje meju mjetali njejsu. Mejski štom drje tam kóžde lěto 30. apryla na nawsy nastajeja. Ale mejemjetanje z rejemi a swjedźenskim ćahom dźěći a młodych maćerjow we wuslěkanej katolskej drasće su tam hakle njedawno, 16. róžownika, zaso přewjedli.
„Kóžda generacija ma swój puć namakać“
Jednaćelka LND Marka Maćijowa swjeći šěsćdźesaćiny
Kóždy, kiž měješe hdy z njej činić, waži sej jeje wurunanosć a wěcownosć při wšěch problemach a nadawkach – jednaćelki Ludoweho nakładnistwa Domowina Marki Maćijoweje, kotraž swjeći jutře 60. narodniny.
Won, won do swěta (4. dźěl a kónc)
Po tym zo běch so w Dušanbeju derje zažiwiła a swój třiměsačny praktikum w němskim wulkopósłanstwje Tadźikistana zahajiła, nańdźech sej nowych přećelow a mějach tež chwile, aziski kraj a jeho wobydlerjow tróšku bliže zeznać.
Kubłanišćo w Delanach swjeći
Ralbičanske šulske twarjenje wobsteji 40 lět a ma zajimawe stawizny
Na wulki swjedźeń přeprosyli su wuknjacy a wučerjo Serbskeje wyšeje šule Ralbicy, zo bychu tam dźensa zhromadnje 40lětne wobstaće a zdobom zjawne wotewrjenje wobnowjeneho kubłanišća woswjećili. Wjele wjerškow, kaž mejemjetanje na šulskim dworje, kulturny program zakładnych a wyšich šulerjow, zjawne přepodaće wobnowjeneho šulskeho twarjenja a najwšelakoriše poskitki wotbłyšćuja zaměrne dźěło na delanskej šuli. Składnosć, sej ju bliže wobhladać a so z wučerjemi, kaž tež z nětčišimi a něhdyšimi sobušulerjemi rozmołwjeć, dźensa zawěsće mnozy wužiwaja. Tón abo tamny drje dopomina so tež na swój šulski čas w domje, před 40 lětami natwarjenym.
Zajimawe stawizny
