Budźmy dobri hosćićeljo
Fulminantny wšak wón stajnje je, naš folklorny festiwal. Ale lětsa je wšo wosebje rjane. Nowe wuhotowanje, nowe skupiny a mały jubilej – wšitko to wjeselo tych přisporja, kotřiž so za wony wjeršk horja. Sprawnje přiznawam: Sym so na festiwal wulce wjeselił. Jako rejowar, jako žurnalist, jako Serb. Přetož hdy hewak mamy móžnosć pokazać, kak pisana naša Łužica poprawom je. Tež tohodla je festiwal wažny, wšako je wón žiwe wuznaće pisanosće a diwersity. Tute wuznaće w časach přiběraceho zatrašenja z praweho politiskeho spektruma nuznje trjebamy. Směmy tuž hordźi na wšěch tych być, kotřiž so kóžde druhe lěto znowa do hoberskeho nadawka organizowanja, planowanja a přewjedźenja festiwala dadźa. Bjez angažowanych ludźi w přihotowanskim wuběrku, bjez pilnych sobudźěłaćerjow zarjada Domowiny njeby swjedźeń hudźby a reje móžny był. Za to měli so jim dźakować. Jasne tež je, zo festiwal dale rosće a zo bywa w swojej strukturje profesionalniši. Druhdy je samo hižo tak profesionalny, zo zabudźe, zo trjeba podpěru wšěch akterow serbskeho ludu.
Nowiny bóle podpěrać
Štó so wo to stara, zo sej mjeńšiny swoju rěč zachowaja? Nimo swójbow, kubłanišćow a institucijow maja nowiny a časopisy mjeńšinow bjezdwěla wulki podźěl na tym. Wone wědźa, zo je rěč dźěl identity, a zo rěč wašnje našeho myslenja formuje. Tym, kotřiž wjacore rěče wobknježa abo je znajmjeńša sćěhować zamóža, je lóšo, druhe ludy a kultury rozumić. To je wulki pokład a wuraz mnohotnosće. Tuž je wažne, zo dóstawaja nowiny a časopisy financielnu podpěru.
Wažna je tohorunja prawidłowna wuměna mjez nowinarjemi. W lěće 2002 bu organizacija Midas załožena. Mjeztym su w njej 27 nowinow mjeńšinow z čłonom. Jónu wob lěto so zastupjerjo nowin na mjezsobnu wuměnu zeńdu. Ćežišćo aktualnych wuradźowanjow je digitalna transformacija. Jasnje je, zo je to wulke wužadanje a zo ma kóžda nowina za sebje prawy puć wuzwolić. Serbske Nowiny tuchwilu zaměrnje na zwoprawdźenju digitalneje transformacije dźěłaja, štož je hoberski nadawk.
Z Bohom rybyz wačkami łójić
Dźensa je tomu nimale dokładnje měsac, zo su zwjazkowy kancler a ministrojo ze zastojnskej přisahu swoje zastojnstwa nastupili – mnozy z nich z přidatnej formulu „So wahr mir Gott helfe“. Z tymle ceremonielom přilubja mjez druhim, „zakładny zakoń a zakonje Zwjazka dodźeržować a zakitować“. Tele zakonje rjaduja mjez druhim tež kompetency jednotliwych instancow. Tak steji na přikład nastupajo škit narodnych mjezow abo pruwowanje „kwalifikacije“ za azyl europske prawo nad němskim. Jenož w nuzowym połoženju smě zwjazkowe knježerstwo nachwilnje po wotchilacych so prawidłach postupować. Tajkele połoženje pak so po wusudźe Berlinskeho zarjadniskeho sudnistwa zwěsćić njehodźi, čehoždla je wotpokazowanje požadarjow wo azyl při hraničnych přechodach přećiwozakonska praksa – a to po wukładźenju fachowcow nic jenož w konkretnym padźe třoch Somaličanow.
Zhromadnje sej něšto zwažić
Přichodny tydźeń zahaja so zarjadowanja składnostnje jubileja prěnjeho naspomnjenja Chrósćic a Prawoćic před 800 lětami. Mnohe poskitki nas wočakuja. Njewšědny angažement gmejny a wosady kaž tež njeličomnych pomocnikow hodźi so z jednym słowom zjimać, a to je: zhromadnosć.
Kónc raja wjesołych dźěći?
Tydźenja bu w Ralbicach nowa pěstowarnja oficialnje wotewrjena. 155 městnow tam za dźěći wot jednoho do šěsć lět maja. Dołho su kubłanišćo twarili a so na nje wjeselili. Zo pak bychu Delenjo z luteho wjesela nad modernym nowym domom wjac dorosta měli – tomu wočiwidnje tak njeje. W gmejnje Ralbicy-Róžant je so loni dwanaće dźěći narodźiło. So wě, zo kubłanišćo tež dźěći z druhich gmejnow wopytuja. A tola rěči ličba za sebje.
W cyłym zarjadniskim zwjazku „Při Klóšterskej wodźe“ bě ličba nowonarodźenych 2024 niska. Jeničce 44 dźěći so w gmejnach Worklecy, Njebjelčicy, Ralbicy-Róžant, Chrósćicy a Pančicy-Kukow loni narodźi. To wuchadźa z wot zwjazka wozjewjeneje statistiki, kotraž wobsahuje ličby započejo wot lěta 2001. Wot toho časa njebě nihdy mjenje nowonarodźenych. To ma wuskutki, najprjedy na žłobiki a pěstowarnje, pozdźišo na šule. 44 dźěći, to stej dwě rjadowni.
Kreatiwnje lutować?
Trjebamy poprawom hišće serbske powołanske dźiwadło? Kedźbu: Haj! Cyle nuznje samo. Smy jenička mjeńšina po cyłej Němskej a jedna z mało po cyłej Europje, kotraž ma swójski ansambl profesionalnych dźiwadźelnicow a dźiwadźelnikow. Tute naše serbske dźiwadło je, runja Serbskemu ludowemu ansamblej, wupłód našeje serbskeje wutroby, kotraž je stajnje hižo za kulturu biła. Němsko-Serbske ludowe dźiwadło, to je naše dźiwadło. Jewišćo w Budyšinje je naš wuraz žedźby za wysokej kulturu. Jasnje pak je, zo je w časach towaršnostneje polarizacije a powšitkowneho trenda na zjawnych institucijach lutować, dale a ćežo, kulturne institucije z dosahacymi financielnymi srědkami wuhotować. Na tym dypku, zo dyrbimy lutować, drje hišće njejsmy, Budyske dźiwadło hižo na personalu lutuje: Na němskej internetnej stronje su tuchwilu dohromady tři dźěłowe městna wupisane. Wšitke tři su z wobłuka serbskeho dźiwadła. Tak su tam dźěłowe městno dramaturga, sobudźěłaćerki za serbski marketing a za disponentku serbskeho dźiwadła wupisane.
Wosebitosć róžownika
„Nět meja na zeleni, so debi z kwětkami“ – kěrluš, kotryž nas hnydom na nalětni róžownik dopomina. Dny bywaja dlěše, temperatury stupaja, słónco husćišo swěći, wša přiroda rozkćěwa. Tola meja njepřinjese jenož pisane łuki a dobru naladu ze sobu, ale tež lětstotki staru tradiciju, kotraž so w mnohich serbskich wsach dźensa hišće z hordosću pěstuje – mejemjetanje. Tute je wjace hač jenož swjedźeń: Je to podawk, kotryž wjacore generacije zwjazuje, wjesnu zhromadnosć skruća a tamnišu młodźinu zjednoća. Tak stej na přikład w Pančicach-Kukowje a we Wotrowje młoda a starša generacija zapřijatej. W serbskej kónčinje zetkawaš kónc tydźenja ludźi zbliska a zdaloka, kotřiž stary nałožk sobu pěstuja. Kopaće połny stan a wšitcy su wćipni: Štó budźe lětsa najspěšniši a sej titul mejskeho krala zawěsći?
Kónc wójny a wuswobodźenje
Kóždy raz, hdyž moja wowka wo kóncu Druheje swětoweje wójny rěčeše, dyrbjach ju wuporjedźić. Jako chowanc socialistiskeje šule NDR wězo wědźach, zo njeběchu to „Rusojo“, kiž běchu 1945 z wuchoda do Němskeje přišli, ale „sowjetscy wojacy“ a zo njebě to kónc wójny, ale „wuswobodźenje“. Dźiwach pak so, zo wona mojim mudrosćam mjelčeše.
Pozdźišo zhonich, zo njebě wuswobodźenje Łužicy jenož krawny a smjertny dóńt tysacow wojakow, ale zo dyrbješe tež ciwilna ludnosć hrózbu wójny dožiwić, kotruž njebě zawinowała. Po politiskim přewróće je Beno Budar wšelake dožiwjenje serbskich žonow dokumentował. Nowy film Dolina smjerće serbskeho studija Wuhladka tole tohorunja tematizuje. W nim so wuraz „wuswobodźenje“ lědma jewi. Hdyž dyrbješe wobydlerka w Baćonju tehdy jako dźěćo dožiwić, kak pólscy wojacy jeje nana, kiž bě jich jako wuswobodźerjow witał – krjuduja a skónčnje morja, wuraz wuswobodźenje woprawdźe njetrjebaš. Wot wojakow wumocowane serbske žony a holcy so tež wuswobodźene nječujachu.
Wuwiće žane dobre njeje
Čestnohamtske dźěło w najwšelakorišich wobłukach je za naše wšědne žiwjenje kaž kołmaz, bjez kotrehož wjele fungowało njeby. Bjez ludźi, kotřiž so w dobrowólnej wohnjowej woborje, w domizniskich towarstwach, wjesnych klubach, drastowych a rejwanskich skupinach a nic na kóncu tež w Domowinskich skupinach angažuja, by nas wobdawacy swět chudši był. Smy so dawno na to zwučili, zo mamy mjez nami bohudźak dosć ludźi, kotřiž naš wšědny dźeń wobohaćeja.
Jónkrótnosć sej zachować!
Móranja na dróhach w Radworju ze žadanjom „Žony na konje“ a plakat ze samsnym napisom mjez Čornym Hodlerjom a Radworjom – wšo to je so jutrowničku skradźu přewjedło. Škoda, zo potrjechene žony a holcy rozmołwu ze zamołwitymi procesiona do toho pytali njejsu. Plakat a móranja njejsu dialog, ale diletantiske postupowanje. To je mjenujcy wobraz, kotryž so hosćom a wobydlerjam wo Radworju zašćěpi, hdyž na minjene jutry mysla.
