Štó wě, što wšo mamy?
We wobłuku digitalneho koncepta so Załožba za serbski lud nětko z naprašnikom na ludźi wobroći. Z jeje społnomócnjenym za digitalizaciju Měrkom Šenkom je so Cordula Ratajczakowa rozmołwjała.
Što je pozadk naprašowanja „Serbsce pisać z ličakom, iPhonom a smartphonom – što za to wužiwaš“?
M. Šenk: Naprašowanje nasta w ramiku zdźěłanja digitalneho koncepta. Sym sej wobhladał, kotre móžnosće mamy z elektroniskimi nastrojemi serbsce pisać – na Windows-ličakach a dalšich přistupnych systemach, na iPhonach a Android-smartphonach. Tajke nastroje kóždy Serb wšědnje wužiwa. Zwěsćich, zo mamy poprawom za wšitke potrjeby móžnosć, tež serbsce pisać. Znaje pak je kóždy Serb? A wužiwa wón je? Hladajo na swojich přećelow a znatych wěm, zo tomu tak njeje. A zo bych swoje začuće spěšnje zwěsćił, zdźěłach krótki naprašnik.
Naprašnik je dwurěčnje serbsce a němsce spisany. Čehodla?
K dinosawrijam wróćo? Ně!
Koronakriza je po zdaću klimowu krizu z myslow ludźi wućěriła. Přiwšěm je wirus na tym wina, zo so klima, kaž hižo w financnej krizy lěta 2008, tróšku polěpša – wšako mjenje awtow po puću, lětadłow po njebju a produkowacych mašinow zdobom mjenje wuhlikoweho dioksida wot so dawa. Globalizowany swět a jeho kapitalistiski motor hospodarstwa so hižo po zwučenym wašnju njewjerćitej, a naraz je powětr zaso čisćiši. Samo w Pekingu zaso njebjo widźa. Z přiběracej diskusiju wo zběhnjenju krizowych kaž tež wo nowych hospodarstwo spěchowacych naprawach je pak dźeń a wjace hłosow słyšeć, kotrež so prašeja: Kajke ma hospodarstwo po pandemiji wupadać? „Najradšo nic tak kaž do toho“, wotmołwi Uwe Jean Heuser we wčerawšim wudaću tydźenika Die Zeit. Jeho argumentacija je hospodarska. Hdyž mały producent elektroawtow Tesla wšitkich němskich awtotwarcow na bursy přesćehnje, da wěš, zo budźe hospodarstwo přichoda digitalniše a zeleniše – móžeš dodać, zo bě přirodna kriza hižo jónu kónc dinosawrijow.
Wupadnjene swjedźenje piwarnju bola
Kulowske piwo słuša k identiće Hornjeje Łužicy. Korona so tež na swójbnu piwarnju wuskutkuje. Wo tuchwilnym połoženju je so Andreas Kirschke z jednaćelom Stefanom Glaabom rozmołwjał.
Knježe Glaabo, kak jara tuchwilna kriza korony dla Kulowsku piwarnju trjechi?
S. Glaab: 40 procentow našeho wobrota złožuje so na předań piwa w gastronomiji, štož nětko dospołnje wotpadnje. Zastarujemy dźě tež w Berlinje diskoteki, bary a hosćency. Tónle wobrot nam pobrachuje. Stabilna je porno tomu předań piwa w blešach. Naše napojowe wikowanišćo dale derje dźěła.
Kak nětko z nadawkami wupada?
S. Glaab: To je jara ćežko. Najbóle bola nas zawrjene hosćency a wupadnjene wjesne swjedźenje, tam wšak tradicionalnje wjele piwa w sudach dodawamy. Mjez druhim wupadnu swjedźeń w Brěžkach a wjacore swjatkowne zarjadowanja, štož woznamjenja za nas wulku stratu. Nadźijomnje so połoženje hač do kónca lěta polěpši.
Dyrbiće sobudźěłaćerjow do krótkodźěła pósłać abo pušćić?
Hordy, zo kruch serbsce hraja
Spočatk měrca je činohrajne studijo Budyskeho Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła z hru „Greta“ Choćebu žana Daniela Rattheija swoju wuspěšnu premjeru dožiwiło. Cordula Ratajczakowa je so z awtorom rozmołwjała.
Sće Choćebužan?
D. Ratthei: Haj, sym so tam 1979 narodźił a tež wotrostł. Na Lipšćanskej wysokej šuli za hudźbu a dźiwadło Felixa Mendelssohna Bartholdyja studowach na dźiwadźelnika. Po tym skutkowach we wjacorych dźiwadłach. Po tym na přikład w Drježdźanach, w Šwicarskej, w Osnabrücku, w Mainzu a we Würzburgu. Kaž přeco je tam nowy intendant mustwo wuměnił, a sym so prašał, dokal nětko? Nó haj, póńdu zaso domoj. Tak wróćich so před třomi lětami do Choćebuza. Hač dźe wo přirodu abo ludźi, domizna mje prosće wšudźe strowi. Widźiš swojeho wuja dróhu twarić, připadnje swoju mać w měsće zetkaš, móžeš staršeju lóšo wopytać – to so mi lubi.
Kak stanje so dźiwadźelnik z awtorom?
Přemóžacy wothłós žnjała
Z digitalnym naprašnikom so studentka germanistiki na Mnichowskej Ludwiga Maximilianowej uniwersiće Melina Kubista na Serbow wobroća. W bachelorskim dźěle chce wona němsku mjeńšinowu politiku z wosobinskim hódnoćenjom serbskich wobydlerjow přirunować. Cordula Ratajczakowa je so z 22lětnej rozmołwjała.
Kak sće mysličku slědźenja zrodźiła?
M. Kubista: Mějach seminar na uniwersiće wo temje „rěče zachować“. To je mje zajimowało, tak sym tam referat wo serbskej rěči dźeržała a pozdźišo tež domjace dźěło wo tym spisała. Dokelž so dźeń a hłubšo z maćiznu zaběrach, nětko studij z wotpowědnym přepytowanjom přez naprašnik wotzamknu. W srjedźišću steji prašenje, što Serbja wo tudyšej politice dźerža. Su woni spokojom ze spěchowanskimi naprawami, z rozšěrjenjom wědy wo Serbach, z kulturnymi poskitkami kaž tež z politiskimi móžnosćemi samopostajowanja? Wězo so tež wobhonju, kak by so spěchowanje polěpšić hodźało.
Kajki je dotalny wothłós?
Telefonso žehlił
Minjeny kónc tydźenja bě po dlěšim času prěni raz, zo smědźachu wobydlerjo Chróšćanskeho Domu swj. Ludmile zaso wopyt přijimać. Kak su to organizowali a kajki bě wothłós, wo tym je so Marian Wjeńka z nawodnicu starownje Móniku Wenclowej rozmołwjał.
Knjeni Wenclowa, kak to bě, jako smědźachu ludźo zaso swojich přiwuznych w starowni wopytać?
M. Wenclowa: Jako bu znate, zo budźe to we wobmjezowanej měrje zaso móžno, smy so najprjedy raz z našim nošerjom dorěčeli, kak to najlěpje organizować. Po dorěčenju z hamtskej lěkarku móža ludźo nětko našich wobydlerjow wot farskeje zahrody na terasy widźeć a z nimi we wěstym wotstawku rěčeć. Za to njetrjebaja woni na našu ležownosć, tež naše sotry njetrjebaja stajnje pódla stać a na wotstawk kedźbować.
Štwórtk a pjatk rano bu to w zjawnosći wozjewjene. Kajki bě wothłós na to?
Na nowe mysle so nastajić
Sym přeswědčena, zo aktualne wobchadźenje z wuknjenjom a wuwučowanjom bjez sćěhow njewostanje, wo tym rozmyslować, kajke ma kubłanje přichoda być. Přeco hišće skostnjeny kubłanski system w mnohich nowych zwjazkowych krajach, kotrež su po přewróće tón zapadnych zwjazkowych krajow přewzali, móhli tu a tam zmjechčić. Za to pak njeměli kreatiwne mysle a často fantastisce zdawace so ideje hnydom wotpokazać. Šulerjo měli so na regularnej šuli hišće intensiwnišo po swojich zajimach zaběrać a swoje znajomosće a dokonjanosće dopokazać směć. Zas a zaso jewjace so prašenje rěka, hač je punktualne přepruwowanje wědy w šulski čas zakónčacych pruwowanjach hišće načasne. Dalša mysl je, regionalnym wosebitosćam jednotliwych zwjazkowych krajow při kubłanju w pěstowarnjach a wuwučowanju w šulach wjetšu wahu spožčić. Runje tak masiwne su žadanja, wobsahi posrědkowanja wědy přiměrić, samo zjednotnić, tak zo móža na wyšich, powołanskich a wysokich šulach na samsne zakładne znajomosće šulerjow, wučomnikow a studentow nawjazać.
Kóždy šuler ma swoje městno
Njedawno su wuknjacy do noweho šulskeho kompleksa w Slepom zaćahnyli. Njecyłej měsacaj je Jan Hrjehor nětko nawoda tamnišeje wyšeje šule „Dr. Marja Grólmusec“. Milenka Rječcyna ma tule někotre prašenja na njeho.
Hladajo na to, zo na sakskich šulach wot srjedź měrca hač do wutory žana wučba njebě, sće tež Wy měr měł?
J. Hrjehor: Njemějach scyła žadyn měrny, ale skerje cyle wosebity započatk. Mějach tójšto dźěła, dyrbjach dźě wobstajnje na nowe wuwića reagować.
Šulerjo 9. a 10. lětnika wot wčerawšeje srjedy zaso do šule přichadźeja. Kak su na nowu situaciju přihotowani?
Pokročowanje předwidźane
Šćěpan Hanuš a Budyski Sakski wukubłanski a wupruwowanski kanal (SAEK) staj webinar přewjedłoj. Milenka Rječcyna je so z Berlinskim ilustratorom rozmołwjała.
Kotry wobsah měješe wčerawši internetny seminar (webinar)?
Š. Hanuš: Tam dźěše wo „kreatiwne taflowe wobrazy“. Rěčach wo idejach, kak móhli zajimcy, kotřiž so na referat přihotuja, swój přednošk zajimawši wuhotować, zwiski z grafiskej pomocu lěpje wopisać a problemy rozjimać. Druhdy dźe tež jenož wo to, z małkim grafiskim směškom suchu maćiznu trochu wožiwić.
Na koho so poskitk měri?
Š. Hanuš: Poprawom na wšěch, kotřiž chcedźa, dyrbja abo smědźa přednošk dźeržeć hač wučer, referendar, studowacy abo šuler. Druzy so snano jeno za grafikdesign zajimuja, ći su wězo tež witani.
Kak je scyła k tomu dóšło, zo poskićeće po tymle puću pomoc wučerjam při zestajenju taflowych wobrazow?
Dźěłowu skupinu korona załožili
Posedźenja gmejnskich a měšćanskich radow su tuchwilu jenož we wuwzaćnych padach dowolene. Přiwšěm su so Njebjelčanscy radźićeljo tele dny schadźowali. Marian Wjeńka je so z wjesnjanostu Tomašom Čornakom (CDU) rozmołwjał.
Knježe Čornako, kotre temy běchu tak wažne, zo sće wo nich rěčeć dyrbjeli?
T. Čornak: Najprjedy raz běchu to wjacore twarske naležnosće. To njezda so ničo wosebite być. Za twarsku dowolnosć pak je přihłosowanje gmejny trěbne, hewak potrjecheni twarić njesmědźa. Mi bě wažne, zo to jako wjesnjanosta sam njerozsudźu. Mjez druhim ma Njebjelčanska plahowarnja rancow wjetšu inwesticiju předwidźanu, wo kotrejž smy tohorunja rěčeli.
W kotrej měrje je was koronakriza zaběrała?
