Chur (SN). Šwicarska je wjacerěčna. Před 80 lětami bu tam retoromanšćina jako štwórta krajna rěč připóznata. Eksperća dźensa měnja, zo njemóže hižo žana rěč wo jeje mrěću być. „Kulturna scena pokazuje, kak inowatiwni móžemy w tej rěči być“, wuzběhny Retoroman a romanist Rico Valär wčera w Šwicarskim rozhłosu.

Tež w přitomnosći nałožowanje retoromanšćiny w medijach, šulach, w zarjadnistwje a literaturje dale spěchuja, rozprawja powěsćernja dpa. Wot 8,3 milionow wobydlerjow Šwicarskeje hišće něhdźe 40 000 wšědnje retoromanšćinu nałožuje. Woni bydla zwjetša w kantonje Graubünden ze stolicu Chur. „Tgi che sa rumantsch sa dapli“ na přikład rěka „Štóž retoromansce rěči, wjace wě.“

Při ludowym wothłosowanju 20. februara 1938, jako njemějachu žony hišće žane hłosowanske prawo, wuprajichu so mužojo z 91,6 procentami za připóznaće. „1938 je wo prawo samopostajowanja ludow­ šło, chcychu samostatnosć Šwicarskeje připóznać“, Valär rozłoži. Knježerstwo chcyše wolu zakitowanja wšěch krajanow přez sylnu zhromadnu identitu skrućić.

Dalše krajne rěče w Šwicarskej su němčina, francošćina a italšćina.

Lěpšeho dopokaza trjeba njeje: Hdyž towaršnosć mjeńšinowej rěči rumy twori, zo ho­dźała so nałožować, leži jeje přichod w rukach přisłušnikow mjeńšiny. Před 80 lětami je wuslědk ludoweho rozsuda retoromanšćinje status štwórteje hamtskeje rěče w Šwicarskej wunjesł. W dobje, w kotrejž bě w brunej Němskej wšo serbske zaka­zane, su so Šwicarjo směrodajnje za to rozsudźili wuznam małeje rěče pozběhnyć. Retoromanšćina je žiwa, stare praji­dmo so znowa wobkruća: Štóž dalšu, tež mjeńšinowu abo regionalnu rěč wob­knje­ži, tón wjace wě. Kak ćežko mamy so porno tomu z hornjoserbšćinu! Njepřestawajcy diskutujemy wo dwurěčnosći w najwšelakorišich wobłukach zjawneho žiwjenja, po­praw­nej samozrozumliwosći. Posrěd­kowanje rěče w kubłanskich zarjadnišćach serbskeho sydlenskeho ruma wostanje njedospołne, dokelž njeje přechod na wyše kubłanišćo wšudźe zaručeny. Za žiwu serbšćinu pak wšo to trjebamy. Axel Arlt

Štyrjo młodostni w starobje 13 do 17 lět su wčera wječor w durinskim Heiligenstadće najprjedy šofera wohrozyli a na to z jeho awtom po poł Němskej ćěkali. Hakle po nimale 500 kilometrach w Hamburgu jich policija zaja. Njeskutka podhladni njesmědźachu poprawom sami hišće žane awto wodźić, 17lětny jeničce z přewodom dorosćeneho. Zwotkel młodostni skućićeljo pochadźeja, njemóžeše policija rjec.

Nimale 4 400 porikow je so w tydźenju wokoło dnja Walentina před statnymi hrodami, parkami a zahrodami w Badensko-Württembergskej hubkowało, mějo tak darmotny zastup. Zarjadnišća su lubowacym zastupny pjenjez spušćili, běchu-li so před pokładnju košili. 4 385 porikow je swój lisćik na te wašnje „zapłaćiło“. Loni bě jich 3 815 porikow, kaž zarjadowarjo zdźěleja.

Čłonski wupokaz bywšeho šefa stasi Ericha­ Mielki pola sportoweho zjednoćensta Dynamo je njeznaty pokradnył. Dokument z čisłom 00379 bě so hižo loni­ w času wot 22. do 24. oktobra z muzeja we wobwodźe Berlin-Mitte zhubił. Pječa bu za čas přehladki „Kopańca w stolicy“ w Ephraimowym palaisu spakosćeny. Wustajeńca je mjeztym zakónčena.

Drježdźany (SN/JaW). Młodostni w Sakskej móža dale z 15 lětami jězbnu do­wolnosć za moped złožić. Kaž sakske minister­stwo za hospodarstwo, dźěło a wobchad informuje, je zwjazkowe wobchadne ministerstwo (BMVI) „modelowy projekt ‚Moped z 15‘ wo dalšej lěće podlě­šiło. Projekt předwidźi, zo smědźa młodostni jězbnu dowolnosć klasy AM hižo w starobje 15 lět złožić“, rěka z mi­nisterstwa. Regularnje bychu ju hakle ze 16 lětami dóstali.

Sakski wobchadny minister Martin Dulig (SPD) rozsud wita. „Wjeselu so, zo je BMVI našemu přeću wotpowědowało a projekt dale wjedźe. Smy dotal jara dobre nazhonjenja z projektom zběrali. Přede­wšěm na wsach woznamjenja jězbna dowolnosć za moped młodostnym wjac mobility a zdobom wjac žiwjenskeje kwality“, rjekny Dulig wčera w Drježdźanach.

Modelowy projekt „Moped z 15“ běchu lěta 2013 w Sakskej, Saksko-Anhaltskej a Durinskej zawjedli, pozdźišo tež w Braniborskej a Mecklenburgsko-Předpomorskej. W Sakskej je dotal ně­hdźe 16 000 młodostnych pruwowanje za jězbnu dowolnosć z 15 lětami złožiło.