Wědomy rozsud za serbsku rěč
Na debaće wo přichodźe serbskeho kubłanja srjedu, 13. měrca, w Chrósćicach so tež Diana Šołćina, nawodnica Worklečanskeje Serbskeje wyšeje šule, wobdźěli. Z njej je so moderatorka debaty, Milenka Rječcyna, rozmołwjała.
Maće awtonomiju kubłanja w zwisku ze serbskim šulstwom za trěbnu?
D. Šołćina: Mam titul zarjadowanja za mylacy, dokelž wotewrě wón jeničce dwě móžnosći. Nimam ani te jedne „Serbska kubłanska awtonomija ...“, ani te druhe, „... abo dale kaž dotal“ za dobre. Smy našej šuli jako nawodnistwo w zhromadnym dorěčenju z wuwučowacymi a kubłacymi dali serbski profil. Tajke dalewuwiće pak njerěka hnydom tež, zo je to zdobom awtonomija. Wužiwamy za to prawa a móžnosće, kotrež po w Sakskej płaćacych zakonjach mamy.
Što je noweho w profilu?
Žiwjenje njeje žana wellness!
Špatne powěsće předewšěm z hospodarstwa nas dźeń wote dnja docpěwaja. Hospodarscy fachowcy nimaja za přichodne měsacy žanu dobru wuwićowu prognozu. Zawody Němsku wopušća abo swoje stejnišća zawru. W tymle zwisku hodźi so Kulowska meblowa twornja Maja mjenować. Wuspěšne předewzaće Stihl w Stuttgarće chce tohorunja zwjazkowu republiku wopušćić a pruwuje stejnišćo w Šwicarskej. Kaž ze stron předsydstwa rěka, je Němska předroha a njeje tuž hižo wubědźowanjakmana. Koncern Miele chce na swojim hłownym stejnišću w Güterslohu 700 dźěłowych městnow šmórnyć. Zhotowjer domjacych nastrojow ma prosće přemało wobrota. Za płokanske mašiny je Miele nowu twornju w pólskim Ksawerowje natwarić dało. Nowe dźěłowe městna, kotrež tam nastanu, w Němskej zalutuja. Tež dalše firmy kaž Continental, Bosch, Deutsche Telekom, VW, Mercedes-Benz, Porsche su připowědźili dźěłowe městna šmórnyć. A zdobom su stajnje zaso protestowacy ratarjo tema, kotřiž na dezolatne połoženje swojich zawodow skedźbnjeja.
Leoš Šatava 70 lět – swěrny přećel, přewodnik a podpěraćel ...
Njedźelu swjeći přez swoje skutkowanje a přećelske styki k mnohim Serbam znaty etnologa, prof. Leoš Šatava 70ćiny.
Wón narodźi so 3. měrca 1954 w Praze, po maturje studowaše na Karlowej uniwersiće etnologiju a stawizny. Swoje diplomowe dźěło napisa 1979 wo čěskich wupućowarjach do Wolyniskeje, zwotkelž jeho nan pochadźa. Runočasnje wabješe jeho zeznać hišće druhe ludowe skupiny. Zajimowaše pak so runje tak za rjanu literaturu a pospyta so sam w basnjenju. Při tym fascinowaše jeho rozwitosć serbskeje literatury. Bjez dźiwa, zo zeznachmoj so z Leošom Šatavu wokoło 1974 w Budyšinje w „Domje knihi“ při polcach ze serbskimi knihami. Dopomnju so, zo prašeše so mje za najmłódšej serbskej poeziju a prozu. 1979 skedźbni w časopisu Světová literatura z małej antologiju na najmłódšu serbsku lyriku. Tež prozowe proby Jurja Kocha a Angele Stachoweje posrědkowaše wón čěskim čitarjam.
Čitanje SN słuša k jeho hobbyjam
Dźensa wječor su Berlinscy Serbja zaso na bjesadu do Elberfeldskeje 4 w Moabiće – na swoje „Serbske blido“ – přeprošeni. Hłowny organizator je 30lětny w Radworju rodźeny Berlinjan Jan Wjesela. Milan Pawlik je so z nim rozmołwjał.
Što je će pohnuło, zo so do stolicy podaš?
J. Wjesela: W lěće 2018 je mi přećelka dźěłowy poskitk za socialne dźěło w Hamburgu za tamnišu załožbu „Šěry dom“ doporučiła, kotryž sym přiwzał. Wot spočatka sem je mje dźěło jara spokojało. Hišće w samsnym lěće je mje załožba na socialneho nošerja w Berlinje sposrědkowała, pola kotrehož jako pomocnik za integraciju a swójby dźěłam.
Što će pohonjuje, so na dobro serbskeho žiwjenja angažować?
Serbowanjeso „wupłaći“
Z Gerhild Kreutziger, čłonku krajneho koła „Serbja“ SPD a kandidatku za wólby krajneho sejma Sakskeje, je so Marcel Brauman rozmołwjał.
Što je Was motiwowało, w dźěłowym kruhu „Serbja“ sobu skutkować?
G. Kreutziger: 25 lět sym z čłonku SPD a mjeztym lěto zamołwita za serbske naležnosće Zhorjelskeho wokrjesneho zwjazka strony. Jako strona dyrbimy sej bóle wuwědomjeć, zo sydli w sewjeru našeho wokrjesa mjeńšina. Wona ma wosebite prawa, za kotrež dyrbimy so politisce angažować. Nimo toho su so moje sotry do serbskeje swójby ženili. Přez to mam tež priwatnu motiwaciju.
Powołansce wěnujeće so podpěrje zawodow při zdobywanju dorosta. Što je hłowne haćidło při tym w našim regionje?
G. Kreutziger: Po přewróće móžachu sej zawody z absolwentow šulow najlěpšich wupytać. Tak je so někotryžkuli wukubłanc hromadźe brał a w zawodźe „sobu ćahnył“. Staršej staj to podpěrowałoj. Mjeztym je so tójšto změniło. Spytam zamołwitym rozłožeć, kak móhli wukubłancow wuspěšnje pytać a namakać.
Za solidariske ratarjenje
Před dwěmaj lětomaj załožene „solidariske ratarstwo“ dźe nowe puće. Spočatk měrca ma so towarstwo załožić. Silke Richter je so z hłownej iniciatorku projekta, Maju Lehmann, rozmołwjała.
Kotre tři wopřijeća zwjazujeće ze słowom SoLawi?
M. Lehmann: Ratarstwo – solidarisce – regionalne.
Što so konkretnje za zapřijećom chowa?
M. Lehmann: Před lětomaj skonkretizowachmy swoju ideju wuchowarjow sadu. Cil: Na dźělu pola štomownje Ulricha Schmidta smy chcyli sami zeleninu plahować a to přez formu solidariskeho ratarstwa realizować. Zo by so to stało, załožich po prěnjej dźěłarničce wotpowědny zawod a počinach z přihotami. Loni nalěto smy potom jako nawodny team – tři žony z Wojerec a wokoliny a jedna zahrodkarka – z pomocu 30 swójbow na polu dźěłali a tydźensce žnjeli.
Kajke wuspěchi sće dotal měli?
„Njeje pak alternatiwy...“
W Bóšicach bydlaca Serbowka Marija Untchowa kandiduje za Zwjazk 90/ Zelenych k wólbam Budyskeho wokrjesneho sejmika w juniju, kaž tež Sakskeho krajneho sejma w septembrje. Milan Pawlik je so z njej rozmołwjał.
Kak dołho sće hižo politisce aktiwna?
M. Untchowa: Hižo za čas swojeho studija chemije w Mainzu spočatk 2000tych lět sym so na dobro studentow na uniwersiće angažowała, mjez druhim w radźe swojeho fachoweho zwjazka. Pozdźišo, po porodźe swojeho prěnjeho syna, běch w towarstwje „Mother Hood“, kotrež wojowaše tehdy přećiwo ekstremnje wysokim dawkam za swobodnje skutkowace baby, njestronsce politisce aktiwna. Tu sym dialog z politiskimi zastupjerjemi wšěch stron pytała, zo bych situaciju babow a z tym tež maćerjow polěpšiła. Hakle spočatk tutoho lěta sym do strony Zwjazk 90/Zeleni zastupiła.
A čehodla sće so za tutu stronu rozsudźiła?
Škoda, zo akciske dny trjebamy
Jako běch loni w nowembru něšto dnjow w Singapurje, prjedy hač sym dale do Malaysije jěł, sym tam wysoke twarjenja, stawizniske wosebitosće, zahrody a zajimawe swědki nabožinow wobdźiwał. Runje tak w pomjatku je mi wostało, kak čiste hoberske město bě. Nihdźe ani jeničkeje papjerki, žana bleša, kofejowy nopašk abo podobneho na puću njeležeše. Ani zbytk cigarety při kromje puća njewuhladaš. A čehodla? Dokelž je prosće zakazane, wotpadki na puć mjetać. Kohož lepja, tón dyrbi wjacore sta singapurskich dolarow pokuty płaćić.
Njedawno rano po puću do Budyšina: Z awta přede mnu wupřestrěje so ruka z wokna, pušći kofejowy nopašk na dróhu a ja z awtom přez nopašk zajědu.
Trjebamy angažement ludźi
Je změna strukturow wjesne zhromadźenstwo hižo dosćahnyła? To chcyše Axel Arlt wot Franka Knoblocha wědźeć. Wón je wjesny předstejićer w Delnim Wujězdźe a jako tajki hósć na podiju Serbskeje debaty přichodnu wutoru w 19 hodź. w Slepjanskim SKC.
W čim je trjeba, w Delnim Wujězdźe nětko něšto změnić?
F. Knobloch: Hižo 2020 je naša wjesna rada wobzamknyła, we wsy centrum serbskeje rěče a kultury wutworić. Namjet smy za nowowusměrjenje regionalneho plana Regionalnemu planowanskemu zwjazkej Hornja Łužica-Delnja Šleska zapodali. Gmejna Hamor je naležnosć z wobzamknjenjom gmejnskeje rady potwjerdźiła. Wona je podpěrała, zo chcemy serbsku rěč a kulturu wožiwić, dokelž stej so pola nas nimale dospołnje zhubiłoj. Doprědka přišli pak dotal njejsmy.
By spěchowanje ze serbskeho hornca změny strukturow Wam pomhało?
F. Knobloch: Naspomnjene spěchowanske srědki njesmědźa so za twarske projekty wužiwać. Sym sam w projekće ZARI zakótwjeny, jednym ze spěchowanych předewzaćow we wobłuku změny strukturow. Tuž pytamy za rozrisanjom.
Kotra je aktualna situacija?
Suchy: Koncept za sorabistiku!
Kak dale z Institutom za sorabistiku po kritice studentow? Wo tym je so Marcel Brauman z Markom Suchym, předsydu serbskeje rady Sakskeje, rozmołwjał.
Wy a dalši čłon serbskeje rady, Julian Nyča, staj zašłu srjedu w Lipsku pobyłoj a z jednaćelskim direktorom instituta, prof. Edwardom Wornarjom, a dekanom filologiskeje fakulty uniwersity, prof. Beatom Siebenhaarom, rěčałoj. Što staj zhoniłoj?
M. Suchy: Wobdźělenje dekana na rozmołwje běše za naju poprawom njewočakowane. Chcychmoj jenož z prof. Wornarjom wo kritizowanych poměrach na Instituće za sorabistiku rěčeć a jeho wid na kritiku studentow zeznać. To pak smy potom w tutym wjetšim kole jenož skrótka tematizowali, z wuslědkom, zo ma prof. Wornar ze swojimi studentami komunikaciju bytostnje polěpšić.
Sće tež zwadne wuwučowanje zapadoeuropskich mjeńšinowych rěčow w Instituće za sorabistiku tematizowali?
M. Suchy: Pod nětčišimi wuměnjenjemi je po měnjenju dekana poskitk zapadoeuropskich mjeńšinowych rěčow trěbny, zo bychu so dalši studenća přiwabili. Studentow z Łužicy je prosće přemało.
